×

اخلاق قضاوت از دیدگاه اسلام

اخلاق قضاوت از دیدگاه اسلام

اسلام، به عنوان آخرین و کامل ترین دین الهی، برقراری عدل و برابری میان مردم جامعه را امری لازم فرض کرده است و تشکیل دستگاه قضاوت با هدف برپایی عدالت را پیش نیاز آن می داند شرایط قضاوت در جامعه اسلامی، به گونه ای وضع شده است که جان، مال و ناموس مردم به دست افراد ناشایست نیافتد و حقوق فرد و جامعه فدای غرض ورزی ها و خواسته های شخصی یا گروه های سودجو و منحرف نشود

اخلاق-قضاوت-از-دیدگاه-اسلام

فرحناز فردوسیان

اسلام، به عنوان آخرین و کامل ترین دین الهی، برقراری عدل و برابری میان مردم جامعه را امری لازم فرض کرده است و تشکیل دستگاه قضاوت با هدف برپایی عدالت را پیش نیاز آن می داند. شرایط قضاوت در جامعه اسلامی، به گونه ای وضع شده است که جان، مال و ناموس مردم به دست افراد ناشایست نیافتد و حقوق فرد و جامعه فدای غرض ورزی ها و خواسته های شخصی یا گروه های سودجو و منحرف نشود.

شایان ذکر است که اسلام، پیش از هر چیز، مردم را از درگیری و کشمکش نهی می کند، چنان که حضرت علی(ع) در این باره می فرماید: اِیاکُمْ وَ الْمِراءَ وَ الْخُصُومَةَ فَاِنَّهما یمْرِضانِ الْقُلُوبَ عَلَی الاِْخْوانِ وَ ینْبُتُ عَلَیهِما النِّفاقَ. از اختلاف و نزاع دوری کنید؛ زیرا نزاع، قلب های برادران دینی را نسبت به یکدیگر بیمار می کند و در آن ها خار نفاق می رویاند.

بشر موجودی اجتماعی است، ولی نوع فکر و عمل همه افراد بشر یکسان نیست. به ناچار در درگیری ها یا اختلاف سلیقه ها، داوری و محاکمه ضرورت می یابد. جامعه شناسان بر این باورند که در جوامع انسانی، همواره حدی از تعارض وجود دارد که سبب بالندگی و پویایی جامعه می شود، ولی اگر تعارض از مرز خود فراتر رفت، به عنوان آسیب بزرگ اجتماعی، ضربه های مهلکی بر پیکر اجتماع وارد می سازد. از این رو، لازم است که همواره افرادی در پست ها و موقعیت های گوناگون، تعارض های بیمارگونه و آسیب زا را در جامعه، شناسایی و آن ها را فوری حل کنند تا از این رهگذر، بزرگ ترین کارکرد و وظیفه نظام سیاسی که همانا حفظ تعادل نظام اجتماعی است، عملی شود. یکی از شغل هایی که می تواند در این زمینه مؤثر و راه گشا باشد، قضاوت است. دین مبین اسلام نیز برای رفع مشکلات و گرفتاری های اجتماعی، وجود افراد باصلاحیت و شایسته را در امر قضاوت ضروری می داند. حضرت علی(ع) در این باره می فرماید: «خَیرُ النّاس قُضاةُ الْحَقِّ؛ بهترین مردم، کسانی هستند که عادلانه قضاوت کنند».

سیمای قاضی از دیدگاه حضرت علی(ع)

امیرالمؤمنین علی(ع) درباره تشخیص افرادی که برای قضاوت صلاحیت دارند، به مالک اشتر چنین می فرماید: از میام مردم، برترین فرد نزد خود را برای قضاوت انتخاب کن؛ کسانی که مراجعه فراوان، آن ها را به ستوه نیاورد و برخورد مخالفان با یکدیگر، او را خشمناک نسازد؛ در اشتباهاتش پافشاری نکند و بازگشت به حق پس از آگاهی، برای او دشوار نباشد؛ طمع را از دل ریشه کن کند و در شناخت مطالب به تحقیقی اندک رضایت ندهد؛ در شبهه ها از همه بااحتیاط تر عمل کند و در یافتن دلیل، اصرار او از همه بیشتر باشد؛ از مراجعه پیاپی شاکیان خسته نشود؛ در کشف امور از همه شکیباتر و پس از آشکار شدن حقیقت، در فصل خصومت از همه برنده تر باشد؛ کسی که ستایش فراوان، او را فریب ندهد و چرب زبانی، او را منحرف نسازد و چنین کسانی بسیار اندکند.

نظر اسلام درباره قاضیان ستمگر

اسلام، قضاوت غیرعادلانه را به شدت محکوم و قاضیان ستمگر را بازخواست می کند، چنان که خداوند در سه آیه از سوره مائده، چنین افرادی را کافر، ستمگر و فاسق معرفی کرده است:

1.    «وَ مَنْ لَمْ یحْکُمْ بِما أَنْزَلَ اللّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْکافِرُونَ».(مائده: 44)
کسانی که بر طبق آنچه خدا نازل نموده داوری نکنند، آنهایند که کافرند.
2.    «وَ مَنْ لَمْ یحْکُمْ بِما أَنْزَلَ اللّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الظّالِمُونَ».(مائده:45)
کسانی که بر طبق آنچه خدا نازل نموده داوری نکنند، آنهایند که ستمکارند.
3.    «وَ مَنْ لَمْ یحْکُمْ بِما أَنْزَلَ اللّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ».(مائده: 47)
کسانی که بر طبق آنچه خدا نازل نموده داوری نکنند، آنهایند که فاسقند.

امام صادق(ع) در این باره می فرماید: مَنْ حَکَم فی دِرْهَمَینِ بِغَیرِ ما اَنْزَلَ اللّهُ فَقَدْ کَفَرَ. کسی که درباره دو درهم به غیر آن چه خدا فرموده حکم کند، کافر است.

آن حضرت، نتیجه قضاوت نادرست و ستمگرانه را قطع رحمت الهی می داند و می فرماید: وَ اِذا جارَ الْحُکّامُ فِی الْقَضاءِ اُمْسِکَ القَطر مِنَ السَّماء. چنان چه حاکمان در حکم خود ستم بورزند، آسمان از باریدن باران خودداری می کند.

موقعیت حساس قاضی در اسلام

در اسلام به امر خطیر قضاوت، اهمیت ویژه ای داده شده و شغل قاضی از حرفه های بسیار مهم و حساس جامعه به شمار آمده است. پیامبر اسلام می فرماید: لِسانُ الْقاضی بَینَ الْجَمْرَتَینِ مِنْ نارٍ حَتّی یقْضی بَینَ النّاسِ فَاِمّا اِلَی الْجَنَّةِ وَ اِمّا اِلَی النّارِ. زبان قاضی میان دو شعله آتش است تا این که میان مردم حکم کند و سرنوشت او معین شود. چنان چه عادلانه حکم کند، به سوی بهشت و اگر ستم کند، به سوی دوزخ شتافته است. در همین باره، رسول خدا(ص) به قاضیان سفارش می کند: هر کس خواست میان مردم قضاوت کند، باید میان آن ها از هر جهت عدالت را رعایت کند، به گونه ای که از نظر نگاه کردن و اشاره کردن و تعیین مکان نیز میان آن ها فرق نگذارد و صدای خود را بر یکی بلند نکند، مگر این که با دیگری نیز همین گونه صحبت کند. حضرت علی(ع)، ابوالاسود دئلی را برای انجام دادن محاکمه ای، به عنوان وکیل خویش انتخاب کرد، ولی پیش از پایان یافتن محکمه، او را عزل کرد. وقتی ابوالاسود سبب را پرسید، حضرت در پاسخ فرمود: «دیدم صدای تو بلندتر از صدای رفیق توست».

انواع قاضی از دیدگاه امام جعفر صادق(ع)

امام صادق(ع) در حدیثی گران سنگ، قاضیان را به چهار دسته تقسیم می کند: قاضیان چهارگونه اند؛ سه صنف از ایشان در دوزخند و یکی در بهشت:
1.    مردی که به ستم قضاوت کند و بداند که جور کرده و به ناحق حکم داده، در آتش است؛
2. مردی که به ستم رأی داده و نداند که جور است، او نیز در آتش است؛
3-    مردی که ندانسته، حکم درست و حق صادر کند، او نیز در دوزخ است؛
4-    مردی که به حق حکم کرده و می داند که حق است، پاداش او بهشت است.

شرایط قاضی هنگام قضاوت

حکم قاضی می تواند، مسیر سرنوشت افراد را تعیین کند. پس بدیهی است در صورتی که قاضی به اهمیت و حساسیت کار خود آگاه نباشد، ممکن است با حکم نادرست خود، زندگی دشواری را برای شخص رقم زند و او را به سختی ها و مشکلات بسیاری دچار سازد. از این رو، پیامبر اعظم(ص)، قاضی را در حالی که گرسنه، خشمناک یا خواب آلوده باشد، از قضاوت نهی کرده است«اِنَّه نَهی اَنْ یقْضَی الْقاضی وَ هُوَ غَضْبانُ او جائِعٌ او ناعِسٌ.» امیر عنصر المعالی نیز دراین باره می گوید: پس قاضی باید که مجتهد و دانا باشد و فقیه و پارسا بوَد و باید که به چند وقت حکم نکند: یکی به گرسنگی و تشنگی؛ از گرمابه برآمده و نیز به وقت دل تنگی و اندیشه دنیایی که پیش آید. اسلام تا حد امکان، قاضی را از خرید و فروش و تجارت باز می دارد؛ چون که ممکن است در جریان داد و ستد با برخی افراد آشنا شود و رفاقتی میان او و دیگران پدید آید و این مسأله هنگام قضاوت، روی حکم قاضی اثر ناشایست بگذارد، مگر این که افرادی که قاضی با آن ها داد و ستد می کند، او را نشناسند. حضرت علی(ع) در این باره فرموده است: «والی اگر تجارت کند، نمی تواند عدالت را رعایت کند». روایت است روزی حضرت علی(ع) برای خرید پیراهنی به بازار رفت و لباس مورد نظر خود را در دست دو فروشنده یافت که هر دو وی را می شناختند. به همین دلیل، آن حضرت از خرید پیراهن از آن دو چشم پوشید و پیراهن خود را از فروشنده دیگری خرید که آن حضرت را نمی شناخت.

منبع: نشریه مأوی

    

پست های مرتبط

افزودن نظر

مشترک شدن در خبرنامه!

برای دریافت آخرین به روز رسانی ها و اطلاعات ، مشترک شوید.