بررسی اجمالی حقوق زنان از نگاه اسلام و قانون ایران
در صورت خودداری شوهر از دادن نفقه و عدم امکان الزام او به انفاق، قانون به زن حق میدهد که از دادگاه تقاضای طلاق کند (ماده 1129 ق م) لیکن در نفقه اقارب، فقر یک طرف و تمکن طرف دیگر شرط است 7 زن میتواند نفقهائی را که شوهر نداده در هر زمانی از او مطالبه کند
الهام سادات طباطبائی وکیل پایه یک دادگستری کارشناسی ارشد حقوق خصوصی - بخش سوم و پایانی
اشاره: « » عنوان مقالهای است که بخش دوم آن در شماره قبلی صفحه حقوقی اطلاعات چاپ شد. بخش سوم و پایانی این مقاله را میخوانیم.
در صورت خودداری شوهر از دادن نفقه(مقالات مرتبط با نفقه - سوالات مرتبط با نفقه ) و عدم امکان الزام او به انفاق، قانون به زن حق میدهد که از دادگاه تقاضای طلاق کند. (ماده 1129 ق.م) لیکن در نفقه اقارب(مقالات مرتبط با نفقه اقارب - سوالات مرتبط با نفقه اقارب )، فقر یک طرف و تمکن طرف دیگر شرط است.7 زن میتواند نفقهائی را که شوهر نداده در هر زمانی از او مطالبه کند. پس آنچه در شرح وظیفه یک مرد به عنوان سرپرست خانواده میگنجد برپا نگاهداشتن ستون خانواده به عنوان اصلیترین رکن جامعه و انفاق بر آن است؛ به این معنی که هر مردی شرعا و قانونا و اخلاقا موظف است تا نیازمندیها و حوائج مادی و اقتصادی اعضای خانواده را بر طرف سازد، هر زن از مال دنیا و ثروت شخصی و کافی برخوردار باشد زیرا در مواد فوقالذکر اذعان نشده بود که با وجود شرایط مالی کافی و وافی زن، مرد از پرداخت مهر یا نفقه بینیاز میشود. تمامی این موارد گویای آنست که قانون ما تا به چه حد به استقلال مالی زنان اهمیت داده است. همینطور در مورد پرداخت مهریه که عندالمطالبه است.
دادخواست اعسار از پرداخت مهریه ، نفقه - عقد موقت و شرط پرداختن نفقه - دادخواست مطالبه نفقه ایام زوجیت - دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای حقوقی پرداخت نفقه - آنچه درباره پرداخت نفقه باید بدانیم - نحوه مطالبه نفقه فرزندان بالغ غیر رشید - ضمانت اجرای کیفری ترک نفقه
6ـ حق زنان در ارث
در موضوع ارث ( مقالات مرتبط با ارث - سوالات مرتبط با ارث ) در فقه اسلامی، زن شریک با تمام طبقات است. در توضیح کاملتر کننده میتوان اذعان داشت زن در ابتدای به ساکن از ارث محروم بود اما اسلام نخستین مکتبی است که زن را شایسته برخورداری از حقوق دانست در قرآن آمده است: «ولٍکُم ما ترکتم ازواجکم ان لم یکن لهن ولد، فان کان لهن ولدٌ فلکم الربع مما ترکن من بعد وصیه یوصین بها اوْ دین و لهن الربع مما ترکتم ان لم یکن لکم ولد. فان کان لکم ولد فلهن الثمن مما ترکتم من بعد وصیه توصون بها او دین». (نساء، آیه 12) بر اساس این آیه زن میتواند بر طبق فرمایش قرآن از همسر خود ارث ( مقالات مرتبط با ارث - سوالات مرتبط با ارث) ببرد و کلمه «ترکتم» شامل زمین و ساختمان میشود. اما در قوانین امروز ما برخلاف نص قرآن شریف زن در حالت کلی از خود زمین ارث نمیبرد.
مالیات بر ارث - ارث زن از شوهر - نمونه برگ اظهارنامه مالیات بر ارث - ارث خیار
در موارد خاص، قرآن نوعی نظر اقتصادی دارد، به این ترتیب که: خداوند در زندگی اجتماعی چنین تقدیر کرده که مردان (اگر چه مالک دو سوم ثروتند) اما در نهایت در یک سوم تصرف میکنند و زنان، اگر چه مالک یک سومند، اما در نهایت در دو سوم تصرف میکنند، زیرا یک سومی را که ارث ( مقالات مرتبط با ارث - سوالات مرتبط با ارث) میبرند، از آن خودشان است، و از سوی دیگر مخارشان از دو سوم سهم مرد تأمین میشود.اشکالی که گاه بر نظام ارث وارد میشود، به این شکل قابل تعدیل است؛ یعنی برای حفظ ساختار خانواده، این نظریه جواب میدهد و عدم تعادل و نابرابری در آن نیست. 8 در تفسیرالمیزان نیز آمده است: «نظر اسلام در خصوص تقسیم ثروت موجود جهان به نسبت تثلیث قرار داده شده که زنان و مردها آن را تملک میکنند ولی در مصرف عملاً طوری مقرر شده که نسبت معکوس شده است یعنی در تملک، مرد دو برابر زن ولی در مصرف، زن دو برابر بهرهمند میشود؛ زیرا از همان سهم مرد به زن میرسد ولی زن مال خود را برای خودش هزینه میکند». 9 پس در اصل میتوان این قبیل امور را اینگونه توجیه کرد که چون امورات خانواده بر عهده مردان است، النهایه آنچه یک مرد دارد برای اعضای خانواده است اما همچنانکه گفتیم یک زن آنچه دارد برای اوست و تکلیفی از نظر شرعی و قانونی برای گذران امور خانواده ندارد.البته ما هرگز نمیتوانیم زنی را مشاهده کنیم که آنچه را دارد در پستوی خانه برای خود پنهان کرده باشد که زنان نیز پا به پای مردان آنچه را که دارند برای خانه و خانواده مصرف میکنند و اینکه آنچه زن دارد برای اوست و تکلیفی به خرج کردن برای خانواده ندارد صرفاً در حد حرف باقی میماند.
7ـ حق زنان در قضاوت
در مساله قضاوت بعضی فقها و علما همچون امام خمینی(ره) و آیتالله خویی (ره) و علامه طباطبائی(ره) اعتقاد دارند از آنجائی که مرد بودن یکی از شرائط قضاوت کردن است پس زنان نمیتوانند قاضی باشند و دستهای دیگر به علت آنکه معتقدند زن تابع احساسات است.برخی چون زنان را ناقصالعقل میپندارند معتقدند از توانائی زنان انجام چنین امر خطیری خارج است. در حالی که نظریات و کشمکشهائی این چنین تا قرن پنجم هجری در میان فقهای شیعه وجود نداشته و در آن ایام مرد بودن در متون فقهی شرط لازم برای عهدهدار گشتن قضاوت نبوده است.
البته این تنها نظریه برخی است، و فقهایی چون «ملامحمدتقی مجلسی» قضاوت زنان(مقالات حقوقی مرتبط با قضاوت زنان - سوالات حقوقی مرتبط با قضاوت زنان) را در صورت احراز سایر شروط قضاوت جایز میداند. اما قرآن کریم در این مورد بین زنان و مردان قائل به تفکیک نشده و به صراحت در امر قضا اذعان میفرماید «أن تحکموا بالعدل». در اصل 163 قانون اساسی عنوان شده است: «صفات و شرایط قاضی طبق موازین فقهی به وسیله قانون معین میشود.» در قانون شرایط قضات، مصوب 1361 مقرر شده است: قضات از میان مردان واجد شرایط انتخاب میشوند، اما آنچه که ما امروز در بازخورد دادگاهها مشاهده میکنیم حضور فعالانه و عادلانه زنان در چارچوب دستگاه قضائی است مگر نه غیر آنست که آنچه از منظر مقدس قرآن برای قضاوت کافیست عدالت است که رعایت آن نه جنسیت را میشناسد و نه افکار کهنه غیرقابل استفاده را؛براساس اصلاحیه سال 1374 بر تبصره پنج ماده واحده قانون مزبور، زنان حق دارند در چارچوب و الگوی جدید شغلی، برخی از امور مرتبط با امر قضاوت را عهدهدار شوند و در پستهای مشاور دیوان عدالت اداری، دادگاه مدنی خاص، قاضی تحقیق، مستشار اداره حقوقی و نظایر آن انجام وظیفه نمایند. در نتیجه، محدودیت شغلی زنان در امر قضاوت مربوط به دادگاه و صدور حکم به معنای خاص آن است.
قضاوت زنان ، جایز یا غیرجایز - مختصری درباره قضاوت زنان - قضاوت و شرایط آن
نتیجهگیری:
بسیار دیده و شنیده میشود که زنان باید در خانه امورات را اداره کنند و انجام این کارها در زمره وظایف زنان آورده میشود این در حالیست که از نگاه اسلام یک زن حق دارد از کارهای خانه اجتناب کند و برای انجام کارهای خانه از مستخدم یا مستخدمینی بنا بر شأن خود استفاده کند.
ارزش کار زنان در خانه و خانواده آنقدر متعالی است که از دیدگاه اسلام با جهاد مجاهدان برابری میکند، همچنان که رسول اکرم(ص) میفرماید: «مهنة احدکن فی بیتها تدرک جهاد المجاهدین ان شاءالله» (ای زنان! هریک از شما با اشتغال در خانه خود، اگر خدا بخواهد، ثواب جهاد مجاهدان را خواهید داشت.)10
و یا در جای دیگر میفرمایند:
«ما من امرأة رفعت من بیت زوجها شیئا من موضع الی موضع آخر ترید به اصلاحا الا نظر الله الیها و من نظر الله الیه لم یعذبه» (هیچ زنی نیست که برای اصلاح، چیزی را در منزل همسرش جابهجا کند. مگر اینکه خداوند به او نظر میکند و کسی که خداوند به او نظر کند، عذاب نمیشود.) 11از آنجائی که با گسترده شدن بسیاری از عوامل در جوامع امروزی ضرورت حضور زنان در عرصه اجتماع انکارناپذیر است اما با تمام این تفاصیل همیشه پای اجرای دو قانون که به میان کشیده میشود همیشه اجرای «قانون اهم» اولویت مییابد بدین معنا که اگر ضرورت حضور زنان در خانه و خانواده پدیدار شود هم از نظر اسلام و قوانین و هم اخلاق ما حضور آنان در خانواده بسی مهمتر از حضور در جامعه جلوه مینماید.
مهمتر بودن این مسأله را با ذکر یک روایت به سر میآوریم: در زمانیکه حضرت علی(ع) با حضرت زهرا(س) ازدواج کردند، در تقسیم کارها مابین آن دو توسط حضرت محمد(ص)، ایشان انجام کارهای بیرون از خانه را به حضرت علی(ع) و عهدهدار شدن کارهای درون منزل را به حضرت زهرا(س) سپردند.
پینویس:
7ـ نشریه ریحانه، ش 2
8ـ (نشریه خردنامه همشهری، 19، عنوان (فقه، زن و حقوق بشر، گفتوگو با مهدی مهریزی1)، ص3ـ110)
9ـ (نشریه خردنامه همشهری، 19، عنوان (فقه، زن و حقوق بشر، گفتوگو با مهدی مهریزی1)، ص3ـ113)
10٫ نهجالفصاحه، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، جاویدان، 1360، ص592، ح2892٫
11٫ شیخ طوسی. الامالی، ص230٫
منبع : اطلاعات
تصویب لایحه جامع وکالت خدشه ای به استقلال کانون وکلا وارد نمی کند قانون جدید حمایت از خانواده بیم ها و امیدها