راهکارهای قانونی مهار ترافیک

گروه حقوقی- ماه مهر با هیجان خاص آغاز سال تحصیلی از راه رسید و البته مهمان ناخوانده دیگری را هم به رسم هر سال با خود آورد. ترافیک، معضل و مشکل شهرنشینی در اوضاع کنونی محسوب می‌شود که با شروع سال تحصیلی این مشکل چندین برابر می‌شود. امسال هم به رسم هر سال با آغاز سال تحصیلی، ترافیک به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کرد.

 

افزایش وسایل حمل‌ونقل عمومی اگرچه مشکل جابه‌جایی مسافران شهری را آسان‌تر کرده است اما اصل مشکل ترافیک همچنان پابرجاست. در این گزارش قصد بررسی ریشه‌ای مشکل ترافیک را داریم. در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت که چه تلاش‌هایی برای حل ریشه‌ای مشکل ترافیک شده است و این مشکلات به چه نتایجی منتهی شده است؟

یک وکیل دادگستری در گفت‌وگو با «حمایت »به معضل ترافیک در شهرها اشاره می‌کند و می‌گوید: بعضی از مسایل به این دلیل حل نشده باقی می‌مانند که دلایل به‌وجود آورنده آنها نامشخص یا مبهم است. اما ترافیک از این نوع مسایل نیست و معلول عوامل مشخصی است که از اتفاق همانند خود ترافیک بسیار ملموس و عینی هستند. مهدی تیماجی ادامه می‌دهد: هنگام بررسی ترافیک باید پیش‌فرض پیچیدگی و حل نشدنی بودن قضیه را کنار گذاشت. مهمترین بحث درخصوص ترافیک نگاه همه‌جانبه به آن است، به عبارت دیگر ترافیک یک امر چند بعدی است و شاید اولین دلیل حل نشدن مسئله، نگاه یک بعدی به آن باشد. دلایل به وجودآورنده ترافیک را می‌توان در چند دسته مشخص قرار داد. این دلایل گاه در نتیجه عملکرد مسئولان شهر و اعمال سیاست‌های نادرست و گاه به دلیل رفتار شهروندان است. 

این وکیل دادگستری در ادامه به بعضی از عوامل موثر بر معضل ترافیک اشاره می‌کند و می‌گوید: نبود مدیریت واحد شهری یکی از مهمترین این عوامل است. فقدان مدیریت واحد شهری از دلایلی است که به وجودآورنده ترافیک نیست اما در حل نشدن ترافیک بسیار تاثیرگذار است. مهدی تیماجی یادآور می‌شود: در حال حاضر دستگاه‌های متعددی برای رفع ترافیک و آسان کردن تردد و حمل‌ونقل در شهر تهران تلاش می‌کنند و تصمیم‌گیری مدیریت ترافیک بر عهده یک نهاد واحد و مشخص نیست، هرچند ممکن است این‌طور تصور شود که این نوع مدیریت چندگانه لازمه حل یک مسئله چندبعدی است، اما باید گفت به دلیل فقدان هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف، این امر نه فقط موجب تشدید بی‌نظمی شده بلکه باعث شده نتوان مسئولیت را متوجه یک نفر دانست و آن نهاد را از باب انجام ندادن وظیفه خود مجازات کرد.این کارشناس حقوقی با اشاره به اینکه به طور کلی مسئولیت اولیه حفظ نظم در امور حمل و نقل و ترافیک بر عهده وزارت کشور است توضیح می‌دهد: باید به این نکته توجه داشت که با گسترده شدن مسایل حمل و نقل و ترافیک در شهرها وزارت کشور اقدام به تهیه و تصویب لایحه قانون تاسیس شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور کرده است که در تاریخ 8/12/72 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. تیماجی یادآور می‌شود: آیین‌نامه اجرایی این قانون یک سال بعد یعنی در سال 74 توسط هیئت وزیران تصویب شد. بدین ترتیب، شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور و دفتر حمل و نقل و ترافیک متولی حمل و نقل و ترافیک در سطح استان‌های کشور شد. این کارشناس حقوقی به ساز و کار مدیریت ترافیک در مدیریت شهری تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: در شهر تهران نیز، تا قبل از سال 1353، سازمان حمل و نقل و ترافیک تهران با عنوان دفتر فنی ترافیک در شهرداری فعالیت می‌کرد. در تاریخ 18/10/1353 اساسنامه آن به تصویب انجمن شهر رسید و به سازمان حمل و نقل و ترافیک تهران موسوم گردید. این سازمان یکی از سازمان‌های تابع حوزه معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران و هدف آن براساس ماده دو اساسنامه عبارت از برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری، طراحی، آموزش، نظارت و هماهنگی در امر حمل و نقل و ترافیک تهران بزرگ، جهت جابه جایی ایمن، ارزان، سریع و راحت انسان و کالا است.

دلیل دیگری که مستقیما در ایجاد ترافیک نقش دارد، استفاده از خودروهای شخصی است که مهم­ترین علت آن، ناکارآمدی وسایل حمل و نقل عمومی است که به نوبه خود ناشی از عواملی نظیر نبود نظارت کافی بر شیوه حمل و نقل عمومی، ضعف و کمبود حمل و نقل عمومی سریع، راحت و ارزان و تاخیرهای پی‌­در پی و زیاد، نداشتن ایستگاه‌های مشخص، بالا بودن نرخ کرایه تاکسی نسبت به درآمد شهروندان و افزایش سالیانه آن با درصدهای بالا. ماده 12 آیین­‌نامه بهبود وضعیت حمل و نقل شهر تهران، شهرداری تهران را مکلف کرده است تا نسبت به ایجاد پارکینگ­های عمومی و ایستگاه های اتوبوس و تاکسی و ایجاد پل­های عابر پیاده برابر استانداردهای قابل قبول اقدام کند.

این وکیل دادگستری، پایبند نبودن به قوانین راهنمایی و رانندگی را از دیگر عوامل به وجود آمدن ترافیک می‌داند. مهدی تیماجی یادآور می‌شود: در واقع هر یک از ما در کنار استفاده از خودروهای شخصی به علت رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی، خودمان در به وجود آمدن ترافیک سهم بزرگی داریم. در این خصوص، فقدان قوانین جدی و نارسایی قوانین موجود برای برخورد با متخلفان به عنوان عامل مشدده این امر در نظر گرفته می‌شود.

یک کارشناس حقوق عمومی در بررسی راهکارهای قانونی حل مشکل ترافیک به اهمیت اجرای کامل طرح دولت الکترونیک اشاره می‌کند و به «حمایت» می‌گوید: اهمیت تمرکز امکانات در تهران موضوعی است که مشکلات بسیاری ایجاد کرده که یکی از آن‌ها مربوط به بحث ترافیک است. محمد دادی توضیح می‌دهد: تمرکز امکانات شغلی، تحصیلی، دانشگاهی، اقتصادی و بسیاری امور دیگر در تهران باعث شده است که ساکنان حومه شهر، به دلایل مختلف از جمله کار، بیماری، خرید و حتی تفریح به تهران سفر کنند. کاهش حجم سفرهای غیر‌ضروری به شهر‌های مادر از طریق تقسیم امکانات در همه نقاط مختلف استان‌ها می‌تواند عامل بسیار مهمی در کاهش حجم ترافیک باشد. راه‌حلی که برای این مشکل پیش‌بینی شده مدیریت تقاضای سفر است. این کارشناس حقوق عمومی معتقد است: بسیاری از کارشناسان بر مدیریت تقاضای سفر به عنوان یک عامل مهم در مهار ترافیک تاکید دارند و معتقدند: دادن خدمات به مردم در قالب شهر الکترونیک می‌تواند نقش مهمی در کاهش سفرهای غیر‌ضروری در سطح شهر داشته باشد. دادی یادآور می‌شود: در ماده 9 آیین‌نامه بهبود تردد در معابر شهری و حومه مصوب 8/3/1388 هیئت وزیران، «اجرای طرح‌های مرتبط با دولت الکترونیک با رویکرد کاهش تقاضای حمل و نقل» مورد توجه قرار گرفته است.این کارشناس حقوقی در ادامه به آیین‌نامه تردد در معابر شهری به عنوان یکی از مهمترین مقرراتی که در این حوزه به تصویب رسیده است اشاره می‌کند. در این آیین‌نامه شهرهای کشور به چهار گروه تقسیم شده‌اند که گروه اول شامل کلان‌شهرها به شرح زیر است: تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، کرج، شیراز، اهواز، قم و کرمانشاه. شهرداری شهرهایی که در این گروه قرار دارند باید به انجام، تکمیل یا بازنگری مطالعات جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهری و حومه و تدوین سیاست‌های حمل‌ونقل با تاکید بر اصلاح ساختار حمل‌ونقل و اجرای آن پس از تصویب شورای عالی بپردازند.از تکالیف دیگری که بر عهده این شهرداری‌ها قرار دارد، مطالعه، مکان یابی، قیمت‌گذاری و احداث توقفگاه‌های طبقاتی، عمومی و مکانیزه و مدیریت زمانی توقف حاشیه‌ای است. علاوه بر این مطالعه، بازنگری و تهیه طرح محدوده زمانی و مکانی تردد و اجرای آن پس از تایید شورای عالی و ابلاغ وزیر کشور از دیگر اقدام هایی است که بر عهده شهرداری‌های شهرهای عضو این اتحادیه گذاشته شده است. این راهکارها در آیین‌نامه بهبود تردد در معابر شهری و حومه به عنوان راهکارهایی برای حل مشکل ترافیک در نظر گرفته شده است. دادی، یکی دیگر از راهکارهای پیش‌بینی شده را انجام یا تکمیل مطالعات روش‌های مدیریت سیستم‌های حمل‌ونقل در راستای کاهش تقاضای سفر و مدیریت عرضه نام می‌برد و علاوه بر این به کاهش سطح پارک حاشیه‌ای در خیابان‌های دارای خط اتوبوسرانی در منطقه اضطراری آلودگی به عنوان راهکار کاهش ترافیک اشاره می‌کند. 

یک کارشناس حقوق شهری نقش فرهنگ‌سازی در حل معضل ترافیک را بسیار برجسته می‌داند و خاطرنشان می‌کند: نکته اینجاست که نباید فرهنگ‌سازی را فقط مربوط به کودکان و نوجوانان دانست بلکه در این خصوص باید همه شهروندان در همه رده‌های سنی و بی‌توجه به جنسیت تحت آموزش قرار گیرند. علی زمانیان توضیح می‌دهد: در زمینه فرهنگ‌سازی در مورد ترافیک، رسانه‌های عمومی نظیر تلویزیون می‌توانند نقش عمده‌ای ایفا کنند، همچنین دوره‌های آموزش رانندگی می‌توانند در حوزه امر فرهنگ‌سازی بسیار موثر واقع شوند.این کارشناس حقوق شهری به زمینه‌های قانونی موضوع فرهنگ‌سازی اشاره می‌کند و می‌گوید: ماده 7 آیین‌نامه بهبود وضعیت حمل و نقل و ترافیک شهر تهران، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران را موظف دانسته که «به منظور ارتقای فرهنگ و افزایش آگاهی‌های عمومی برای رعایت قوانین و مقررات و توسعه رفتارهای صحیح ترافیکی، قوانین و مقررات مذکور را در تهیه و پخش برنامه‌ها رعایت کند و طرح‌های آموزشی شورا را به مرحله اجرا درآورد». همچنین «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است دستورالعمل‌های ترافیکی شورا را جهت رعایت در تهیه فیلم‌ها، به فیلم‌سازان اعلام و کنترل کند». وی با اشاره به آیین‌نامه بهبود تردد در معابر شهری و حومه به توجه به موضوع فرهنگ‌سازی در این آیین‌نامه اشاره می‌کند و می‌گوید: اجرای طرح‌های ارتقای فرهنگ تردد و آموزش عمومی از طریق تبلیغات میدانی، تبلیغ و آموزش از طریق صدا و سیما رسانه‌های مکتوب، پایگاه‌های اینترنتی، کتابچه، نمایشگاه‌ها، همایش هم‌اندیشی، ساخت تیزر و پویانمایی از راهکارهایی است که برای تقویت فرهنگ ترافیکی شهروندان در آیین‌نامه بهبود تردد در معابر شهری و حومه در نظر گرفته شده است.

در پایان باید بار دیگر خاطرنشان کرد در نتیجه ترافیک بی‌نظمی در شهر ایجاد می‌شود. شهروندان به علت زمان بسیاری که در ترافیک می­گذرانند ممکن است برای انجام کارهای روزانه خود دچار کمبود وقت و بیماری‌هایی نظیر میگرن و اختلال های خواب شوند. همچنین میان ترافیک و تصادف همبستگی وجود دارد و افزایش ترافیک منجر به افزایش میزان تصادفات و در نتیجه بالا رفتن هزینه‌های خانوار می‌شود. افزایش مصرف سوخت و تشدید آلودگی هوا از دیگر مسایلی است که در نتیجه ترافیک به وجود می‌آید. برای حل این مشکل چاره‌ای نیست جز این‌که عوامل ایجادکننده ترافیک را بشناسیم تا بتوانیم با همفکری و مشارکت در شهری آرام و به‌دور از هیاهو زندگی کنیم. نکته قابل توجه این‌که ترافیک کلان‌شهر تهران سیر صعودی دارد و هر روز بیش از پیش نمایان می‌شود.