بررسی راهکارهای اصولی پیشگیری از جرم در سازمان قضایی نیروهای مسلح
سازمان قضایی نیروهای مسلح، تنها مرجع صلاحیتدار جهت رسیدگی قضایی به جرایم نیروهای مسلح اعم از وظیفه و پایور، ضمن برقراری تعامل متقابل با فرماندهان و مسئولان نظامی و انتظامی سراسر کشور، سعی در کاهش نرخ جرائم ارتکابی توسط نظامیان و به تبع آن کاهش حجم پروندههای ارجاعی به دادسرای نظامی دارد
سازمان قضایی نیروهای مسلح، تنها مرجع صلاحیتدار جهت رسیدگی قضایی به جرایم نیروهای مسلح اعم از وظیفه و پایور، ضمن برقراری تعامل متقابل با فرماندهان و مسئولان نظامی و انتظامی سراسر کشور، سعی در کاهش نرخ جرائم ارتکابی توسط نظامیان و به تبع آن کاهش حجم پروندههای ارجاعی به دادسرای نظامی دارد. بی تردید مهم ترین ابزار و لازمه نیل به چنین هدف والایی، اتخاذ و اجرای برنامههای پیشگیرانه است که در این راه نقش ارکان نظامی کشور غیرقابل انکار است. برای آنکه بتوان اصول و مفاد برنامههای پیشگیری را با واقعیات آماری جرایم و تخلفات نظامی هم جهت نمود، لازم استمواردی رعایت شود. اینجاست که می توان با بررسی و تحلیل مواردی که بیان می شود می توان راهی نو وجدید در زمینه پیشگیری در این موارد باز کرد .در مقوله حاضر به راهکارهای موثر در امر پیشگیری از جرم در میان نیروهای مسلح با محوریت مولفههای جامع پیشگیری در حوزه های مختلف نظامی و انتظامی میپردازیم.
تدوین پیش نویس آیین نامه آموزش ضابطان قضایی توسط سازمان قضایی نیروهای مسلح - تشکیلات تفصیلی جدید سازمان قضایی نیروهای مسلح ابلاغ شد - نحوه رسیدگی به شکایات علیه کارکنان سازمان قضایی نیروهای مسلح - نشست های قضایی سازمان قضایی نیروهای مسلح - هدف سازمان قضایی نیروهای مسلح ، کمک به اجرای ماموریت ها است - برنامه های سازمان قضایی نیروهای مسلح برای آموزش و نظارت بر ضابطان
«جرم انگاری و«جرم زدایی»،که تا حدود زیادی دو روی یک سکه محسوب میشوند،دو مفهوم و در عین حال دو سازوکار مهم در سیاست جنایی محسوب میشوند.جرمانگاری فرایندی است که براساس آن قانونگذار از طریق تصویب قوانین اعمالی را به جهت حفظ ارزشهای اجتماعی و نظم عمومی و یا جهات دیگر،جرم قلمداد مینماید.نقطه مقابل این فرایند جرم زدایی است که از این طریق صلاحیت تعیین و تحمیل ضمانت اجراها به عنوان واکنش علیه بعضی رفتارها از نظام کیفری گرفته میشود.(شرمن،لورنس؛ «جرمشناسی و جرمانگاری»ترجمه روح الدین کرد علیوند.مجله حقوقی رحیمینژاد؛مجله حقوقی و قضایی دادگستری.شماره 33 صص 63-86)
در ایران،پس از انقلاب،جرمانگاری کلیهء انحرافات بدون اتخاذ سیاستهای کلان جنایی جهت مقابله با انحرافاات و آسیبهای اجتماعی،به رویهای متداول تبدیل شده است؛لکن این فرآیند در نتیجه پرهزینه و در غالب موارد نه تنها غیر مؤثر بلکه مضر هم بوده است؛تصویب مقررات کیفری برای کنترل برخی اعمالبدون این که به ضوابط و معیارهای جرمانگاری و واقعیتهای اجتماعی توجه شود،راهحلی سنتی و کلاسیک است که نتیجهء آن«تورم کیفری»،«انحراف ثانوی ناشی از مداخله روز افزون نظام عدالت کیفری»، «نزول شأن قانون و ایجاد نوعی حالت بیهنجاری یا خلا، هنجاری»و غیره است.
پیشگیری از وقوع جرم مهم ترین دغدغه سازمان قضایی نیروهای مسلح است - تدوین پیش نویس آئین نامه آموزش ضابطان قضایی توسطسازمان قضایی نیروهای مسلح
سازمان قضایی نیروهای مسلح، تنها مرجع صلاحیتدار جهت رسیدگی قضایی به جرایم نیروهای مسلح اعم از وظیفه و پایور، ضمن برقراری تعامل متقابل با فرماندهان و مسئولان نظامی و انتظامی سراسر کشور، سعی در کاهش نرخ جرائم ارتکابی توسط نظامیان و به تبع آن کاهش حجم پروندههای ارجاعی به دادسرای نظامی دارد. بی تردید مهم ترین ابزار و لازمه نیل به چنین هدف والایی، اتخاذ و اجرای برنامههای پیشگیرانه است که در این راه نقش ارکان نظامی کشور غیرقابل انکار است. برای آنکه بتوان اصول و مفاد برنامههای پیشگیری را با واقعیات آماری جرایم و تخلفات نظامی هم جهت نمود، لازم است در گام نخست اطلاعات آماری بسیار دقیق و طبقهبندی شدهای برحسب انواع جرم و یا هرمعیار جرم شناسانه دیگر در اختیار داشت. اینجاست که می توان با بررسی و تحلیل سیر مراحل وقوع انواع جرایمی که در اماکن نظامی یا مرتبط با وظایف خاص نظامیگری رخ می دهد، به تدوین برنامهای جامع جهت پیشگیری و کاهش نرخ جرایم مزبور اقدام نمود. چنین روشی از الگوهای سعی و خطا بسیار کم هزینه تر و کارآمدتر خواهد بود. هرچند چگونگی اجرای چنین برنامههای پیشگیرانه ای و بررسی تاثیرات آن جهت اصلاحات بعدی در جای خود از اهمیت بسزایی برخوردار است. در مقوله حاضر به راهکارهای موثر در امر پیشگیری از جرم در میان نیروهای مسلح با محوریت مولفههای جامع پیشگیری در حوزه های مختلف نظامی و انتظامی میپردازیم.
الف- مفهوم پیشگیری از جرم
طبق بند 5 اصل 156 قانون اساسی یکی از وظایف قوه قضائیه «اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم...» است.
با توجه به تاریخ و شیوههای مبارزه بشر با پدیده جرم، جرم شناسان پیشگیری از جرم را به دو گونه پیشگیری کیفری و پیشگیری غیرکیفری تقسیم کردهاند، اصطلاح پیشگیری از جرم در معنای وسیع خود شامل اقدامات کیفری و غیرکیفری برای خنثی کردن عوامل ارتکاب جرم و کاهش بزهکاری میشود ولی در مفهوم مضیق پیشگیری فقط تدابیر غیرکیفری را شامل میشود.
پیشگیری از وقوع جرم و آسیب های اجتماعی - راه کارهای پیشگیری از وقوع جرم - نقش پلیس در پیشگیری از وقوع جرم - نقشه برداری جرم - توصیف جرم - اصل قانونی بودن جرم و مجازات
«پیشگیری کیفری با تهدید کیفریِ¬ تابعان حقوق کیفری از یک سو، و به اجرا گذاشتن این تهدید از طریق مجازات کسانی¬که ممنوعیتهای کیفری را نقض کردهاند از سوی دیگر، در مقام پیشگیری عام و پیشگیری خاص از جرم است»
منظور از پیشگیری عام، استفاده از جنبههای ارعابآمیز حقوق کیفری و مخصوصاٌ مجازات است با این استدلال که ترس از دستگیری و مجازات، افراد را از ارتکاب جرم منصرف مینماید لذا قانونگذار با جرم انگاری برخی رفتارها همچون سرقت و قاچاق و...و تعیین مجازات برای مرتکبین اینگونه اعمال و ترساندن افرادی که در صورت نبودن مجازات ممکن است برای ارتکاب جرم وسوسه شوند از وقوع جرم پیشگیری میکند.
و منظور از پیشگیری کیفری خاص از جرم، پیشگیری از تکرار بزه توسط بزهکار است،که با اصلاح مجرمین که طبق قسمت دوم بند 5 اصل 156 قانون اساسی از وظائف قوه قضائیه است محقق میشود همچنانکه ماده 3 آئین نامه سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب 20/9/84 از نگهداری محکومان در زندان، حرفهآموزی، بازپروری و بازسازگارسازی آنهاست.
این نوع پیشگیری که قبل از وقوع جرم انجام میگردد یعنی توسل به اقدامهای غیرسرکوبگر و غیرقهرآمیز که دارای ماهیت اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، وضعی، آموزشی و...هستند به منظور جامعهپذیر و قانونگرا ساختن افراد و حفاظت از آماجهای جرم جهت جلوگیری از وقوع جرم .
مبنای جرم انگاری - آیا می دانید شروع به جرم چیست ؟ - جرم و عناصر تشکیل دهنده آن در حقوق موضوعه
پیشگیری غیرکیفری خود به دو گونه وضعی و اجتماعی تقسیم شدهاند
ب- راهکارهای اصولی پیشگیری از جرم در سازمان نیروهای مسلح
ده مولفه مهم در حوزه پیشگیری از جرم در محیط های نظامی ودارای صفات جامع ودر برگیرنده تمام ابعاد جرم خیز در میان نیروهای مسلح به قرار زیرست:
1- مدیریت
2- انظباط
3- فرهنگ
4- نظارت وکنترل
5- آموزش
6- بهداشت محیط نظامی
7- عدالت سازمانی ورفع تبعیض
8- حقوق سازمانی
و...
مولفه های مذکور به نوبه خود ، دارای زیر شاخه های که همان راهکارهای منطقی و تجربی پیشگیرانه تجربی می باشند.
گذشت شاکی در مورد جنبه خصوصی جرم - جرم شناسی
بصورت کلی، راهکارهای موثر در پیشگیری از جرم در نیروهای مسلح را می توان بشرح زیر تقسیم کرد:
1- راهکارهای پیشگیری در حوزه فرهنگی
2- راهکارهای پیشگیری در حوزه نظارت وکنترل
3- راهکار های آموزشی
4- راهکارهای در حوزه انضباطی
5- و...
که هریک از آنها دارای زیر مجموعه هایی می باشد .برای مثال در راهکارهای پیشگیری در حوزه فرهنگی ، موارد زیر قابل اشاره می باشد:
1- اعزام سربازان به اردوهای سیاحتی وزیارتی جهت افزایش روحیه همکاری وتقویت حس تعاون ومشارکت آ«ان بصورت منظم.
2- تغییر نگرش سربازان در ارتباط خانواده در طی دوران خدمت جهت افزایش روحیه مقاوکت و استقلال فردی .
یا در زمینه راهکارهای پیشگیری در حوزه نظارت وکنترل می توان راهکارهای زیر را پیشنهاد کرد:
1- ایجا یک روش نظام دار نظارتی بروی فرماندهان ومسولان مستقیم سربازان جهت رفع تبعیض در بین نیروهای .
2- تقویت و افزایش بازرسی های غیر محسوس با استفاده از عوامل نظارتی هوشمند اعم از نیروی انسانی مجرب و تجهیزات الکترونیکی حساس.
و...
(پیشگیری اجتماعی مجموعه اقدامهای پیشگیرانه است که بر کلیۀ محیطهای پیرامون فرد که در فرایند جامعهپذیری نقش داشته و دارای کارکرد اجتماعی هستند تأثیر میگذارد. این روش پیشگیری از جرم با تمرکز بر برنامههای تکمیلی، سعی در بهبود بهداشت زندگی خانوادگی، آموزش، مسکن، فرصتهای شغلی و اوقات فراغت دارد تا محیطی سالم و امن ایجاد نماید» در حقیقت پیشگیری اجتماعی «به طور مستقیم یا غیرمستقیم هدف تأثیرگذاری بر شخصیت افراد است تا از سازماندهی فعالیت خود، حول محور انگیزههای بزهکارانه پرهیز کنند»)
2- نجفی ابرند آبادی، علی حسین؛ پیشگیری عادلانه از جرم، مندرج در علوم جنایی (مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر آشوری)، تهران، سمت، 1383، چاپ اول، ص 585.
(این نوع پیشگیری که قبل از وقوع جرم انجام میگردد یعنی توسل به اقدامهای غیرسرکوبگر و غیرقهرآمیز که دارای ماهیت اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، وضعی، آموزشی و...هستند به منظور جامعهپذیر و قانونگرا ساختن افراد و حفاظت از آماجهای جرم جهت جلوگیری از وقوع جرم .
پیشگیری غیرکیفری خود به دو گونه وضعی و اجتماعی تقسیم شدهاند)
3- جان، کاتینگهام؛ فلسفه مجازات، مترجمان: ابراهیم باطنی و محمد برهانی، فصلنامه فقه و حقوق، سال اول، شماره 4،بهار 1384، ص 158 و 159.
(برای رسیدن به این هدف روشهای پیشگیری وضعی در سه دسته طبقهبندی شدهاند:
1- روشهائی¬که کوشش و تلاش برای ارتکاب جرم را افزایش میدهد.
2- فنونی که ارتکاب جرم را پرخطر میکند.
3- وسایلی که جذابیت موضوع جرم را کاهش میدهد.)
4-
5- گسن، ریمون؛ روابط میان پیشگیری وضعی و کنترل بزهکاری، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.( منظور از پیشگیری عام، استفاده از جنبههای ارعابآمیز حقوق کیفری و مخصوصاٌ مجازات است با این استدلال که ترس از دستگیری و مجازات، افراد را از ارتکاب جرم منصرف مینماید لذا قانونگذار با جرم انگاری برخی رفتارها همچون سرقت و قاچاق و...و تعیین مجازات برای مرتکبین اینگونه اعمال و ترساندن افرادی که در صورت نبودن مجازات ممکن است برای ارتکاب جرم وسوسه شوند از وقوع جرم پیشگیری میکند.)
تعاریف مفاهیم:
پیشگیری: یک مفهوم منطقی ـ تجربی است که همزمان با تأملات عقلانی و مشاهدات تجربی ناشی میشود. شاید بتوان گفت که به تعداد صاحبنظران جرمشناسی، تعریف و طبقهبندی (تیپولوژی) از پیشگیری ارائه شده است.»( روزنامه اطلاعات دوشنبه22 فروردین 1390 شماره 25003)
جرایم نظامی: عبارت است از قصور نظامیان در حفظ انضباط و تخلف از وظایف که به مناسبت شغل به آن¬ها محول شده است.( اردبیلی، محمد علی؛ حقوق جزای عمومی، تهران، نشر میزان، 1382، چاپ اول، جلد اول، 271)