نگاهی به محاکمه‌ی صدام و همدستانش
نگاهی به محاکمه‌ی صدام و همدستانش
دادگاه عالی عراق روز 14 آبان (پنجم نوامبر) سرانجام اولین حکم خود را در رابطه با صدام صادر کرد که به موجب این حکم صدام در پرونده‌ی الدجیل گناهکار شناخته شده و به ''مرگ'' با چوبه دار محکوم شد.
محاکمه‌ی صدام در حالی در تاریخ 27/07/84 آغاز شد که وی در تاریخ 11/ 4/ 83 در اولین جلسه‌ی دادگاه قضایی عراق حاضر شد و تفهیم اتهام گردید.
نزدیک به 500 اتهام علیه صدام مطرح شد اما مقامات دادگاه تصمیم گرفتند تنها در 12 مورد صدام را محاکمه کنند که در این میان اشاره به حمله به ایران نشده است.
دادگاه موارد کلی اتهامی صدام را اینگونه برشمرد: آزار و شکنجه‌ی زندانیان، مصادر اموال، تجاوز به نوامیس مردم، جرایم انسانی و غیر اخلاقی، محروم کردن مردم از حقوق قانونی‌شان، دستگیری و ترور نخبگان علمی و دینی، جنایات مربوط به حلبچه و کشتار عشیره بارزانی، جنگ علیه ایران، سرکوبی قیام شیعیان و کردها در سال 1991، از بین بردن زیر بنای اقتصادی عراق، ربودن ثروت‌های ملی، فساد اخلاقی، مالی و اداری.
اولین پرونده‌ی رسیدگی به جنایات صدام، پرونده‌ی الدجیل بود.
قتل عام الدجیل در سال 1982 اتفاق افتاد و طی آن 148 نفر از اهالی این شهر به دستور صدام کشته شدند.
دجیل شهری است در 50 مایلی شمال بغداد که به عنوان یکی از مراکز فعالیت اپوزیسیون در زمان قدرت صدام مطرح بود. مصاحبه با شاهدان عینی قتل‌عام 148 نفر از ساکنان این شهر از زمان سقوط صدام به این سو از جمله مصاحبه مه 2003 بوسیله آسوشیتدپرس زوایای این جنایت را بیشتر مشخص کرده است. در سال 1982 این شهر به عنوان یکی از مراکز مهم فعالیت حزب شیعی الدعوه بود که با جنگ صدام علیه ایران مخالفت جدی می‌کرد. زمانی که صدام و همراهان او در 8 ژوییه 1982 برای شرکت در اجلاسی وارد دجیل شدند، مردان مسلح حزب الدعوه به روی صدام و همراهان وی آتش گشودند به طوری که درگیری بین آنها ساعت‌ها طول کشید.
در نهایت این هلی‌کوپترهای نظامی و تانک‌های ارتش عراق بودند که توانستند صدام و همراهان او را از خطر مرگ برهانند.
پس از این واقعه پلیس مخفی عراق خانواده‌های این شهر را یکجا جمع کردند، درختان میوه، باغات و خانه‌ها را تخریب کردند و حدود 150 نفر از اهالی شهر از جمله نوجوانان را پس از یک محاکمه صوری اعدام کردند.
در پرونده‌ی الدجیل علاوه بر صدام، طه یاسین رمضان، معاون سابق رییس جمهور عراق، عواد حمد بندر، قاضی دادگاهی که برای برخی قربانیان در حکومت حزب بعث حکم مرگ داده بود، برزان ابراهیم التکریتی، برادر ناتنی صدام و چهار متهم دیگر به نام‌های عبدالله الروید، مزهر عبدالله، علی دایح و محمد عزاوی که در کشتار مردم الدجیل با رژیم صدام همکاری کردند، متهمان اصلی بودند.
دادگاه‌های صدام که در آنها پرونده‌ی الدجیل و بخشی از پرونده‌ی الانفال بررسی شد، با فراز و نشیب‌های بسیار و تغییرات گوناگونی همراه بوده است. اولین قاضی دادگاه ''رزگار محمد امین'' از کردهای عراق بود که پس از چند جلسه به دلیل آنچه دخالت دولت در کارش و مسائل شخصی نامید، استعفا کرد. با استعفای وی قاضی رئوف رشید عبدالرحمن انتخاب شد که وی نیز از اهالی حلبچه عراق بود. رسیدگی به پرونده‌ی الدجیل 40 جلسه طول کشید.
در این جلسات خلیل الدلیمی، ریاست تیم دفاعی را برعهده داشت و در تیم دفاعی رمزی کلارک، دادستان آمریکا در دهه‌ی1960 و گروهی حدودا 20 نفره از وکلاى عرب و غیر عربى حضور داشتند. هم‌چنین چند تن از وکیلان مدافع تیم دفاعی در جریان برگزاری جلسات ترور شدند.
جعفر الموسوی نیز دادستانی دادگاه صدام را برعهده داشت.
55 روز پیش دادگاه عراق احکام متهمان الدجیل را اینگونه صادر کرد:
- طه یاسین رمضان معاون صدام به حبس ابد به علاوه 10 سال حبس محکوم شد؛
- برزان تکریتی برادر ناتنی صدام به اتهام قتل و کشتار و وادار کردن مردم به مهاجرت به اعدام با چوبه‌ی دار و نیز 10 سال حبس محکوم شد؛
- عواد بندر قاضی دادگاه انقلاب و معاون رییس دفتر صدام به اعدام محکوم شد؛
- محمد عزاوی به دلیل نبود مدارک کافی علیه وی آزاد شد؛
- علی دایح علی و عبدالله روید هر کدام به 22 سال حبس محکوم شدند؛
- ناصر عبدالله کاظم به 15 سال حبس محکوم شد؛
اصلی‌ترین جنایات صدام
- 16 ژوئیه 1979، زمان کوتاهی پس از به قدرت رسیدن، 15 تن از سران حزب بعث به اتهام جاسوسی علیه وی توسط جوخه‌ی مرگ اعدام شدند؛
- 22 سپتامبر 1980، تهاجم نیروهای عراقی به ایران و آغاز جنگ هشت ساله علیه ایران که بیش از یک میلیون کشته برجای گذاشت. حمله‌ی شیمیایی به ایران و کشتن بیش از هزار تن در سال 1983، اقدام علیه قبیله‌ی کرد بارزانی به بهانه‌ی کمک به ایران و کشتن 8000 کرد و ایجاد گور دسته جمعی؛
- 88-1986، حمله‌ای با عنوان انفال که شامل حملات شیمیایی علیه کردها و کشتن بیش از 180 هزار تن شد؛
- 28 مارس 1988، حمله‌ی شیمیایی به شهر کردنشین حلبچه و کشتن بیش از 5000 تن و 2 اوت 1990، دستور حمله به کویت، شلیک موشک‌های اسکاد به عربستان سعودی، شکنجه و اعدام صدها کویتی و آتش زدن چاه‌های نفت کویت؛
- 1991، کشته شدن بیش از 60 هزار تن در سرکوب شیعیان در جنوب عراق و کردها در شمال عراق در آستانه‌ی جنگ خلیج فارس؛
- 20 فوریه 1996، قتل دو دامادش پس از بازگشت از اردن.
زندگی‌نامه‌ی صدام
صدام که چند ماه پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 در حفره‌ای در تکریت دستگیر شد، به عنوان رییس جمهوری است که به دو دهه دیکتاتوری در صحنه‌ی سیاسی عراق مشهور شده بود و دارای دو مشخصه‌ی معروفترین رییس جمهور جهان و در عین حال منفورترین رهبر جامعه‌ی عرب بوده است.
صدام در 28 آوریل سال 1937 در تکریت عراق به دنیا آمد. شاید کمتر کسی می‌توانست تصور کند که یک فارغ التحصیل رشته‌ی حقوق از دانشگاه بغداد، به دیکتاتوری شناخته شده در جهان برای بیش از 20 سال تبدیل شود.
صدام پس از تحصیل در دانشگاه قاهره در سال 1962 به عراق بازگشته و در سال 1971 میلادی از دانشگاه بغداد در رشته‌ی حقوق فارغ التحصیل شد. وی پس از آن به شرکت در فعالیت‌های نظامی و نظامی‌گری علاقه‌مند شد و توانست که بین سالهای 1973 تا 1976 پس از گذراندن مقدمات مربوط، درجه‌ی ژنرالی را دریافت کند.
صدام که در خانواده‌ای بزرگ شد که دارای سه پسر و سه دختر بود، ضمن تقویت روحیه‌ی نظامی گری خود به تدریج وارد فعالیت‌های گسترده‌ی نظامی شد، به گونه‌ای که در سال 1959 در نقشه‌ی ترور عبدالکریم قاسم رهبر اسبق عراق شرکت کرد و نقش به سزایی در این زمینه از خود نشان داد.
اما اوج فعالیت‌های نظامی صدام طی دهه‌های 60 و 70 میلادی، سازماندهی گروه‌های نظامی بود که این گروه‌ها در نهایت به تشکیل حزب بعث این کشور و بر روی کار آمدن خونین این حزب بر قدرت در سال 1968 کمک‌های شایانی کردند.
صدام خود در سال 1957 به حزب بعث عراق ملحق شد و به عنوان معاون رییس این حزب مشغول به فعالیت شد. وی در ادامه‌ی فعالیت‌های نظامی خود به ایجاد شورای فرماندهی انقلابی در سالهای 1968 و 1969 اقدام کرد که یکی از جمله مهمترین اقدامات نظامی صدام در تاریخ زندگی محسوب می‌شود.
اما صدام به آن چه که می‌خواست نهایتا رسید و در سال 1979 به عنوان رییس جمهور عراق برگزیده شد.
آن چه در خصوص صدام به عنوان نکته‌ی قابل توجه یاد می‌شود، کاخ‌های ریاست جمهوری و تجهیزات نظامی بوده است که در اطراف خود جمع آوری کرده بود. کانال‌های زیرزمینی که وی برای مواقع ضروری و در امان ماندن از چشمان مخالفان خود ایجاد کرده بود از دیگر عوامل قابل ذکر در این زمینه بوده است.
صدام هم چون بسیاری از سردمداران جهان عرب، پس از بر روی کار آمدن اکثر بستگان خود را در مناصب حکومتی گمارد و بدین ترتیب توانست با حکومتی قبیله‌یی بر عراق به مدت بیش از دو دهه اعمال حکومت کند.
درباره‌ی صدام گفته‌اند که وی نخستین چهره‌ی سیاسی پس از زمان حکومت نازی‌ها در آلمان بوده است که با استفاده از سلاح‌های شیمیایی، علیه مردم خود (حلبچه) اقدام کرده است. وی با استفاده از نفوذ بستگان خود که دارای مناصب حکومتی بودند، کنترل شدیدی بر اقوام کرد عراق که همواره به دنبال کسب استقلال بودند، اعمال می‌کرد.
صدام طی سالهای حکومت خود بر عراق، همواره با استفاده از منابع سرشار نفتی این کشور، به تقویت بنیه‌ی نظامی عراق پرداخته که از آن جمله می‌توان به استفاده از آنها به انضمام کمک‌های گسترده‌ی نظامی کشورهای اروپایی و غربی در جنگ تحمیلی علیه کشورمان اشاره کرد.
حکومت عراق در زمان صدام حضور در سه جنگ گسترده یعنی حمله به ایران، جنگ با کویت و نهایتا حمله‌ی آمریکا به عراق را تجربه کرد.
صدام در دهه‌ی پایانی حکومت دیکتاتوری خود ضمن فشار بر مردم عراق در انتخاباتی فرمایشی در اکتبر سال 2002، 100 درصد آرای عمومی در جریان برگزاری رفراندوم عمومی در عراق، در سومین دوره‌ی ریاست جمهوری‌اش در این کشور را به دست آورد. با این حال تنها با گذشت کمتر از یک سال، حمله‌ی آمریکا به عراق و اشغال این کشور تمامی آرزوهای صدام را نقش برآب کرد و دیکتاتوری که با استفاده از کاخ‌ها و دالان‌های مخفی فراوان هرگز تصور به دام افتادن در دام را نمی‌کرد، با راهنمایی پیشمرگان کرد و برخی اهالی تکریت به دست نیروهای آمریکایی دستگیر شد.
عدالت، قاعده اصلی حقوق بشر تاملی در نظام حقوقی سفته
