بافت های فرسوده اصفهان را تهدید می کند فاجعه خاموش زیر پوست شهر
بافت های فرسوده اصفهان را تهدید می کند فاجعه خاموش زیر پوست شهر
نویسنده: دریا قدرتی پور
روزنامه اعتماد -شماره 2059 -1/7/88
کابوس فاجعه کیلومترها دورتر از پایتخت چنان تن ها را می لرزاند که حتی با لرزش کوچک ساختمان هایی که با ماله کشی مرسوم ساخته می شود تا یک روز یا شبی زلزله به کابوس شان پایان دهد هم احساس می شود. تا کی باید خانه های کاغذی ساخته شود و تا کی باید بافت ها همین طور فرسوده بمانند تا روزگاری آجرها به پرواز درآیند و زندگی ویران شود. جنبش زمین به طور ناگهانی، فروریختن سقف ها و دیوارهای سنگین روی اطفال و زنده به گور کردن آنها به صورت دسته جمعی، اینها واقعه کوچکی نیست که پس از گذشت شش یا هفت سال از آخرین زلزله در بم فراموش شود. انگار باید فاجعه یی بیاید تا دوباره به فکر بیفتیم.
گریه و شیون برای درگذشتگان یک عکس العمل احساسی است، یک وظیفه انسانی اما برای حل معضلات حوادث غیرمنتظره، مدیریت معمولی و متعارف کارساز نیست بلکه یک مدیریت خاص را می طلبد. شاید اصفهان به دلیل شرایط محیطی از شهرهای زلزله خیز به حساب نیاید و در سال های گذشته هم هیچ زمین لرزه یی که منجر به فاجعه شده باشد در این شهر اتفاق نیفتاده باشد اما ممکن است حتی در شهری که هیچ سابقه یی از این لحاظ نداشته باشد در فاصله زمانی کوتاه همه چیز فرو بریزد چون زلزله با وجود پیشرفت های چشمگیر علمی، هنوز هم غیرقابل پیش بینی است. زلزله بم هشداری بود برای اصفهان.
زلزله بم نشان داد ساخت و ساز و گسترش شهرهای نزدیک به پهنه گسل اشتباه است و می تواند به فاجعه منجر شود. تا قبل از زلزله بم، ساخت و سازها بی رویه انجام می شد.بعد از این فاجعه، چند سالی زمزمه ساخت وسازهای استاندارد از نهادها به گوش رسید اما باز هم روشن نبودن قوانین ایمنی، بی اطلاعی مسوولان در مورد چگونگی رفتار در وضعیت های بحرانی و نبود آموزش ها و همچنین نبود برنامه مدون و بودجه های مناسب برای برخورد با بحران های احتمالی، به گفته کارشناسان، لرزه بر تن ها می افکند که اگر بحرانی پیش بیاید چه خواهد شد؟ بیشتر خانه های پایین شهر بافت فرسوده دارند. از بیرون که نگاه شان می کنی، مثل کارتن های زهوار در رفته قدیمی نم کشیده و مهجور در کنار هم صف کشیده اند، حتی وارد نشده تنت می لرزد که نکند با لرزه یی کوچک فرو بریزند. خانه عبدالله یکی از این مکان هاست. این خانواده هشت نفری حدود 25 سال است که رنگ مرگ را هر روز با شکافی جدید در سطح دیوارها به خود می بینند و بعد باز دوباره با شروعی دیگر زندگی را آغاز می کنند. وقتی از او درباره زلزله می پرسم کلی می خندد و می گوید: ما همین الان هم زلزله زده ایم. احتیاجی به آمدن زلزله نیست. اینجا کوچک ترین ماشینی هم که رد می شود دیوارها می لرزند.
شما نمی ترسید؟
وقتی نمی توانم کاری انجام دهم بترسم و نترسم فرقی ندارد. البته بچه های کوچکم خیلی می ترسند. چند باری هم به مسوولان شهرداری برای این وضعیت مراجعه کرده ام، اما هر بار با ناامیدی برگشته ام.
غخانه اش به خانه های تاریخی بیشتر می ماند، نمایی که دوره صفویه را به یادت می آورد.
از مسوولان میراث فرهنگی نخواسته اید به شما کمک کنند؟
بارها و بارها این کار را کرده ام و چون این خانه تاریخی است سعی کردم خودم هر بار به میراث فرهنگی مراجعه کنم اما آنها نیز هیچ کاری برای بازسازی این خانه نکرده اند. همین الان چند جای خانه تخریب شده و نمی دانم اگر یک زلزله کوچک بیاید ما چه تکلیفی داریم.
خانه معصومه بدتر است. او برای اینکه سقف خانه اش نریزد با چوب های قطور سقف ها را نگه داشته. ستون ها همه شکاف خورده اند. این دفعه شکاف ها بزرگ ترند:قد دو تا انگشت که کنار هم باشد. لبخند تلخ معصومه پاسخ تمام سوال هایم را می دهد، برای همین زیاد سوال پیچش نمی کنم. وقتی قرار است یک بار بمیرم چرا زیر آوار خانه خودم نمیرم. چین و چروک های صورتش زنی 70 ساله را به من نشان می دهد.
او ادامه می دهد: خودم می دانم که این ساختمان مشکل دارد اما عمر ما به زلزله کفاف نمی دهد. کمی آن طرف تر وقتی کوچه های تنگ و باریک را که گاهی تنها خودت می توانی از آن عبور کنی و هیچ وسیله نقلیه یی از آن عبور نمی کند می بینی به این فکر می کنی که اگر زلزله بیاید و آوارها فرو بریزند با این تنگی و باریکی چطور می توان کسی را نجات داد یا حتی از آن عبور کرد. اصغر صاحب یکی از مغازه های خیابان عبدالرزاق می گوید: متاسفانه برنامه های شهرداری تنها مربوط به بازسازی کف کوچه های قدیمی یا ساماندهی سنگفرش ها می شود و هزینه های بسیاری صرف می شود که یک خیابان یا پیاده رو زیرسازی شود اما تاکنون هیچ فکری به حال خانه های قدیمی که بدون زلزله هم در حال فروریختن هستند، نشده است. البته نمی گویم این کارها خوب نیست اما هر چیزی در کنار هم کامل می شود. وی آموزش دادن به شهروندان را برای پیشگیری از زلزله کاری مهم و ضروری می داند و می گوید: مردم آموزش می بینند که خانه های خود را مقاوم سازی کنند اما آیا هزینه آن را دارند؟
تمام این بافت هایی که می بینید به دلیل ندادن جریمه و عوارض در کمیسیون ماده 100 ، پرونده های سنگین دارند. هیچ کس بدش نمی آید از زلزله درامان باشد اما وقتی شرایط نجات یافتن از آن را ندارد نمی تواند کاری انجام دهد. اگر زلزله بیاید تمامی این بافت های فرسوده حتی با کوچک ترین لرزشی با خاک یکسان می شوند.
احمد رضایی یکی از مهندسان ناظر ساختمانی تازه ساز در دل همین بافت های فرسوده نیز با اشاره به قرار گرفتن بافت ها در کنار هم و نوع معماری کوچه ها که اغلب تنگ و باریک هستند، گفت: این موضوع، مشکلات بسیاری را برای ما ایجاد کرده است چه برسد به اینکه زلزله بیاید و ما نیاز به عوامل نجات داشته باشیم. از سوی دیگر مردم هنوز هم به این اعتقاد نرسیده اند که باید خانه های خود را ضدزلزله بسازند. آنها فکر می کنند هیچ وقت زلزله در اصفهان نمی آید. حرف آقای مهندس را باید باور کرد چون از هر کس راجع به زلزله اصفهان که بپرسی حتی باورش هم نمی شود که لرزه یی خفیف هم اصفهان را بلرزاند.
50 درصد شهر اصفهان ایمن نیست
ساختمان های تاریخی اصفهان زیر بارهای جانبی ناشی از لرزش زمین نمی تواند مقاومت کند و حتی با کوچک ترین زمین لرزه ها باید منتظر فجایع بزرگ باشیم. نایب رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان در حالی این جمله را بیان می کند که در همین لحظه حدود 60 هزار هکتار بافت فرسوده در سطح کشور شناسایی شده که شش هزار هکتار آن در اصفهان است بنابراین اگر در این شهر زلزله یی اتفاق بیفتد باید منتظر هزینه های سنگینی باشیم. مصطفی پسران بهبهانی با تاکید بر اینکه ساختمان هایی که در سال های قبل یعنی دهه 60 و نیمه اول دهه 70 ساخته شده اند قطعاً تا 80 درصد مقابل زلزله مقاوم نیستند، می افزاید: به طور نسبی حدود 50 درصد خانه های شهر اصفهان مقابل زلزله غیرایمن بوده و تنها خانه هایی که طی چهار یا پنج سال اخیر ساخته شده اند، مقاوم هستند. رئیس گروه تخصصی عمران نظام مهندسی ساختمان با اشاره به ساختمان های قدیمی می گوید: واقعیت این است که شهر اصفهان، شهری تاریخی بوده و باید بهسازی شود با توجه به اینکه تاکنون برای برنامه های لازم در زمینه تامین منابع و سرمایه اقدامی نشده است.
بازار و پل های تاریخی
وی با تاکید بر اینکه در صورت وقوع یک زلزله شدید، بزرگ ترین فجایع در بازار اصفهان رخ خواهد داد، بیان می دارد: پل های تاریخی مثل خواجو و سی و سه پل و به خصوص ساختمان عالی قاپو با خاک یکسان خواهند شد البته بستگی به شدت زلزله دارد و اگر زلزله یی پنج ریشتری در اصفهان بیاید قطعاً این بناها تخریب می شوند چه برسد به بافت های فرسوده.
زلزله غافلگیرانه می آید
وقتی نایب رئیس سازمان نظام مهندسی از تخریب بافت ها می گوید تنها به یک نتیجه می رسیم: زلزله غافلگیرانه می آید. با توجه به اینکه زلزله بارها و بارها در کشور ما تجربه شده اما باز هم غافلگیرانه می آید و در خاطره و زندگی انسان ها اثراتی بسیار منفی و فاجعه بار ثبت می کند. برخی نوعی ترس همراه با انتظار را در برابر آن تجربه می کنند و افرادی هم نوعی آمادگی و توان مهار تخریب ها و کاهش تلفات ناشی از آن را پیشاپیش تدارک می بینند. به گفته مسوولان سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان آنها هم اکنون چندین دستگاه خودرو سبک و سنگین با تجهیزات روز دنیا در اختیار دارند: بهترین و کامل ترین ابزارآلاتی که در حوادثی چون زیر آوار ماندن یا محبوس شدن اشخاص به کار می آید. به گفته مسوولان این سازمان آنها دستگاه های زنده یاب هم دارند و در سال دو بار نیز مانور زلزله انجام می دهند اما آیا تمام اینها برای جلوگیری از تلفات اجتماعی یک زلزله کافی است؟
امکانات مقابله با حوادث غیرمترقبه
پاسخ این سوال را سخنگوی شورای اسلامی شهر اصفهان با طرح یک سوال دیگر می دهد. ابوالفضل قربانی اصفهان را به عنوان بزرگ ترین شهر پرجمعیت بعد از تهران در کشور دانسته و می افزاید: با توجه به اینکه بیشترین امکانات، تجهیزات و اعتبارات متعدد در حال حاضر به شهر تهران اختصاص داده می شود اگر برای اصفهان بحران یا حادثه یی رخ بدهد کدام شهر معین اصفهان خواهد بود؟ اما سیداحمد نواب مدیرعامل جمعیت هلال احمر استان اصفهان در واکنش به این سوال می گوید: اگر حادثه اتفاق بیفتد استان های یزد، مرکزی، فارس، سمنان، لرستان، چهارمحال و بختیاری و قم، معین اصفهان خواهند بود. این در حالی است که اگر حادثه یی اتفاق بیفتد استان اصفهان جانشین مدیریت پایتخت است. وی پیشگیری را یک ضرورت اجتناب ناپذیر می داند و می گوید: این امر کار مشترک دولت و مردم است و نیاز به ایجاد یک فرهنگ غنی یا تقویت یک باور قلبی در بین جامعه احساس می شود. از طرفی تدبیر انسان بهترین شبکه هوشمند است بنابراین باید ابتدا شرایطی را به عنوان یک مجموعه ایجاد کنیم و مثلثی با سه ضلع علم و آموزش، فرهنگ سازی و تعهد برای ساخت ساختمان های مقاوم و رعایت نکات ایمنی تعریف کنیم.
وی بهترین آموزش را ایجاد ذهنیت ایمن سازی در تک تک افراد جامعه دانسته و بیان می کند: باید به امر آموزش مهارت های ساخت و ساز درست و اصولی برای معماران، بناها و کارگران ساختمانی توجه ویژه صورت گیرد و به هر روی رعایت حداقل استاندارد ایمنی در ساخت و ساز در کنار آموزش و پذیرش زلزله به عنوان امری طبیعی، سبب به حداقل رسیدن خسارت و تلفات در زمان زلزله می شود. نواب 60 تیم امدادی اصلی، 20 هزار داوطلب فعال و تجهیزات سنگین به روز این سازمان را بهترین عواملی می داند که می تواند به بهترین شکل در مقابل فجایع عمل کند. اما با این تفاسیر ما هنوز هم در شهرمان یک برنامه ریزی اصولی برای آمادگی لازم جهت مقابله با حوادث احتمالی و تامین امکانات و تجهیزات لازم در این خصوص نداریم. ما هم اکنون در مقابل ترافیک کم آورده ایم.
وجود معابر تنگ و باریک، خانه های تاریخی فرسوده که نیازمند میلیاردها تومان هزینه است و کمبودهایی که سالیان بسیاری به طول خواهد انجامید تا به سرانجام برسد اینک به یک چالش تبدیل شده است که می تواند در برابر زلزله های احتمالی باعث بروز مشکلات فراوان شود. مسوولان آتش نشانی معتقدند: با همکاری نظام مهندسی و بانک ها باید بافت های فرسوده شهری را بهینه سازی کنیم چون عمده ترین مشکل همین فرسودگی ها است که حتی با کوچک ترین لرزش فرو می ریزند.
نایب رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان نیز معتقد است. باید با ایجاد مکان های امن در بازار در بخش هایی از بازار اصفهان محل های امنی را در مواقع بحرانی ایجاد کرد. وی جلوگیری از ساخت و سازهای خلاف و بدون پروانه که جزء وظایف شهرداری است را از دیگر مباحث پیشگیرانه برای جلوگیری از تلفات بیشتر می داند چون زلزله هیچ وقت خبر نمی کند و هنوز هم در هیچ کشوری نتوانسته اند در مورد زمان، مکان و بزرگی آن اظهارنظر کنند.
افزایش نرخ بیکاری زنان لایحه اصلاح امور گمرکی به زودی به مجلس ارسال می‌شود
