قوانین جرایم رایانه ای در ایران-2
سیر تحولات قانون جرایم رایانه ای در ایران
نویسنده: محمود زاهدپور *
لایحه جرایم رایانه ای سال 1384
این لایحه ابتدا در قالب یک لایحه قضایی در فروردین 1384 با جرح و تعدیل پیش نویس یاد شده 40 ماده و در تاریخ 24/1/84 به دولت تقدیم شده است و سپس با افزودن دو ماده به آن و تغییرات بسیار کوتاه، روز 25 خرداد 84 از تصویب هیات وزیران گذشته و با شماره 21953/32 در مورخ 13/4/84 به مجلس ارسال و در 21 تیر 84 از سوی مجلس اعلام وصول گردیده است.
دسته بندی جرایم رایانه ای
فصل اول با جرایم علیه محرمانگی داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی.
مبحث اول: دسترسی بدون مجوز.
مبحث دوم: شنود و دریافت بدون مجوز.
مبحث سوم: جرایم علیه امنیت.
فصل دوم: جرایم علیه صحت و تمامیت داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابرات.
مبحث نخست: جعل.
مبحث دوم: تخریب و ایجاد اختلال در داده ها.
مبحث سوم: اختلال در سیستم
فصل سوم: کلاهبرداری
فصل چهارم: جرایم مرتبط با محتوا (ارائه و نشر و معامله محتویات مستهجن، نشر اکاذیب تغییر و تحریف در فیلم با صورت دیگر...)
فصل پنجم: افشای سر
فصل ششم: مسئولیت کیفری ارائه دهندگان خدمات (عدم پالایش محتویات مستهجن، غیرقابل دسترسی ننمودن محتویات مستهجن).
مجموعه مقاله های فناوری اطلاعات
فصل هفتم: سایر جرایم (تولید و انتشار یا توزیع یا معامله داده با نرم افزارها و وسایل ارتکاب جرم رایانه ای، در اختیار قرار دادن دستیابی یا داده های رایانه ای بدون مجوز). (1)
اصلاحیه لایحه جرایم رایانه ای 1384
اقدام بعدی که در خصوص لایحه جرایم رایانه ای انجام پذیرفته است، اظهارنظر کارشناسی مرکز پژوهش ها در آبان ماه 1384 می باشد که در انتهای آن متن تغییر یافته با ادغام پیشنهادهای اصلاحی مرکز در 51 ماده آمده است.
تقسیم بندی جرایم رایانه ای در آن به شرح زیر است.
بخش یکم: جرایم و مجازاتها.
فصل یکم: جرایم علیه محرمانگی داده ها در سیستم های رایانه ای و مخابراتی:
دسترسی غیرمجاز شنودغیرمجاز
جاسوسی رایانه ای
فصل دوم: جرایم علیه صحت و تمامیت داده ها یا سیستم های رایانه ای و مخابراتی:
جعل رایانه ای
تخریب و ایجاد اختلال در داده ها یاسیستم های رایانه ای و مخابراتی
ممانعت از دستیابی
فصل سوم: کلاهبرداری رایانه ای
فصل چهارم: جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی
فصل پنجم: توهین و هتک حیثیت (تغییر در صورت، فیلم یا تصویر دیگری و انتشار آن، انتشار فیلم صوت یا تصویر خصوصی و خانوادگی، نشر اکاذیب)
فصل ششم: سایر جرایم:
(انتشار توزیع یا معامله داده ها و نرم افزارها و وسایل ارتکاب جرم رایانه ای در اختیار قرار دادن گذر واژه یا داده هایی که امکان دسترسی غیرمجاز را فراهم کند).
لایحه جرایم رایانه ای سال 1387
متن دیگری که درخصوص جرایم رایانه ای در دسترس است لایحه جرایم رایانه ای شهریور 1387 می باشد که کلیاتش در مجلس شورای اسلامی تصویب و براساس آن اخلالگران و سوءاستفاده کنندگان از شبکه رایانه ای کلاهبردار محسوب شده و به مجازات کلاهبرداری محکوم می شوند.
این لایحه که توسط کمیته مبارزه با جرایم رایانه ای قوه قضائیه تهیه شده بود شامل تعاریف (بخش اول) ذیل ماده1 اصطلاحات رایانه ای اعم از سیستم داده ها، داده محتوا، سیستم مخابراتی، حاصل از تبادل داده محتوای اطلاعات و تامین کنندگان خدمات را آورده است. در بخش دوم به جرایم و مجازات ها پرداخته و جرایم مربوط به محرمانگی علیه داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی تحت عناوین دسترسی غیرمجاز (ماده2) شنود و دریافت غیرمجاز (ماده3) جرایم علیه امنیت (مواد 4 و 5 و 6) را احصا نموده و مجازاتی تعیین کرده است. ماده 7 و 8 لایحه و در لابه لای آن تلویحاً به جرایمی مانند جاسوسی، نشر اکاذیب، اشاعه فحشا، هتک حیثیت و... اشاره شده است که جملگی آنها از مصادیق جرایم سنتی به شمار می آیند.
در مسیر قانونگذاری بالاخره قانونگذار پس از چندسال مطالعه و بررسی در خردادماه سال 1388 قانون جرایم رایانه ای را در 56 ماده و 25 تبصره تصویب و برای اجرا ابلاغ نمود. در قانون مذکور جرایمی مانند، جرایم علیه محرمانگی داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی از قبیل دسترسی غیرمجاز (ماده1) شنود غیرمجاز (ماده2) جاسوسی رایانه ای (ماده3 و 4 و 5) جرایم علیه صحت و تمامیت داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی از قبیل جعل رایانه ای (شامل مواد6-11) سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه (مواد12 و 13) جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی (مواد14 و 15) هتک حیثیت و نشر اکاذیب (مواد16-18) و سایر جرایم ذیل ماده25 که همگی آنها به جرایم سنتی نزدیک هستند، احصا شده.
قانون جرایم رایانه ای خرداد1388
قانون جرایم رایانه ای که از پنجم خرداد 1388 به تصویب مجلس شورای اسلامی و روز بیستم خرداد1388 به تایید شورای نگهبان رسیده است که شامل 56 ماده و 25 تبصره می باشد در دهم تیر 1388 برای اجرا ابلاغ شده است. (1)
در این قانون جرایمی از قبیل جاسوسی رایانه ای، جعل رایانه ای، تخریب، سرقت رایانه ای، کلاهبرداری رایانه ای، جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی، هتک حیثیت و نشر اکاذیب و... متوسط قانونگذار جرم انگاری شده و مجازات مناسبت تعیین شده است که در ادامه و با توجه به تقسیم بندی جرایم در حقوق سنتی به آنها اشاره و نیز به جرایم مرتبط با رایانه نیز که احتمال وقوع و ارتکاب از رهگذر رایانه و شبکه های رایانه ای امکانپذیر می باشد پرداخته خواهد شد.
در این قانون به موضوع آئین دادرسی و صلاحیت رسیدگی به جرایم رایانه ای در مواد 28-31 پرداخته شده است که از نکات بارز آن می توان به ارجاع قانونگذار در خصوص صلاحیت به سایر قوانین از جمله ق.ا.د.م اشاره کرد. جمع آوری ادله و استنادپذیری ادله الکترونیک نیز از جمله موارد احصا شده در قانون جرایم رایانه ای خرداد 88 به حساب می آید. در این قانون مسئولیت کیفری اشخاص بویژه اشخاص حقوقی (ماده19) و جرایم مرتبط با رایانه (سایر جرایم ماده25) و تشدید مجازات ها توسط قانونگذار احصا شده است.
اضافه می نماید همچنان که قبلاً به آن اشاره شد، قبل از تصویب لوایح و قانون جرایم رایانه ای قانونگذار در چند نوبت در خصوص جرایم رایانه ای به ضرورت جسته و گریخته واکنش نشان داده بود که می توان به قانون، اصلاح قانون مطبوعات (30/1/1379) و قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای (4/10/1379) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح (9/10/1382) و قانون تجارت الکترونیک مصوب 17/10/1382 استناد نمود. نکته ای که یادآوری آن ضروری است قانون جرایم رایانه ای سال1388 به لحاظ وجوه مشترک با قانون مجازات اسلامی، در لایحه جدید آن (قانون مجازات اسلامی مصوب سال1390) ادغام شده ولی از آنجا که قانون مذکور به مرحله اجرا نرسیده قانون جرایم رایانه ای مصوب سال1388 مجری است.
٭ مدیر دفتر کل دادگاه های عمومی و انقلاب تهران و مدرس دانشگاه
روزنامه ایران، شماره 5201 به تاریخ 24/7/91، صفحه 16 (قضایی - حقوقی)
الزامات قانونی برای صدور پروانه ساختمانی سونامی سیل در شمال کشور و مسئولیت حقوقی و قانونی دولت
