×

رئیس سابق مرکز آمار سرشماری پنج ساله خلاف قانون است

رئیس سابق مرکز آمار سرشماری پنج ساله خلاف قانون است

این کار خلاف روح قانون است و نیازی نیز به آن نیست کار غلطی است که در کشور صورت می‌گیرد چرا که هزینه بسیار زیادی به کشور تحمیل می‌کند بعلاوه و مرکز آمار ایران نیز نمی‌تواند به سایر کارهای خود مانند سرشماری مختلف دیگر بپردازد سرشماری‌های پنج‌ساله نه ضرورت دارد و نه ظرفیت آمار‌ی کشور به گونه‌ای است که بتواند آن‌را حمایت کند

رئیس-سابق-مرکز-آمار-سرشماری-پنج-ساله-خلاف-قانون-است

دکتر حمیدرضا نواب پور، رئیس سابق مرکز آمار ایران، در مصاحبه با وب سایت آمارستان درباره آمار رسمی مطالب جالب توجهی را مطرح کرده است:

- سرشماری قبلا هر ده سال یک‌بار در کشور انجام می‌شد، اما اکنون هر پنج سال یک‌بار انجام می‌شود. آیا این اقدام مفیدی است؟

این خلاف قانون است. ماده‌ی 4 قانون تاسیس مرکز آمار ایران مصوب سال 1353 می‌گوید سرشماری عمومی نفوس و مسکن هر ده سال یک‌بار اجباری است. منظور قانونگذار این نبوده است که زودتر از آن می‌توان این کار را انجام داد، قصدش آن بوده‌است که انجام آن دیرتر از این نباشد. آقایان تفسیر کردند هر ده سال یکبار اجباری است و لذا اجرای آن هر پنج سال یک‌بار طبق قانون است. این کار خلاف روح قانون است و نیازی نیز به آن نیست. کار غلطی است که در کشور صورت می‌گیرد چرا که هزینه بسیار زیادی به کشور تحمیل می‌کند. بعلاوه مرکز آمار ایران نیز نمی‌تواند به سایر کارهای خود مانند سرشماری مختلف دیگر بپردازد. سرشماری‌های پنج‌ساله نه ضرورت دارد و نه ظرفیت آمار‌ی کشور به گونه‌ای است که بتواند آن‌را حمایت کند.

بسیاری از کشورهای دیگر هر ده سال یک‌بار این سرشماری را انجام می‌دهند. البته برخی کشورهای اسکاندیناوی مثل فنلاند پنج ساله سرشماری نفوس انجام می‌دهند که به صورت سرشماری ثبتی مبنا است.

- وزارت‌خانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی آمارهای مورد نبازشان را خود تولید می‌کنند یا مرکز آمار ایران؟ در گذشته چطور بوده و الآن چگونه است؟

امکان ندارد همه آمارهای مورد نیاز کشور را مرکز آمار ایران تولید کند چون ظرفیتش را ندارد؛ تنها 500 نفر نیرو در مرکز دارد و در استان‌ها نیز نیرو دراختیارش نیست، یعنی تحت امرش نیستند و از طریق دستگاه استانی دیگری عمل می‌کنند. از سوی دیگر نظام آماری ما نظامی غیرمتمرکز است. در یک نظام غیرمتمرکز ضرورت ندارد که یک دستگاه همه فعالیت‌های آماری را انجام دهد. دستگاه‌های دیگر تولیدات خود را دارند. اما آمارگیری‌هایی که باید بی‌طرفی در آن‌ها رعایت شود، آن‌ها رامرکز آمار ایران انجام می‌دهد مانند آمارگیری کشاورزی و صنعت. دستگاه‌ها مایلند آمارهای فعالیت خود را مثبت نشان دهند لذا ممکن است اینجا بی‌طرفی از بین برود و آمارهای جهت دار تولید شود. در این‌گونه موارد مرکز آمار ایران وارد می‌شود و آمار تولید می‌کند.

- آیا نمی‌شود برای دستگاه‌های دیگر حداقل یک ناظر فرستاد؟

اصلا امکان‌پذیر نیست. تعداد نیروهای مرکز آمار ایران به شدت محدود است. به ازای هر چند نفر یک نیروی در مرکز آمار داریم؟ تقریبا به ازای هر 154000 نفر! فکر می‌کنم یکی از کمترین سرانه کارکنان آماری را در جهان داشته باشیم. البته در گذشته قرار بود نظارت صورت بگیرد. به این صورت که دستگاه‌ها قبل از اجرا طرح‌هایشان را برای بررسی به مرکز آمار بفرستند. اما این کار موفق نبود چرا که کارکنان مرکز آمار فرصت انجام کارهای این‌گونه نظارت را هم نداشتند.

- در جامعه تا حدی و در رسانه‌ها بیشتر، نسبت به آمارهای رسمی منتشر شده چندان با اعتماد نگاه نمی‌شود؛ چقدر می‌توان آمارهای رسمی را باور کرد؟

تعریف آمار رسمی این است: مجموعه آمارهایی که توسط دستگاه‌های دولتی یا وابسته به دولت تولید می‌شود. این، به این معنا نیست که خطا نداشته باشند. در همه‌ی کشورها آمار با خطا تولید می‌شود. آنچه که نظام‌های آماری را بلحاظ توسعه‌یافتگی متمایز می‌کند میزان خطاهای آمارگیری است. هر چه این خطاها کمتر باشد نظام آماری پیشرفته‌تر است. ولی چون مرکز آمار ایران یک دستگاه تخصصی است، آمارهایی که تولید می‌کند یقینا دقیق‌تر از آمارهایی است که سایر دستگاه‌ها تولید می‌کنند.

- با توجه به این‌که مرکز آمار زیرمجموعه دولت است، آیا ممکن است دولت تلاش نماید آمارهای مهم مانند نرخ تورم و نرخ بیکاری را کمتر از مقدار واقعی جلوه دهد؟

در یک دوره‌ای سعی شد این‌گونه باشد ولی به جز آن، هیچ دوره‌ای را سراغ ندارم که رئیس دولت یا دستگاه‌های وابسته به دولت به مرکز آمار فشار بیاورند که آمارهای جهت‌دار ارائه دهد.

- در زمان ریاست شما بر مرکز آمار، مدیران دولتی تا چه حد سواد و فرهنگ آماری داشتند؟

متاسفانه در هیچ قشری، فرهنگ آماری بالا نداریم. وقتی فرهنگ آماری بالاست که هم از آمار استفاده شود و هم از تولیدش حمایت. فرهنگ مدیریتی که سال‌ها است به وجود آمده وبا عنوان مدیریت شواهد مبنا شناخته می شود در کشورمان رواج پیدا نکرده است و بنابراین اطلاعات آماری آن‌گونه که باید تولید نمی‌شود و آن‌گونه که باید، استفاده نمی‌شود.

در برنامه چهارم، مرکز آمار ایران برنامه‌ای را با نام برنامه‌ی ملی به تصویب رساند. در این برنامه احکامی در نظر گرفته شده‌بودند که اگر اجرا می شدند تحولی در سواد و فرهنگ آماری اقشار مختلف ایجاد میشد اما متاسفانه این امر محقق نشد. در برنامه پنجم نیز همان برنامه با تغییراتی دوباره تصویب شد‌ه‌است. در این برنامه نیز یکی از احکام تاسیس گرایش آمار رسمی توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. امیدوارم این بار این برنامه اجرا شود.

در گذشته یک موسسه آموزش عالی آمار داشتیم که پس از انقلاب در دانشگاه شهید بهشتی ادغام شد. در سال 1344 مرکز آمار ایران تصویب شد، در قانونش آمده بود که مرکز آمار برای آموزش کادر مورد نیاز و تربیت آمارشناس برای سایر دستگاه‌ها، یک موسسه آموزشی ایجاد کند. در سال 1345 این موسسه تاسیس و ایجاد شد. اما برای ایجاد گرایش آمار رسمی، یک برنامه تمام شد، یک برنامه دیگر نیز در حال اتمام است و هنوز وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آن را تصویب نکرده‌است. (استاد با تاکید خاصی می‌گوید) یک نفر باید پیگیری کند که چرا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری این بند قانونی را اجرا نمی‌کند؟

دکتر حمیدرضا نواب پور

- شورای عالی آمار چه جایگاهی در نظام آماری کشور دارد و چه کارکردهایی می‌تواند داشته باشد؟

اعضای آن معاون 10 وزارت‌خانه و قائم مقام بانک مرکزی هستند. رئیس آن، رئیس سازمان برنامه و دبیر آن رئیس مرکز آمار ایران است. این شورا هماهنگ‌کننده فعالیت‌های آماری در کشور است تا از دوباره‌کاری‌ها و موازی کاری‌ها جلوگیری نماید و تقسیم کار نماید. آیین نامه‌هایآماری لازم را تصویب نمایند. این شورا می‌تواند کمک‌ زیادی به نظام آماری ایران بکند. اما متاسفانه پس از انقلاب نقش سازنده‌ای در نظام آماری کشور بازی نکرده‌است.

- این موازی‌کاری از چه زمانی بوده و چرا وجود دارد؟ چرا مرکز آمار و بانک مرکزی با هم یک آمار نمی‌دهند و همیشه اختلافی وجود دارد؟ و دولت‌ها هم همیشه عدد کمتر را مبنا قرار می‌دهند.

عمده فعالیت‌های آماری موازی بین مرکز آمار ایران و بانک مرکزی است. قانون تاسیس مرکز آمار ایران، شاخص قیمت‌ها که همان اندازه‌گیری تورم است را به مرکز آمار ایران داده است. همچنین وظیفه تهیه‌ی حساب‌های اقتصادی را. بانک مرکزی بدون قانون این فعلیت‌ها را انجام می‌دهند و این کار به نفع مملکت نیست.

زمانی بانک مرکزی می‌گفت، و به نظرم درست و منطقی می‌گفت، مرکز آمار ایران تا سال 1372 حساب‌های ملی را که مورد نیاز ما است تهیه نکرده است و لذا ما آن را تولید کرده‌ایم. پس از آن که مرکز آمار شروع به تولید این حساب‌ها نمود، بانک مرکزی می‌گفت شما این آمارها را دیر می‌دهید و ما کار خود را ادامه می‌دهیم، این هم توجیه داشته‌است. ولی از یک زمانی، فکر می‌کنم از سال 1383، مرکز آمار به موقع حساب‌های ملی و منطقه‌ای را تهیه می‌کرد. از آن تاریخ به بعد هیچ توجیهی ندارد که بانک مرکزی این آمارها را تولید نماید.

تورم نیز به همین صورت. البته آن‌ها چون پول دارند امکانات خوبی هم برای تولید این آمار‌ها دارند. ولی تخصص مرکز آمار ایران را ندارند. دولت در زمانی تصویب کرد که این شاخص‌ها توسط مرکز آمار ایران تولید و اطلاع‌رسانی شود. ولی باز هم بانک مرکزی به این کار ادامه می‌دهد که خلاف است و ضرورتی نیز ندارد.

- با توجه به کمبود نیرو در مرکز آمار ایران بهتر نیست مرکز آمار، آمارهایی که بانک مرکزی تولید می‌کند را تولید نکند؟

نه؛ قانون‌گذار این را می‌دانست که مرکز آمار ایران باید آمارهایی را تولید کند که اگر دستگاه‌های دیگر در رابطه با کارشان تولید نمایند، ممکن است جهت‌دار باشد. بانک مرکزی در تورم نقش دارد، در حساب‌های اقتصادی نقش دارد. این‌ها مواردی است که می‌تواند برخی فعالیت‌های آن‌ها را زیر سوال ببرد. بنابراین بهتر است مرکز آمار تولید نماید تا بی‌طرفی در تولید آمار رعایت شود.

- در زمانی که در مرکز آمار بودید تا چه حد دانشگاه‌ها با مرکز آمار هماهنگ بودند؟

نقص‌های فعلی، آن زمان نیز وجود داشت. به نظر می‌رسد فرقی ندارد در کجا باشم، در مرکز آمار یا در پژوهشکده‌ی آمار، این نقص همچنان وجود دارد. آن زمان دانشگاهی بودم و امکان برقراری ارتباط با دانشگاهیان به آسانی وجود داشت. با این حال این نقص از طرف دانشگاه مرتفع نمی‌شد چرا که نظام اجرایی آمار علاقه‌مند بود که با دانشگاه‌ها ارتباط برقرار نماید. جلسات و گردهمایی‌هایی نیز برگزار نمودیم. عناوین پژوهشی موردنیاز را در اختیار دانشگاه‌ها قرار دادیم اما علاقه از طرف دانشگاه دیده نشد.

- تشکیل سازمان نظام آمارشناسی از سال‌ها قبل توسط اساتیدی چون دکتر ارقامی پیگیری شده است؛ آیا ایجاد این سازمان راهکار خوبی برای رفع این نقیصه است؟

نه؛ وقتی می‌تواند موفق باشد که افراد دنبال‌کننده آن به کارهای اجرایی آمار مسلط باشند. فردی که خودش را درگیر این کارها نمی‌نماید و به تئوری‌ها متصل است، چگونه می‌تواند یک واحد را که می‌خواهد کار کاربردی آمار را انجام دهد تشخیص صلاحیت نماید؟ خودش صلاحیت این کار را ندارد. البته این کار الآن صورت می‌گیرد. مرکز آمار ایران شرکت‌ها را تایید صلاحیت می‌کند؛ آن‌ها صلاحیت قانونی و نجربی این کار را دارند.
من از ابتدا مخالف این کار بودم اکنون نیز آن را مثبت نمی‌دانم. بلکه ممکن است دچار باندبازی و کارهای شخصی شود. به هر ترتیب، بنده اکنون نیازی برای این کار احساس نمی‌کنم و موفقیتی در آن نمی‌بینم. تنها برای کسانی که می‌خواهند کار اجرایی آمار انجام دهند، ایجاد مشکل می‌نمایند.

- برای سال جهانی آمار 2013 در ایران ستاد سال جهانی آمار تشکیل شد و جلساتی برگزار نمودند؛ و شما عضو کمیته همگانی‌کردن آمار بودید. آن جلسات چه نتایجی داشت؟

از من دعوت شد، اما در این جلسات شرکت نکردم به دلیل این‌که این کار را انجمن آمار ایران انجام می‌دهد. مایل نیستم با انجمن آمار ایران ارتباطی داشته باشم به دلیل لکه سیاهی که در اساسنامه خود دارند. این اساسنامه افرادی که دارای لیسانس آمار هستند و یا دانشجوی فوق لیسانس، حق عضویت پیوسته را ندارند. عضو پیوسته یعنی عضو صاحب رای. این‌ افراد در مجامع عمومی این انجمن حق رای ندارند در حالی اکثر فعالیت‌های مربوط به برگزاری کنفرانس‌های این انجمن بر دوش آن‌ها است. این امر لکه سیاهی است در کارنامه انجمن آمار ایران. با این که کمک‌های زیادی برای تقویت این انجمن کرده‌ام اما دیگر مایل به ارتباط با آن‌ها نیستم و مدت‌ها است که ارتباطم را با آن‌ها قطع کرده‌ام و در هیچ یک از کارهای آن‌ها مشارکت نمی‌کنم.

- این اساسنامه را چه مرجعی باید اصلاح نماید؟

از ابتدا می‌توانستند این کار را انجام دهند ولی علاقه‌مندی در آن‌ها برای اصلاح اساسنامه ندیدم. در هیچ زمانی احساس نکردم آن‌ها علاقه‌مند باشند به این که این لکه سیاه را از بین ببرند. آن‌ها اعتقاد دارند به این‌که فارغ‌التحصیلان لیسانس و دانشجویان فوق لیسانس نباید حق رای داشته باشند و من نمی‌توانم این موضوع را درک نمایم.

- آیا بخش خصوصی می‌تواند وارد آمار رسمی شود؟

بله؛ آمار امری حاکمیتی است و نمی‌توان آن را به بخش خصوصی داد اما با شرایطی می‌توان از بخش خصوصی در تولید آمار رسمی استفاده کرد. در این همکاری توجه به بحث محرمانگی اطلاعات آماری حیاتی است. بخش خصوصی وقتی داده تولید می‌نماید باید ضمانت‌هایی پیش‌بینی شود که داده‌های مردم افشا نشود. بنابراین با حاکمیت واحدهای دولتی، می‌توان از بخش خصوصی به‌منظورتولید آمار رسمی استفاده کرد.

- منظور از محرمانگی چیست؟

محرمانگی یعنی اطلاعاتی که از واحدهای آماری گرفته می‌شود نزد مرکز آمار ایران محرمانه باقی ‌بماند و جز در تهیه اطلاعات کلی، یعنی جداول پیشایندی، نمی‌توان از آن‌ها استفاده‌ی دیگری کرد. دلیل آن روشن است؛ اگر مردم متوجه شوند اطلاعاتشان افشا شده است و در اختیار افراد دیگری قرار گرفته و قصد دارند از آن‌ها استفاده‌های مالیاتی، قضایی و یا اداری نمایند، آن‌ها دیگر با نظام آماری همکاری نمی‌کنند و اگر هم مجبور به همکاری شوند، اطلاعات نادرست دراختیار تولید‌کنندگان آمار قرار می‌دهند. اگر این اتفاق بیافتد، برای کشور فاجعه است چرا که نمی‌توان اطلاعات آماری معتبر را برای تصمیم‌گیری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و ارزیابی‌ها تولید کرد. مثالی برای عدم موفقیت تصمیم‌گیری بر اساس اطلاعات آماری نادقیق نحوه‌ی توزیع سبد کالا است. اگر اطلاعات دقیق و به‌هنگامی داشتند، می‌توانستند افرادی را تحت پوشش قرار دهند که مستحق باشند و مشکلات منعکس شده رخ ندهد. بنابراین ما آمارشناسان رسالتمان این است که اطلاعات آماری با دقت بالا تولید کنیم.

- آیا می‌توان در ایران سیستمی درست کرد که همه اطلاعات یک فرد آن‌جا باشد، زمین‌ها، ماشین و... . آیا در این زمینه تلاشی شده است؟

این شدنی است؛ اما نمی‌دانم تلاشی شده است یا نه. کشورهای پیشرفته این را دارند و هر فردی هر کاری را انجام می‌دهد، خرید زمین و ماشین و...، اطلاعاتش به صورت مکانیزه ثبت می‌شود و دیتابیس‌هایی است که می‌توان از آن اطلاعات استفاده کرد و با ثبت اطلاعات عملیات جدید فرد آن‌ها را به‌هنگام نمود. در ایران چنین سیستمی نداریم اما باید بوجود بیاید. اگر این‌طور شود در آینده نیاز به بسیاری از آمارگیری‌ها و سرشماری‌هایی که به صورت سنتی انجام می‌دهیم، نخواهد بود.

    

پست های مرتبط

افزودن نظر

مشترک شدن در خبرنامه!

برای دریافت آخرین به روز رسانی ها و اطلاعات ، مشترک شوید.