عقد صلح، انعطاف پذیرترین قرارداد
عقد صلح، انعطاف پذیرترین قرارداد
زمانی که دعوا بین دو طرف بالا میگیرد، احساس افسار عقل را بدست میگیرد، به همین دلیل دو طرف دعوا حاضرند هر قیمتی را بپردازند تا حرف خود را به کرسی بنشانند. در چنین شرایطی، آخرین و سختترین راهحل این است که راهی مراجع قضایی شوند و باعث اتلاف وقت و هزینه زیادی از خود و نظام قضایی شوند.
اما راهحل منطقی، اقتصادی و معقول این است که تا حد امکان برای سازش بین خود بکوشند و بعد از آنکه دعوا به هیچ وجه قابل حل نبود به دادگاه مراجعه کنند. اگر شما از افرادی هستید که راهحل دوم را انتخاب میکنید، بهتر است با عقد صلح آشنا شوید. عقدی که در مقام حل اختلافات کاربرد زیادی دارد. اما اینتنها یکی از استفاده های این قالب قراردادی است. عقد صلح مزایای زیادی را برای دو طرف قرارداد فراهم میکند که منجر شده است که نام سید عقود را به آن بدهند. در ادامه در گفت وگو با کارشناسان حقوقی با این قالب قراردادی بیشتر آشنا میشویم.
یک وکیل دادگستری میگوید: عقد صلح یکی از عقودی است که در گذشته در مقام عقد محاباتی و معوض کاربرد داشته است.
مهدی صالحی طالقانی در مورد ویژگی اصلی این عقد میگوید: عقد صلح به جانشینی از عقود دیگر هم عمل میکند، یعنی میتوان به جای عقود دیگر از این عقد هم استفاده کرد؛ به طور مثال از طریق عقد اجاره منافع ملکی را واگذار میکنند که در این خصوص از عقد صلح نیز میتوان استفاده کرد.
وی ادامه میدهد: عقد صلح ناظر بر رفع اختلافات است و چون مبنای صلح یک مبنای سازش و حل اختلافات است، سختگیریهای عقود دیگر را ندارد.
در مورد عقود عادی اگر شرایط لازم موجود نباشد موجب بطلان عقد و یا فسخ آن خواهد شد اما با استفاده از عقد صلح میتوان به نتیجه یکی از عقود معین رسید بدون آنکه نیاز باشد شرایط اختصاصی آن عقد رعایت شود.
صلح در مقام حل اختلافات
این کارشناس حقوقی در توضیح صلحی که برای حل اختلافات انجام میشود توضیح میدهد: دو نوع دعوا وجود دارد دعاوی واقعی که افرادی با هم اختلاف دارند و برای دعوای خود استدلال ارائه میدهند و دعاوی فرضی که احتمال دارد در آینده به وجود آید؛ به طور مثال بهانه جدیدی پیدا شود که در حال حاضر نتوان در دادگاه آن را مطرح کرد.
وی در مورد صلح در مقام معاملات میگوید: زمانی که این قرارداد در مقام معاملات مورد استفاده قرار میگیرد، صلح به جای جانشینی از عقود دیگر کار را انجام میدهد مانند بیع، اجاره و... اما بایدها و نبایدهای عقود دیگر را نخواهد داشت. در صورتی که عقد صلح به جای دیگر معاملات برای رسیدن به نتیجه آنها انجام میشود، قانونگذار اغماض هم میکند زیرا در این شرایط عقد مبتنی بر مصالحه است.
بطلان عقد صلح
صالحی طالقانی در خصوص شرایط بطلان عقد صلح میافزاید: گاهی پیش میآید که اختلاف در مورد مالی است که اساسا وجود خارجی نداشته و از عالم عدم به وجود پا نگذاشته است، در این شرایط صلح باطل است.
این کارشناس حقوقی توضیح میدهد: گاهی به یک معامله باطل صلح میکنیم و به موجب یکی از مواد قانونی عقد باطل است گاهی اوقات عقد باطل نیست بلکه دعوا خواسته بطلان معامله را دارد در اینجا قبل از اینکه دادگاه رای دهد صلح میکنیم این صلح صحیح است. در واقع صلح بر روی معاملهای که باطل است صورت نمیگیرد اما صلح ادعای صحیح است.
این وکیل دادگستری در توضیح بیشتر این موضوع به ماده 765 قانون مدنی اشاره میکند که مقرر میدارد: «صلح دعوای مبتنی بر معامله باطله باطل است، ولی صلح دعوای ناشی از بطلان معامله صحیح است». پس مطابق قسمت اول این ماده در صورتی که مبنای صلح معامله باطلی باشد صلح باطل است، مثلا یکی از دو طرف معاملهای، مدعی مغبون شدن در معامله شود و بخواهد آن را فسخ کند ولی طرف دیگر معامله، برای جلوگیری از اعمال فسخ با این شخص صلح کند و سپس معلوم شود که معامله اولی باطل بوده، در اینجا عقد صلح مزبور نیز باطل است زیرا منشا این عقد صلح معاملهای بوده که طرفین با تصور به اعتبار آن و برای جلوگیری از انفساخ آن مبادرت به عقد صلح کردند در حالی که آن معامله از نظر حقوقی در واقع وجود نداشته است.
لزوم و جواز عقد صلح
این وکیل دادگستری در پاسخ به این سوال که عقد صلح در دسته عقود لازم قرار میگیرد یا جایز؟ میگوید: صلح جزو عقود لازم است و پس از انعقاد با محجور شدن، جنون یا فوت طرفین عقد باطل نمیشود. اما زمانی که در عقد صلح اشتباه کنیم یعنی به طور مثال به جای حسن نسبت به حسین صلح میکنیم یا حتی در مورد موضوع اشتباهی صلح کنیم عقد باطل است.
مهدی صالحی طالقانی ادامه میدهد: استفاده از عقد صلح امروزه نیز در بسیاری از موارد مشاهده میشود. در دعاوی که در مراجع قضایی مطرح میشود مرسوم است که گفته میشود قاضی جاهلی است بین دو عالم. منظور از این اصطلاح مرسوم این است که خود طرفین معامله از موضوع آگاهی دارند اما قاضی اطلاعی ندارد بنابراین طبق شنیدههای خود و استدلالهای ارائه شده رای لازمه را صادر میکند. وی متذکر میشود: نظر حقوقدانان این است که در اینجا اگر از عقد صلح استفاده شود تا اختلاف حل شود، این روش کارآمدتر و مفیدتر خواهد بود.
وی خاطرنشان میکند: در واقع از لحاظی این عقد نیز مانند نهاد داوری است که خیلی کم در بین مردم جا افتاده است؛ در زمان اقامه دعوا در دادگستری نزد قاضی میرویم که از شرایط هیچ کدام از طرفین دعوا اطلاعی ندارد و به کل ماجرا نیز هیچ وقت اشراف دقیق و کامل پیدا نخواهد کرد زیرا به طور معمول زمانی یک دعوا به وجود میآید که کسی از حق خودش فراتر را بخواهد؛ در این شرایط میتوان گفت مانند سوالاتی که در کنکور مطرح میشود و معلوم نخواهد بود سوالات تا چه حد مطابق با معلومات فرد است رای دادگاه نیز بر اساس شواهد موجود است و به نوعی بسته به شانس افراد خواهد بود زیرا هرچقدر هم قاضی انسان منطقی و بانفسی باشد، نتیجه دقیقی از موضوعات نمیتوان گرفت زیرا ازدحام پرونده و خیلی از مشکلات دیگر نیز برای یک قاضی به وجود میآید. این در حالی است که مراجعه به داوری بسیار سادهتر و کمهزینهتر نیز میباشد. هر جایی میتوان داور را ملاقات کرد و پروندههای زیادی نیز نزد یک داور نیست تا باعث اختلال در کار او شود.
ابتنای عقد صلح بر مسامحه
این کارشناس حقوقی اضافه میکند: صلح عقدی است که قانونگذار آن را به مسامحه برگزار کرده و سختگیریها و الزاماتی را که در قانون مدنی باید اجرا شود برای این عقد سبکتر در نظر گرفته است بنابراین مردم میتوانند در مواردی مانند اختلافات ملکی به اجمال نامه نوشته و بیان کنند که اختلافات را منتفی اعلام میکنیم.
وی نتیجه میگیرد: این عقد از ظرفیت بالایی برخوردار است زیرا مثلا فردی دعوایی را مطرح میکند و 6 ماه بعد نیز به خاطر سودجویی، نفس اماره و... دوباره دعوای دیگری را مطرح میکند، اما اگر از طریق صلح تمام دعاوی را رد کند، هم ادعای جدید دوبارهای مطرح نمیشود و هم فرد درگیر نفس خود نخواهد شد.
وی ادامه میدهد: در مورد همه اعمال حقوقی فرض پشیمانی وجود دارد اما موجب پشیمانی برای هیچ مبحث حقوقی وجود نخواهد داشت. بنابراین فردی که از طریق عقد صلح اختلافی را حل کند قادر به اقامه دوباره دعوا نخواهد بود و موضوعیت دعاوی مربوط به صلح نیز مطلق است و در مورد تمامی موضوعات نیز میتوان از صلح استفاده کرد، قوانین مربوط به این عقد نیز از ماده 752 تا 770 در 18 ماده و به طور کامل آمده است.
وی در انتها به شرایط شرط ضمن عقد در این قرارداد اشاره میکند و میگوید: قانونگذار در مورد عقد صلح میگوید هر کدام از طرفین در عقد صلح میتواند متعهد شود که هر سال یا هر ماه مبلغی یا نفقهای را به طرف بدهند که حال این به نفع خودشان و یا به نفع طرف مقابل خواهد بود؛ البته برای مدت معینی میتوان این عمل را انجام داد پس میتوان گفت در مورد عقد صلح شرط ضمن عقد نیز میتوان تعیین کرد.
سید عقود
یکی دیگر از وکلای دادگستری صلح را سید عقود معرفی میکند و میگوید: این عقد به عنوان سید عقود تعریف شده یعنی رییس و آقای قراردادهاست.
دکتر سیدرضا طباطبایی ادامه میدهد: در خیلی از روایاتها نیز مردم تشویق شدهاند به این که اختلافات را با صلح خاتمه دهند. وی در مورد مزایای این عقد میگوید: این عقد میتواند نتیجه هر عقد دیگری را داشته باشد اما شروط و عقود دیگر را ندارد، مانند خرید خانه که در عقد بیع باید نسبت به موضوع معامله اطلاعات کامل داشته باشیم، مثلا میوه میخریم و میگوییم باید پنج کیلو باشد حال اگر فروشنده چهار کیلو بدهد معامله باطل است اما گاهی ممکن است بگوییم این سبد پرتقال را پنج تومان به من بفروش پس لازم نیست از وزن آن اطلاع کامل داشته باشیم این معامله از نوع صلح است و علم اجمالی به موضوع نیز در این عقد کفایت میکند.
این کارشناس حقوقی ادامه میدهد: همان طور که ماده 758 قانون مدنی در این باره میگوید: صلح در مقام معاملات هرچند نتیجه معامله را که به جای آن واقع شده است میدهد، لیکن شرایط و احکام خاصه آن معامله را ندارد بنابراین اگر مورد صلح، عین باشد در مقابل عوض، نتیجه آن همان نتیجه بیع خواهد بود بدون این که شرایط و احکام خاصه بیع در آن مجری شود.
وی میگوید: زمانی که حقی مورد معامله قرار میگیرد مانند منتقل کردن خط تلفن میتوان به جای استفاده از قالب قراردادی بیع، از صلح استفاده کرد. یک حقوقدان ممکن است در چنین شرایطی حتی استفاده از صلح را بهتر و مناسبتر از بیع بداند. بنابراین در قراردادهای مربوط به سرقفلی نیز از صلح استفاده میشود و یا کسی که بخواهد اختراع خود را واگذار کند میتواند قرارداد را در قالب صلح منعقد کند.
در بعضی موارد نیز بهتر است از صلح استفاده شود در حالی که مردم در مواردی مانند خرید و فروش خانه به بنگاهها مراجعه میکنند و مبالغ زیادی را به شخص بنگاهی که فقط به عنوان واسطه وجود دارد و هیچ مسئولیتی را نیز بر عهده ندارد میپردازند این در حالی است که با مراجعه به یک شخص حقوقی میتوان با هزینه کمتر از عقد صلح استفاده کرد.
طالقانی در انتها پیشنهاد میکند: همان طور که مردم برای تمامی امور زندگی خود اطلاعات را از طریق مطالعه و یا... بدست میآورند برای امور حقوقی نیز قبل از این که دست به عملی بزنند که بعدا موجب هزینه بیشتر و پشیمانی خودشان شود از مشورت فردی حقوقدان در مورد مشکلات حقوقی خود استفاده کنند.
چنانکه کارشناسان در گفتوگو با «حمایت »تاکید کردند: عقد صلح یک قالب قراردادی منحصر به فرد است که میتواند به جای هر قرارداد دیگری مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال میتوان خرید و فروش را در قالب عقد صلح برد و به نتیجه مورد نظر رسید بدون آنکه نیاز باشد که مقررات عقد بیع را رعایت کنیم. این قالب قراردادی میتواند به راحتی بسیاری از مشکلات شهروندان را حل کند اما به دلیل آنکه آشنایی کمی با این قالب قراردادی وجود دارد، معمولا کمتر مورد استفاده قرار میگیرد.