عبدالحسین علی آبادی حقوقدانی وفادار
عبدالحسین علی آبادی حقوقدانی وفادار
حقوقدانان درباره حقوقدانان می گویند تاثیر مطالعات حقوقی بر تحولات اجتماعی
محمدعلی نجفیتوانا
رشته حقوق از قدیمالایام مورد علاقه افرادی بوده است که معمولا تفکر عدالتخواهی، قانونگرایی و عدالتپروری، به عنوان وجه ممیزه شخصیتی آنان تلقی میشود. گرایش به رشته حقوق امری ذاتی نیست اما استعداد فردی، هوش و ذکاوت خدادادی در کنار نظام تربیتی خانوادگی و اجتماعی، موجب گرایش افراد به این رشته میشود. قطعا مانند تمام رشتههای علمی، همه حقوقخوانان، حقوقدان نمیشوند ولی یکی از شاخصههای حقوقدانان، گرایش آنان به فعالیتهای اجتماعی است.
اندکی توجه به تاریخ کشوری به ویژه در دو قرن اخیر، حکایت از آن دارد که حقوقدانان نقش فعال و پرثمری در فعالیتهای اجتماعی، تحولات، تغییرات و اصلاحات در جوامع مختلف از جمله کشور ما داشتهاند. حقوق چه به صورت سنتی، چه به صورت عرفی و مدرن بر افرادی که دارای جنب و استعداد ذاتی و اکتسابی دارند، آنگونه اثر میگذارد که میل بر انجام تغییرات حول محور قانون و نظم در آنان تقویت شده و آنها را در مسیری قرار میدهد که در نهایت پذیرش مسوولیت در حرکتهای سیاسی، فعالیتهای اجتماعی، اداری و سیاسی، نقش موثری ایفا کند.
در کشور ما، در میان حقوقدانان اندیشمند گذشته و حال که دارای بار علمی قوی، نگاه و شم حقوقی عمیق، شخصیت فردی و حرفهیی مستقل داشتهاند، در تغییرات و اصلاحات اجتماعی، نقشآفرین بودهاند که در این میان از مرحوم دکتر مصدق، داور، دکتر شایگان، حسن امامی و دکتر عبدالحسین علیآبادی و غیره باید نام برد.
قطعنظر از ارتباط سازمانی این افراد با حکومتهای وقت، آنچه برای نگارنده با اهمیت جلوه میکند، نقشی است که این فعالان عرصه حقوق در ایجاد تفکر و تغییر در نظام اجتماعی کشور و در موقعیتهای متفاوت داشتهاند.
عبدالحسین علیآبادی از جمله حقوقدانانی بود که با تسلط به علم حقوق، به ویژه در زمینه جزا، نه تنها به عنوان مقامات عالیه قضایی، یعنی دادستان کل کشور در رژیم گذشته، در روند و رویکرد علمی قضا نقش به سزایی داشت به دلیل شم بالای علمی، در گزارشاتی که به عنوان دادستان کل تهیه میکرد همیشه با تکیه بر قوانین و رویه قضایی، دکترین، پیام مورد نظر را بسیار مستدل و مستند ارائه میکرد. مجموعه این گزارشات و همچنین ایدههای زندهیاد دکتر علیآبادی، از پشتوانههای جزای استدلالی، مورد استفاضه اندیشمندان حقوق در گذشته و حال است.وی در سال 1281 خورشیدی در محله سنگلج تهران در خانوادهیی روحانی و دارای سابقه فعالیتهای قضایی بوده است. پدربزرگ وی، میرزا تقی منشیالممالک ملقب به «صاحب دیوان»بود. برادر ارشد او محمد سروری (رییس دیوانعالی کشور) چند نوبت پیشنهاد نخستوزیری محمدرضا شاه را رد کرد.
عبدالحسین علیآبادی در سال 1302 بعد از اتمام تحصیلات ابتدایی و اخذ گواهی از مدرسه حقوق و علوم سیاسی به فرانسه عزیمت و در رشته حقوق و فلسفه درجه دکترا اخذ کرد. پایاننامه او در رشته حقوق «ضمان در حقوق مدنی ایران» و عنوان پایاننامه دکترای فلسفهاش «کشف و شهود در تصوف ایران» بود. بعد از مراجعت به ایران، ضمن اشتغال به کار قضا، به تدریس در حقوق جزا در دانشگاه تهران پرداخت. چندین جلد کتاب حقوق جزا تدوین کرد که سالها از منابع درس حقوق جزا تلقی میشد. وی ضمن انجام وظایف قضایی، کار تدریس را تا آخر عمر و تا زمانی که توان داشت در دانشکده حقوق تهران و شهید بهشتی انجام میداد. وی در نهضت ملی کردن صنعت نفت و در اجرای قانون خلع ید در کنار افراد دیگر، از جمله مرحوم بازرگان، به عنوان عضو هیات مدیره موقت شرکت ملی نفت انتخاب و در سال 1331، این مهم را به انجام رسانید. او ضمن وفاداری به آرمان خود تا آخر عمر و حتی بعد کودتا و سقوط مرحوم مصدق، به آن مرحوم وفادار ماند. در طول فعالیتش به عنوان دادستان کل، مسیری را در تحرکات علمی دیوانعالی کشور پیمود که موجب استحاله تفکر سنتی در دیدگاههای عالیترین مرجع قضایی کشور به رویکردهای مدرن، علمی، تخصصی و منطبق با انصاف و عدالت قضایی بود.
استدلال او موجب ظهور ایدههای جدیدی در حقوق جزا شد که میتوان گفت، اثراتی از علم نوین جرمشناسی در نهانگاه ایدههای موجد دیدگاههای وی ملاحظه میشد. وی از جمله قضات خوشنام بود و از لحاظ مالی فردی قانع بود. تنها مایملک غیرمنقول وی یک خانه مسکونی بود که در اواخر عمر به قیمت هجده میلیون فروخت و برای همسرش خانهیی به شانزده میلیون تومان خرید و بقیه آن دو میلیون تومان را در امور خیریه صرف کرد.
وی در 6 آبان 1368 در هشتاد و نه سالگی در تهران درگذشت. نقش دکتر علیآبادی نه تنها به عنوان یکی از صاحبنظران علم حقوق و یکی از حقوقدانان عملگرا مورد توجه حقوقدانان است، بلکه به عنوان فردی که در شغل قضا و سپس با تصدی دادستانی کل، خوشنام ماند و خوشنام زیست و ضمن فعالیت برای خلع ید شرکت نفت انگلیس، در اجلاس دیوانعالی لاهه نیز برای رسیدگی به اختلافات ایران و شرکت نفت انگلیس، از منافع ایران دفاع کرد، نام و خاطره او را به عنوان حقوقدانی که میتوانست با اغتنام از موقعیت اداری و قضایی، مالاندوزی کند و از این رهگذر مانند بسیاری که با فراموش کردن قضاوت تاریخ از انبان دیگران توشه برمیدارند و بر خرمن حرام خود توشه میافزایند، زندگی بسیار مرفهی داشته باشد یا با خوشخدمتی به حاکمیت وقت، موقعیت بالاتر از آنچه براساس تخصص و سلامت یافته بود به دست آورد، دندان طمع برکند، در خدمت به افکار عالیه قانونمدار خود وفادار ماند تا شمع وجودش به خاموشی گرایید.
پرسشهایی درباره قانون جدید مجازات اسلامی حقوقدانان درباره حقوقدانان می گویند تاثیر مطالعات حقوقی بر تحولات اجتماعی