خلیج پارس یا خلیج ع ر ب از دیدگاه حقوقی
خلیج پارس یکی از مهم ترین آب راه های بین المللی است و سومین خلیج بزرگ دنیا پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن است اهمیت این خلیج نه به خاطر وسعت آن، بلکه به سبب منابع سرشار نفت و گاز آن است که از دیر باز بین دولت ایران به عنوان کشور شمالی و دول عربی جنوب آن بر سر مالکیت جزایر واقع در آن اختلاف نظر وجود دارد
چکیده
خلیج پارس یکی از مهم ترین آب راه های بین المللی است و سومین خلیج بزرگ دنیا پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن است. اهمیت این خلیج نه به خاطر وسعت آن، بلکه به سبب منابع سرشار نفت و گاز آن است که از دیر باز بین دولت ایران به عنوان کشور شمالی و دول عربی جنوب آن بر سر مالکیت جزایر واقع در آن اختلاف نظر وجود دارد.
مدتی است که این زخم کهنه سر باز زده و کنش و واکنش هایی را از دو طرف موجب گردیده. نویسنده در این مقال سعی بر آن دارد تا با بررسی مبانی تاریخی-سیاسی و به طور اخص حقوقی حاکمیت ایران را بر این جزایر مسجل بداند.
مقدمه
خلیج پارس (شاخاب پارس) آبراهی است که در امتداد دریای عمان و در میان ایران و شبه جزیره ی عربستان قرار دارد. نام تاریخی این خلیج، در زبان های گوناگون، ترجمه عبارت "خلیج فارس" بوده است. مساحت آن 237473 کیلومتر مربع است. و پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان است. کشورهای ایران، عراق، عمان، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین در کنار خلیج پارس هستند. در این میان سواحل شمال خلیج پارس تماماً در جغرافیای سیاسی ایران قرار دارد. به سبب وجود منابع سرشار نفت و گاز در خلیج پارس و سواحل آن، این آبراهه در سطح بین المللی، منطقه ای مهم و راهبردی به شمار می آید. از بین کشور های همسایه خلیج پارس، کشور ایران بیشترین مرز آبی مشترک با خلیج پارس را دارا می باشد.
نام خلیج پارس
بدون تردید نام درست جغرافیایی این خلیج در طول تاریخ خلیج پارس (فارس) است. سر ریچارد دالتون میگوید: در اسناد به جا مانده از بسیاری از تمدن های گذشته اینگونه بیان شده است که سرزمین های جنوب خلیج فارس که شامل قطر، شمال عمان، امارات متحده عربی، شرق عربستان و کویت می شده به ایران تعلق داشته اند بنابراین خلیج فارس جزء آبهای داخلی ایران به حساب می آمده و به همین علت یونانیان به آن "سینوس پریسیکوس" گفته اند. فلاویوس آریانوس در سده ی دوم میلادی در آثار خود خلیج پارس را پرسیکون کا امی تاس که خلیج فارس معنا می دهد استفاده کرده است. استخری در مسالک و ممالک و ابن حوقل بغدادی در کتاب خود«صورة العرض» که در سال 1993م، در لندن به زبان انگلیسی ترجمه و به چاپ رسیده، عنوان می کند که: « همان طور که بارها گفته شد، دریای پارس دریایی است که اقیانوس احاطه کننده جهان که در اطراف چین از آن منشعب می شود : این دریا از سرزمین های سند(هند) و کرمان تا فارس ادامه می یابد و در میان همه ی سرزمین ها به نام پارس خوانده می شود، زیرا پارس از همه ی کشورها پیشرفته تر است و شاهان آن محکم ترین کنترل (حاکمیت) را در دوران کهن داشته اند و حتی اکنون نیز تمامی کرانه های نزدیک و دور این دریا و همه ی سرزمین های پارس و دیگر را تحت کنترل دارد».
این ها مواردی اندک از اسناد تاریخی است که گواه بر نام خلیج همیشه پارس می دهند.
مبانی حقوقی حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه
خلیج پارس از نظر حقوقی حوزه ی قلمرو ملی توصیف شده است، زیرا که تمامی مناطق آن به مناطق اقتصادی انحصاری و فلات قاره دول ساحلی اختصاص می یابد. بنا براین فقط دولت های ساحلی اعمال صلاحیت می کنند و لا غیر.
تحدید حدود در خلیج فارس به صورت قراردادی مبتنی بر معاهدات دو جانبه فی مابین ایران و دول عربی حوزه ی خلیج صورت گرفته است. در 1968 میلادی میان ایران و عربستان سعودی خط مبدآ با احتساب به صورت نصفه، یعنی میان فاصله خارک و ساحل بوشهر که این فاصله 19 مایل دریایی است و برای عربستان سعودی میان العربیان وساحل جنوبی می باشد(به این روش توافق دول می گویند).
میان ایران و بحرین در سال 1973 میلادی، جزایر ایرانی نخیلو و جبرین احتساب کامل و جزیره بحرینی المحرق نیز همچنین.
میان ایران و قطر در سال1971میلادی، خطوط مبدا به گونه ایست که جزایر کیش، لاوان و هندورابی را صد در صد نادیده گرفته و خطوط مبدا از سواحل ایران با قطر با احتساب به صورت صفر ترسیم شده است.
جزایر تنب بزرگ با فاصله58/14 مایل دریایی و تنب کوچک با فاصله تقریبی 12 مایل دریایی، چون با ساحل ایران کمتر از 24 مایل دریایی فاصله دارند طبق اصول حقوق بین الملل دریا و عملکرد دولت ها در ماقبل خط مبدا قرار می گیرند بنابراین حق حاکمیت ایران بر این دو جزیره مسجل است.
اما جزیره ی ایرانی ابو موسی، این جزیره در فلات قاره دو کشور ایران و امارت است. امارات متحده عربی و ساطان نشین عمان در طول تاریخ حیات خود تا قبل از تحت حمایتی بریتانیا در قرن 19 خراج گذاران استان فارس بوده اند.در 1905 نیروهای اشغالگر بریتانیا که دولت حامی امارات و دیگر جزایر عرب بود، ابوموسی را اشغال و پرچم ایران را بر می کشند و به بهانه گل سرخ که صنعتی است نیروهای ایرانی را بیرون می راند. از آن به بعد فقط دولت ایران معترض بریتانیا بوده زیرا امارات خود مستعمره بریتانیا است. در رژیم های تحت الحمایتی یک اصل وجود دارد و آن اینکه حاکم سرزمین تحت الحمایه صلاحیت های خارجی خود را به دولت حامی تفویض اختیار می نماید، لذا پذیرفته شده است که این نیابت به بریتانیا داده شود.
نهایتا پس از توافق شیخ شارجه با بریتانیا در 29 نوامبر 1971 میلادی، پس از سه روز مذاکره و توافق پیشین امیر شارجه با دولت بریتانیا به عنوان دولت حامی، بریتانیا به نیابت از امارات معاهده ای با ایران منعقد می نماید و در آن صراحتا تصرف مجدد ابوموسی توسط ایران را مورد قبول می نماید.
این در حالی است که در 30 نوامبر 1971 برای اولین بار و پس از اینکه ایران مجددا جزیره را تصرف نمود، امارات به عضویت سازمان ملل پذیرفته می شود. لذا بر اساس اصول مسلم حقوق بین الملل امارات تا قبل از 30 نوامبر 1971 فاقد شخصیت حقوقی داخلی بوده است، بنابراین چون خود امارات حاکمیت نداشته چگونه می تواند این ادعا را داشته باشد که بر ابوموسی حاکمیت پیشین داشته است زیرا یکی از عناصر چهرگانه کشور که عبارتند از سرزمین-جمعیت-دولت و حاکمیت را فاقد بوده است. و چون شخصیت حقوقی نداشته لذا در عرصه روابط بین المللی از حق و تکلیف بین المللی برخوردار نبوده که حقی بر ابو موسی تسری دهد.
نتیجه
با توجه به مطالب فوق و اصول حقوقی بین المللی ادعاهای امارات بر جزایر ایرانی ذاتا واهی است و تسری حاکمیت ایران به جزایر فوق الذکر دارای وجاهت مشروع بین المللی است و تصرف به معنای اخص کلام محسوب می شود. قابل دعوی هم نیست زیرا ایران در این مورد صلاحیت مداخله هیچ مرجعی حتی دیوان بین المللی دادگستری را نپذیرفته است.
پی نویس
1-حقوق بین الملل دریاها رابین چرچیل و النلو
2-دانشنامه آزاد ویکی پدیا
3-کنوانسیون 1958 ژنو راجع به دریای ساحلی و منطقه نظارت
4-موافقتنامه مربوط به حاکمیت بر جزایر فارسی و عربی و تحدید حدود فلات قاره ایران و عربستان سعودی
5-موافقتنامه مربوط به تحدید حدود فلات قاره بین ایران و بحرین
6-........
منبع : حق گستر
خواجه نوری اجرا بهتر قانون حفظ حقوق شهروندی نیازمند ضمانت اجراست بررسی تطبیقی معاهدات در اسلام و حقوق بین الملل معاصر
