آشنایی با چند تن از حقوقدانان بزرگ ایران (1)
آشنایی با چند تن از حقوقدانان بزرگ ایران (1)
دکتر فرانسیس آدولف پرنی، وکیل کیفری و بانی تاسیس مدرسه عالی حقوق
وکیل فرانسیس آدولف پرنی، مشهور به موسیو، بانی و پیشنهاد دهنده گشایش مدرسه عالی حقوق در ایران ونخستین رئیس این مدرسه بود. او دکترای علم حقوق درشاخه کیفری را از فاکلتوله پاریس دریافت کرده و مدعی العموم (دادستان ) دولت فرانسه بود موسیو پرنی، به دلیل نیاز وزارت عدلیه ودولت وقت به مستشار حقوقی عالی رتبه، به درخواست دولت وقت وموافقت رسمی رئیس جمهوری فرانسه، به ایران آمد. در یازدهم اوت 1911 میلادی به عنوان مستشار عالی قضایی (در کابینه صمصام السلطنه و به هنگام وزارت عدلیه حسن پیرنیا ) به استخدام وزارت عدلیه در آمد. با شروع جنگ بین الملل اول، وکیل پرنی به فرانسه رفت و پس از پایان جنگ به ایران بازگشت. مراجعت او با وزارت نصرالدوله فیروز در وزارت عدلیه و وثوق الدوله در وزارت خارجه مصادف بود. دراین زمان موسیو پرنی (همانطور که در تاریخچه گفته شد) پیشنهاد تاسیس مدرسه عالی حقوق را ارائه کرد و پس از بررسی ها و تلاشهای فراوان، در زمان تجدید ششمین دوره کنترات او با وزارت عدلیه، سرانجام پروژه پیشنهاد تاسیس مدرسه عالی حقوق او مورد پذیرش قرار گرفت. او پس از گشایش مدرسه عالی حقوق، درکنار ریاست بر امور مدرسه، به تدریس دروس حقوق جزا واصول محاکمات کیفری پرداخت.
دکترموسیو پرنی، علاوه بر فعالیت در مدرسه عالی حقوق، به دلیل ماهیت شغلی خود به عنوان مستشار حقوقی وزارت عدلیه، عضو کمیسیون های مختلف تهیه وتدوین قوانین بود که به عنوان نمونه می توان از کمیسیون آیین دادرسی کیفری، کمیسیون امتحانات از قضات استخدامی عدلیه و کمیسیون ترفیع رتبه قضات، نام برد.
در دهم صفر 1330 هجری قمری و همچنین سال 1335 (ه ق)، نشانهای عالی علمی کشور به پاس خدمات علمی وقضایی ارزنده دکتر فرانسیس آدولف پرنی، به وی اعطا شد. وکیل موسیو پرنی پس از سازماندهی مدرسه عالی حقوق و واگذاری پست ریاست مدرسه به محمدعلی فروغی (ذکاء الملک) و خاتمه مدت مدت ماموریت خود ماموریت خود در ایران در سال 1925 (م) به فرانسه بازگشت.
سید محمد فاطمی (قمی)
سید محمد فاطمی فرزند حاج میرزا سید حسین، یکی از چهره های مشهور تاریخ اخیر ایران و از جمله قضات عالیقدر وعلما و فقها و شریعتمداران مجتهد بود. او یکی از اعضای کمیسیون و انشاء کننده قانون مدنی ایران وبسیاری از قوانین دیگر بشمار می آمد و تا انتهای عمرهمواره منشا خدمات علمی و فرهنگی بود.
سید محمد فاطمی در اول برج حمل 1252 (ش) در شهر مقدس قم به دنیا آمد. تحصیلات و معلومات خود را نزد پدر وعلمای حوزه های علمیه قم شروع کرد و درعلوم عقلیه، ادبیات فارسی، ادبیات عربی، فقه واصول اسلامی، حکمت، منطق و ریاضیات، تبحر یافت و به درجه اجتهاد رسید.
در شانزدهم صفر سال 1328 (ه.ق) برابر بابیستم قوس 1288 ( ه. ش) در حالیکه مشغول تدریس در حوزه های علمیه بود، به حکم وزیرعدلیه وقت ( حسن پیرنیا ) برای خدمت قضایی به عدلیه دعوت شد او در آغاز سال 1288 (ش) ریاست شعبه دوم محکمه بدایت حقوق را برعهده گرفت دیگر سمتهای قضایی اوعبارتند از: عضو ( معاون ) محکمه استیناف ( 4 ثور 1291 )، ریاست شعبه استیناف ( 16 قوس 1292 )، مشاوره محکمه تمیز ( 12 قوس 1297)، مستشار دیوان عالی تمیز (27 ثور1300)، ریاست شعبه دیوان عالی تمیز به پیشنهاد رئیس الوزرا وثوق الدوله ( 20 سنبله 1302 )، مجددا مستشار دیوان عالی تمیز با رتبه 7 قضایی ( 15/3/1305 )، ریاست کل استیناف تهران ( 5 /2/1306)، ریاست شعبه 4 دیوان عالی تمیز (29/1/1307)، ریاست شعبه 4 دیوان عالی تمیز ( 12/11/1310)، ریاست شعبه اول، دوم و چهارم دیوان عالی تمیز ( در سالهای 1317-1316)، عضویت در شورای عالی ثبت ( 1/8/1317)، عضویت در کمیسیون ترفیع قضایی ( تا سال 1324).
در سال 1307 (ش) بر اساس دعوت و امریه وزارت عدلیه، در کنار تنی چند از شخصیتهای دینی وقضایی همچون: حاج سید نصرالله تقوی ( سادات اخوی )، سید محسن صدر ( صدرالاشراف )، سید مصطفی عدل ( منصور السلطنه )، حاج میرزا محمد رضا ایروانی ( غروی ) و عده ای دیگر که اعضای کمیسیون تهیه وتدوین قانون مدنی بودند، مستقیماٌ زیر نظر علی اکبر داور ( 7- 1305 ش)، بند بند قانونی کنونی را با زحمت و دقت فراوان به رشته تحریر در آورد.
سید محمد فاطمی، در کنار مشاغل قضایی، به تدریس در مدرسه عالی علوم سیاسی و مدرسه عالی حقوق می پرداخت وعلاوه بر تدریس حقوق اسلامی وفقه و اصول، حقوق ثبت اسناد و املاک را نیز تدریس می کرد. او بر اساس سنت زکاه العلم نشره به مدت ده سال از 1310 تا 1320 به تدریس دردانشکده معقول و منقول مشغول بود و تبرعا به ارائه دروس می پرداخت.
فاطمی، فرزندی نداشت و پیش از مرگ، تمام اندوخته خود را وقف خدمات عمومی و ساختن بیمارستان در شهر قم کرد. در طول خدمت، یکی از قضات شریعتمدار محترم و نافذالقول و سرشناس عدلیه بود و طی بیست سال اول خدمت، حتی یک روز مرخصی نگرفت. کم سخن می گفت و مرد عمل بود. شیوه نگارش و انشای حقوقی او زبانزد خاص و عام بود. این نوع نگارش را می توان در جلد اول قانون مدنی مشاهده کرد. در تدوین کتاب فرهنگ کاتوزیان که فرهنگی عربی به فارسی است همکاری علمی موثری با شیخ محمدعلی تهرانی کاتوزیان داشت. از دیگر آثار تاًلیفی او، ترجمه به فارسی متن عربی کتاب اسلام واندیشه ها نوشته هانری دوکاستری است که توسط زعلول پاشا از متن اصلی به عربی ترجمه شده بود.
سید محمد فاطمی در بیست و هشتم مرداد 1324 (ش) پس از سی وشش سال خدمت قضایی و علمی به جامعه ایران بر اثر بیماری در 73 سالگی بدرود حیات گفت. پیکرش در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شده است.
دکتر سید علی شایگان، وکیل با درجه دکترا در حقوق عمومی واقتصاد، استاد دانشگاه تهران و مولف کتاب حقوق مدنی
دکتر سیدعلی شایگان، یکی از نخستین استادان رشته حقوق مدنی در دانشکده حقوق بود او در سال 1281 (ش) در شیراز به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی، ابتدایی و بخشی از تحصیلات دوره متوسطه را در زادگاهش سپری کرد. بقیه دوره متوسطه را در تهران گذراند. آنگاه بلافاصله به مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی رفت و با درجه لیسانس قضایی فارغ التحصیل شد.
در سال 1306 (ش) برای تکمیل تحصیلات به فرانسه رفت . دو سال دردانشکده حقوق لیون به فراگیری علم حقوق پرداخت. بعد به دانشکده حقوق دانشگاه پاریس رفت و سرانجام با ارائه پایان نامه تاریخ حقوق عمومی اسلام موفق به اخذ دکترای حقوق در رشته حقوق عمومی و اقتصاد شد. در سال 1313 (ش) به تدریس در دانشکده حقوق تهران پرداخت و در همین سال به معاونت دانشکده نیز منصوب شد.
در سال 1326 (ش) به عنوان استاد درس حقوق مدنی دوره دکترای حقوقی دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. و سالها عهده دار ارائه این درس بود. همچنین به عنوان مستشار وزارت دارایی با این وزارتخانه همکاری داشت. یکی از آثار تاًلیفی او کتاب (حقوق مدنی) است که یکی از کتاب های درسی به شمار می آمد.
دکتر سیدعلی شایگان، سرانجام در سن 80 سالگی و در اوئل 1360 (ش) در تهران چشم از جهان فروبست.
دکتر احمد متین دفتری
دکتر احمد متین دفتری، فرزند میرزا هدایت اله وزیر دفتر، در چهارم بهمن 1275 (ش) در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی ومتوسطه را در مدرسه آلمانی های تهران به پایان رساند. بعد از مدرسه عالی حقوق، لیسانس گرفت و برای ادامه تحصیل به سوئیس ر فت. در دانشکده حقوق شهر لوزان، با ارائه پایان نامه دکترای خود تحت عنوان ” کلید استقلال اقتصادی، الغای کاپیتولاسیون در ایران ” موفق به دریافت درجه دکترای حقوق شد. بین سالهای 10 – 1308 (ش) در دادگاههای فرانسه، سوئیس وآلمان به کار آموزی و وکالت پرداخت.
در سال 1306 (ش) پس از گشایش دادگستری نوین به استخدام رسمی دادگستری درآمد و تا سال 1318(ش) به ترتیب مدیر، معاون کفیل و عاقبت وزیر دادگستری شد. در خلال فعالیتهای قضایی خود، قوانین مهمی را برای تسهیل در کارها و امور قضایی دادگاههای کشور، تدوین کرد که اهم آنها عبارتند از: قانون تشکیلات دادگستری، قانون استخدام قضات، جلد دوم وسوم قانون مدنی، قانون آیین دادرسی مدنی، قانون امور حسبی، لایحه قانون کیفر وآیین دادرسی کیفری، قانون اجرای احکام وقانون تعدیل مال الاجاره.
در سال 1312 (ش) پس از یک دوره کوتاه که تدریس نمی کرد، در مدارس نظام، مدرسه صنعتی، مدرسه عالی حقوق وعلوم سیاسی وسرانجام دانشکده حقوق دانشگاه تهران به عنوان استاد ثابت به تدریس مشغول شد وتا زمان باز نشستگی در سال 48- 1347 (ش) به این کار ادامه داد. درس اصلی او در آغاز تدریس، رویه قضایی بود، اما بعد ها درس مشهور آیین دادرسی مدنی (اصول محاکمات حقوقی) را که خود بانی و تدوین کننده آن بود، تدریس می کرد. بخشی از سمتها وعناوین علمی و قضایی دکتر متین دفتری عبارتند از: دومین وزیر دادگستری نوین (18- 1315 ش)، قاضی دیوان داوری بین المللی لاهه (1316ش)، داور حقوقی و نماینده دولت در جامعه ملل (1930 م)، رئیس هیئت نمایندگی ایران در یازدهمین گنگره بین المللی جزایی و ششمین کنفرانس بین المللی حقوق جزایی و دومین کنفرانس بین المللی حقوق تطبیقی، استاد آکادمی حقوق بین المللی لاهه به مدت یک سال (1937 م)، دادرس دیوان داوری لاهه به مدت شش سال از 1939 (م) که پس از پایان این دوره، مجددا به این سمت انتخاب شد.
آثار تاًلیفی وتحقیقی او عبارتند از: 1- محاکمات فوری 2- آیین دادرسی مدنی 3- آیین دادرسی کیفری 4- رساله های متعدد در بارهً جامعه بین المللی وسیاست جزایی وسازمان ملل متفق 5- کلید استقلال اقتصادی ایران 6- الغای کاپیتولاسیون در ایران (به زبان فرانسه).
دکتر احمد متین دفتری در تیرماه 1350 (ش) در سن 76 سالگی در تهران دارفانی را وداع گفت. پیکرش در قبرستان حضرت عبدالعظیم (س) در تهران، به خاک سپرده شده است.
بلند پروازی های دیوان کیفری بین المللی نحوه رسیدگی به پرونده هایی که متهم آن در دادگاه حاضر نمی شود حکم غیابی، باید ها و نباید ها
