هزینه دادرسی چیست؟ حساب و کتاب یک فقره شکایت حقوقی
امان از این اسکناس که بخش زیادی از جرایم به خاطر آن رخ میدهد معلوم نیست چرا مردم «چرک کف دست» صدایش میکنند، حتی وقتی برای حقخواهی هم به آن نیاز است چشمانتان را گرد نکنید! توقع ندارید که این همه مأمور، کارشناس، دادستان، بازپرس، قاضی و همه وسایلی که در جریان رسیدگی به یک پرونده مورد استفاده قرار میگیرند، مجانی باشند؟
امان از این اسکناس که بخش زیادی از جرایم به خاطر آن رخ میدهد. معلوم نیست چرا مردم «چرک کف دست» صدایش میکنند، حتی وقتی برای حقخواهی هم به آن نیاز است. چشمانتان را گرد نکنید! توقع ندارید که این همه مأمور، کارشناس، دادستان، بازپرس، قاضی و همه وسایلی که در جریان رسیدگی به یک پرونده مورد استفاده قرار میگیرند، مجانی باشند؟
حساب کردهاید که با این حجم پرونده، محقق شدن این فکر چه هزینهای را به دستگاه قضایی و دولت تحمیل میکند؟ اما خیلی هم جای نگرانی نیست، قانون برای آنهایی که جیب پر و پیمانی هم ندارند، راههایی پیشبینی کرده است.
بیمایه فطیره
اگر تا به حال به دادگاه نرفتهاید، خوش به حالتان! ولی اگر رفتهاید و از کسی شکایت کردهاید، میدانید که طرح شکایت کیفری مجانی نیست. بله! برای ثبت شکایت کیفری باید مبلغی بپردازید. پس یادتان باشد اگر شما روزی خواستید از کسی شکایت کنید و او را تحت تعقیب قرار دهید، به طور حتم طبق قانون باید مبلغی را از جیب مبارک تقدیم مراجع قضایی کنید تا به شکایتتان رسیدگی شود.
همه پرداختهایی که از جیب صورت میگیرد تا طرح شکایت جریان یابد و دلایلتان ارائه و شنیده شود و رسیدگی و به صدور حکم منجر شود، هزینه دادرسی نامیده میشود.
بهتر است در ابتدا بدانید که دادرسی چه هزینههایی را به شما تحمیل میکند:
- خرید تمبر برای شکوائیه
- پرداخت پول به کارشناس یا پزشکی قانونی برای ارائه نظر کارشناسی
- هزینه ایاب وذهاب شهود
- تهیه وسیله مورد نیاز برای انجام تحقیق محلی
- هزینه درج آگهی و احضار متهم به وسیله مطبوعات
- هزینه ارائه دادخواست مطالبه ضرر و زیان
- هزینه رونوشت و ترجمه اسناد
همه موارد بالا هزینههایی هستند که شاکی یا مدعی خصوصی باید پرداخت کند. اما در نهایت با پیروزی در جریان دعوا، محکوم کیفری باید این هزینهها را برگرداند. یعنی فرد محکوم علاوه بر تحمل مجازات ناشی از جرم، باید هزینههای دادرسی و ضرر و زیان شاکی را نیز پرداخت کند، چراکه خودش موجبات چنین خساراتی را فراهم کرده است.
با جیب خالی چه کنیم؟
برای کسی که از وقوع جرمی متحمل صدمه و زیان شده و مدعی است که آه هم در بساط ندارد، حرف زدن از پرداخت هزینه دادرسی برای طرح شکایت مانند آن است که از وی بخواهیم سراغ حقخواهی نرود.
در این مورد به طور استثنا عدالت شاه و گدا را میشناسد و به تشخیص دادستان یا دادگاهی که به موضوع رسیدگی میکند، فرد بیپول از پرداخت هزینههای شکایت معاف میشود.
البته این امتیاز برای شاکی هم در نظر گرفته شده است و اگر این فرد هم به دادگاه ثابت کند توان پرداخت هزینههای دادرسی را ندارد، از این فشار مالی به طور موقت معاف میشود. با این حال ممکن است این معافیت از پرداخت هزینه دادرسی دائمی باشد و آن زمانی است که محکومبه، یعنی مالی که به طور احتمالی به شاکی داده میشود جزو مستثنیات دین بوده یا اینکه حتی با اضافه شدن این مال به داراییهای مدعی خصوصی باز هم نتوان او را از دایره اعسار خارج دانست.
نکته قابل توجه این است که اگر مدعی خصوصی هزینه دادرسی را پرداخت نکند، این موضوع دلیلی برای تأخیر در رسیدگی کیفری نیست و دادگاه موظف است طبق روال خود به پرونده رسیدگی کند.
اگر تصور میکنید با نپرداختن هزینه دادرسی به طور کلی از پرداخت این هزینهها معاف میشوید، باید بگوییم سخت در اشتباهید زیرا وقتی دادگاه حکم را صادر کرد، قاضی اجرای احکام هنگام اجرای حکم، هزینه دادرسی پرداخت نشده را از محل محکوم به، یعنی مالی که در موضوع حکم بوده است یا آن چیزی که مورد حکم قرار گرفته است، برمیدارد.
بشنوید و باور کنید
فکرش را بکنید بدون اینکه هزینههای لازم برای دادرسی را بدهید، کارتان در دادگاه انجام شود؛ آیا ممکن است؟ بله ممکن است اما باید بدانید که فقط در یک حالت این امکان در نظر گرفته شده است و آن هم زمانی است که مقام قضایی خودش تشخیص دهد برای صدور حکم و پیش رفتن پرونده به یکسری از کارها نیاز است. به این ترتیب هزینه این کارها از اعتبارات قوه قضائیه تأمین میشود.
جور هندوستان بکشید
حالا فرض کنید که قاضی نیاز به اقدامات اضافه بر سازمان مثل ارجاع مسأله به کارشناس ندارد، اما شما به عنوان شاکی اصرار دارید که به طور حتم کارشناس هم در مورد این مسأله نظر دهد، خب به طور حتم شما فکر میکنید که این کار برای روند پرونده مفید است.
در این باره یادتان باشد خودتان باید هزینههای مربوطه را تا زمان معینی پرداخت کنید و اگر نیت کردهاید از زیر پرداخت هزینههای مربوطه به دادرسی شانه خالی کنید، باز هم قانونگذار برای شما ارزش قائل شده و هزینهها را از محل اعتبارات قوه قضائیه پرداخت میکند تا کار شما راه بیفتد. البته موضوع به اینجا ختم نمیشود و این مسأله به اطلاع دادستان میرسد تا دادستان وارد عمل شود.
وقتی پای دادستان به داستان باز میشود
دادستان با اینکه به درخواست شما از نظر کارشناس یا به عنوان مثال از مترجم استفاده کرده است، بعدها از طریق اجرای احکام مدنی، هزینههایی را که از جیب قوه قضائیه پرداخت شده را پس میگیرد. به عبارتی اندازه مبلغی که برای دادرسی هزینه شده را از اموال شما برمیدارد. البته این مورد مشمول اموالی که وسایل ضروری زندگی شما را تشکیل میدهد، نمیشود و به اصطلاح مستثنیات دین را برای مطالبه طلب قضایی برنمیدارند.
البته در این بین اما و اگرهای دیگری نیز هم وجود دارد:
* نخست اینکه اگر شما به واقع نتوانید این هزینهها را بپردازید، به تشخیص مقام قضایی از شما هیچ هزینهای برای رسیدگی به پرونده، دریافت نمیشود و از همان محل اعتبارات قوه قضائیه تمام هزینههای دادرسی پرداخت خواهد شد.
* دوم اینکه اگر مورد عجلهای وجود داشته باشد، مقام قضایی خودش دستور میدهد که به موضوع رسیدگی شود و بعد از آن اقدام به دریافت هزینههای دادرسی میکند. یعنی در وهله نخست درخواست شما را انجام میدهند و بعد از شما هزینه کارهای انجام شده را میگیرند.
البته این نکته خیلی مهم را فراموش نکنید که از متهم هیچ هزینهای برای کارشناس، مترجم، گواهان و سایر موارد گرفته نمیشود.
آب رفته به جوی باز میگردد!
بله درست خواندید این بار آب رفته به جوی باز میگردد. یعنی شما شاکی یا مدعی خصوصی همه هزینههایی را که برای پرونده پرداختهاید، میتوانید در هر مرحلهای از دادرسی که باشد، از مدعی علیه یا شخص محکوم بگیرید؛ البته در این مورد نیز شرط و شروطی وجود دارد که شما پرچم پیروزی را بالا ببرید و محق در دعوا شوید. آن وقت دادگاه هنگامی که میخواهد رأی را صادر کند، مدعی علیه را مجبور میکند که تمام هزینههای پرداخت شده از سوی شما را پرداخت کند. دادگاه وقتی میخواهد حکم بدهد، تمامی هزینههایی را که در جریان تحقیقات و محاکمه صورت گرفته را جزء به جزء مشخص میکند. همچنین مسئول پرداخت را نیز معین مینماید.
پس یادتان باشد اگر متهم مجرم شناخته شد به عبارت دیگر در صورت محکومیت متهم، پرداخت هزینههای دادرسی به عهده اوست.
مجرم و شرکایش...
البته در برخی از پروندهها که چند نفر با هم مرتکب جرمی شدهاند یا مجرم اصلی، معاون یا معاونانی در ارتکاب جرم داشته است، عدالت اقتضا میکند شرکا و معاونان جرم هم در پرداخت هزینههای دادرسی سهیم باشند. پس متهمانی که حکم برائت یا بیگناهی برایشان صادر شود، هزینهای هم برای دادرسی نباید پرداخت کنند.
نکته پایانی این که وقتی کسی محکوم میشود و باید هزینههای دادرسی را بپردازد، هیچ راه فراری برای نپرداختن این هزینهها ندارد و حتی مرگ هم نمیتواند مانع شود تا این پول را از وی دریافت نکنند.
درست است که با مرگ متهم، مجازات وی ناممکن میشود اما از آنجا که هزینههای دادرسی از حقوق مالی متهم بوده است، این پول را از مالی که به ارث گذاشته، وصول میکنند.
اجازه ندهیم تعداد کودکان کانون اصلاح و تربیت افزایش یابند مخالفان بگویند چه کنیم!