با قوانین حمایت کننده از حقوق سینماگران آشنا شوید؛ هنر هفتم زیر چتر قانون

 

در سال‌های اخیر بسیاری از سینماگران شناخته‌شده کشور کم کار شده‌اند یا سطح کیفی آثار آنان پایین آمده است؛ هنگامی که درباره علت بروز این وضع از آنان سوال می‌شود، معمولا نبود حمایت‌های کافی را دلیل آن عنوان می‌کنند؛ حال باید دید منظور از حمایت‌های کافی چیست؟ قاعدتا هنرمند برای اینکه یک شاهکار خلق کند، نیازمند حمایت‌های متعددی است، اما در کنار آن یکی از موضوعاتی که می‌تواند انگیزه تولید اثر فاخر را ایجاد کند، حمایت معنوی از تولیدات سینماگران است. طبیعی است کارگردانی که اثر وی بر پرده سینما نمایش داده می‌شود، وقتی شاهد فروش قاچاق آثار خود باشد، نسبت به ادامه کار ناامید می‌شود. در گفت‌و‌گو با کارشناسان حقوقی به بررسی حمایت‌هایی می‌پردازیم که در این خصوص برای هنرمندان پیش بینی شده است.

یک کارشناس حقوق فرهنگی می‌گوید: آثار سینمایی مورد حمایت «قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان» هستند. در بند 3 ماده 2 قانون فوق آمده است: «اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه های نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو یا تلویزیون که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد، مورد حمایت این قانون است».

 

محسن داوری خاطرنشان می‌کند: سینماگران یکی از مصادیق بارز هنرمندان محسوب می‌شوند، بنابراین کاملا منطقی است که حق مالکیت بر محصولات خویش داشته باشند. این مالکیت فکری، که مالکیت معنوی هم نامیده می‌شود، یک مفهوم حقوقی است که بر اساس آن چگونگی حمایت و استفاده از محصولات فکری بشر تعیین شده است. موضوع مالکیت معنوی، آن دسته از ابتکارها و تراوش‌های ذهنی است که ارزش مادی هم دارد. بر این اساس، قانون از یک سو به حمایت از پدیدآورنده اثر می‌پردازد و از سوی دیگر به حقوق او احترام می‌گذارد. این کارشناس حقوقی اضافه می‌کند: در صورتی که این حمایت‌ها به درستی اعمال شود، شاهد فروش بدون مجوز فیلم‌های در حال نمایش در کنار خیابان‌ها نخواهیم بود و ارتکاب تخلفات و جرایم با جدیت بیشتری پیگیری خواهد شد.

بنابراین سینماگران مانند دیگر هنرمندان مشمول قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان هستند و می‌توانند از حقوق مقرر در این قانون استفاده کنند؛ اما سوال این است که این حقوق شامل چه امتیازاتی می‌شود؟ این کارشناس حقوق فرهنگی با اشاره به مفاد قانون فوق توضیح می‌دهد: مطابق قانون مذکور حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر و حق بهره‌برداری مادی و معنوی از نام و اثر مربوط با پدیدآورنده اثر است. داوری ادامه می‌دهد: دو حق برای پدیدآورنده در نظر گرفته شده است: یکی حق مادی که قابل انتقال به دیگران است و دیگری حق معنوی که غیرقابل انتقال است. مدت استفاده از حقوق مادی در آثار سینمایی و عکاسی از تاریخ نشر یا عرضه اثر 30 سال است. وی در مورد چالش‌های اجرای این قانون توضیح می‌دهد: 

 

ماهیت آثار سینمایی به ترتیبی است که تشخیص پدیدآورنده در آن در مقایسه با آثار تجسمی و ادبی دشوارتر است. 

برای اینکه یک اثر سینمایی زیر چتر حمایتی قانون قرار گیرد، باید ابتدا به ثبت برسد. یک کارشناس حقوق مالکیت فکری در بررسی ساز‌و‌کار ثبت آثار هنری می‌گوید: یکی از موارد مهمی که بهتر است پدیدآورندگان به آن توجه کنند، موضوع ثبت آثار است. فاطمه سادات مهاجری ایروانی می‌گوید: قانون سال 1348 یعنی قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان، ثبت آثار ادبی- هنری را اختیاری اعلام می‌کند، اما تشریفات دقیق ثبت آثار در آیین‌نامه‌های مصوبه هیات وزیران در سال 1350 و 1379 تعیین شده است. این وکیل دادگستری ادامه می‌دهد: در صورت درخواست پدیدآورندگان، مراحل ثبت از سوی دفتر حقوقی و امور مالکیت معنوی- که زیر مجموعه معاونت حقوقی و پارلمانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است- به این ترتیب صورت می‌گیرد: درخواست نامه باید مطابق مقررات فصل اول و دوم قانون تنظیم شده باشد، این شرایط برای تسهیل مراجعان در پشت درخواست‌نامه‌ها درج و در اختیار همه قرار گرفته است. بعد از اینکه پدیدآورنده درخواست خود را طبق مقررات تکمیل و با ضمایم لازم ارایه کرد، درخواست او در دفتر ثبت دبیرخانه ثبت می‌شود. دومین فرایند پیش‌بینی شده، این است که اثر قبلا ثبت نشده باشد و بررسی در خصوص این که قبلا اثر به ثبت نرسیده باشد، با کمک کمیته‌های تخصصی در معاونت‌های وزارت ارشاد، استعلام لازم صورت می‌گیرد و در صورتی که کمیته‌ها قابل ثبت بودن اثر را تایید کنند، اثر ثبت م و طبق قانون در روزنامه رسمی و کثیرالانتشار آگهی می‌شود. ثبت اثر رایگان و هزینه آگهی بر عهده پدیدآورنده است. طبق ماده 22 قانون مذکور، حقوق مادی پدیدآورنده موقعی از حمایت این قانون برخوردار خواهد بود که اثر برای نخستین بار در ایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجرا شود. 

 

ایروانی گفت: البته ثبت چنین اثری نیاز به پیش شرط‌هایی دارد؛ یعنی ابتدا این شروط در اثر احراز می‌شود و در صورتی که وجود داشته باشد، آنگاه نوبت به ثبت آن می‌رسد. این کارشناس حقوق مالکیت فکری به شرط ابتکاری بودن به عنوان یکی از شروط ثبت اثر اشاره می‌کند و می‌گوید: در صورتی اثر تولیدی سینماگر، ابتکاری محسوب می‌شود که از صفر تا 100 ابتکاری باشد. مهاجری ایروانی ادامه می‌دهد: در این خصوص استعلامات لازم انجام می‌گیرد و پس از آنکه مشخص شد، کار ابتکاری است، ثبت آن ممکن خواهد بود.

در صورتی که شرایط لازم برای ثبت اثر وجود داشته باشد و هنرمند آن را به ثبت برساند، در این صورت چه امتیازی برای سینماگر به وجود خواهد آمد؟ این وکیل دادگستری در پاسخ به این سوال می‌گوید: بر اساس قانون مذکور ثبت آثار اختیاری است و حمایت از لحظه آفرینش اثر برقرار می‌شود. موضوعی که برای پدیدآورنده مهم به نظر می‌رسد، بحث مربوط به مالیات است، بعد از ثبت اثر، گواهی رسمی ثبت اثر که برای پدیدآورنده با ذکر نام اثر صادر می‌شود، مشمول معافیت بند (ل) ماده 139 قانون مالیات‌های مستقیم، یعنی معافیت مالیاتی می‌شود. مهاجری ایروانی ادامه می‌دهد: طبق قانون، هر کسی تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است، به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او و یا عالما به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند، به حبس محکوم خواهد شد. بنابراین تکثیر غیرمجاز آثار مجوزدار رسمی جرم و مرتکب، تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. بنابراین پیشنهاد می‌شود نهادهای ذی‌ربط جهت نهادینه کردن فرهنگ رعایت حقوق پدیدآورندگان در کشورمان تلاش کنند. دیگر اینکه موضوع ثبت آثار به عنوان یک مبنای اساسی از قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان به صورت کیفی ساماندهی داده شود، گسترش فرهنگ و آموزش افراد بشر لازمه ‌شأن انسانی و وظیفه‌ای است که همه ملل به ایفای آن می‌پردازند و در این راستا باید با حفاظت از آفرینش‌های فکری، پدیدآورندگان آنها را با هدف ارتقای خلاقیت فکری تشویق و حمایت کرد.

حمایت از حقوق معنوی سینماگر، مهم‌ترین نتیجه ثبت اثر است؛ اما منظور از حقوق معنوی چیست؟ به عبارت دیگر، با ثبت اثر، کدام دسته از حقوق معنوی سینماگر مورد حمایت قرار می‌گیرد؟ ایروانی می‌گوید: از مالکیت هنری سینماگر از طریق حمایت و حفاظت از آثار هنری حمایت می‌شود. برخی از حقوقدانان به جای اصطلاح «مالکیت ادبی و هنری» از اصطلاح «حق مؤلف» استفاده می‌کنند. هرچند در نگاه اول به نظر می‌رسد که حق مؤلف، ترکیب جامعی برای مالکیت ادبی و هنری نیست و عنوان مؤلف، بیشتر برای نویسندگان به کار می‌رود و ما به طور مثال، سینماگر مؤلف نداریم، اما این مشکل به پیشینه تاریخی تدوین حقوق فکری بر می‌گردد؛ چرا که اوایل، تنها کتاب‌ها و نویسندگان مورد حمایت بودند و به تدریج، همراه با پیشرفت جوامع، دیگر مخلوقات و ابتکارات بشری هم در زمره موضوعات مورد حمایت قرار گرفتند. مهاجری ایروانی می‌گوید: اکنون تعاریف مالکیت ادبی- هنری، حق مولف یا مالکیت ادبی و هنری مربوط به آفرینش‌های فکری در زمینه ادبیات، موسیقی و هنر است. در تعریف حق مولف یا مالکیت ادبی و هنری می‌توان گفت که مالکیت ادبی و هنری، حق پدید آورنده آثار ادبی هنری و علمی در نامیده شدن اثر به نام او و نیز حق انحصاری وی در تکثیر، تولید، عرضه، اجرا و بهره برداری از اثر خود است؛ به عبارت دیگر، حق مولف یا کپی رایت یک اصطلاح حقوقی است و عبارت است از حقوقی که به ابداع کنندگان آثار ادبی و هنری تعلق می‌گیرد.

 

با توجه به آن چه گفته شد، اثر سینمایی که دارای شرایط لازم از جمله ابتکاری بودن باشد، قابل ثبت است و در تحت حمایت‌های پیش بینی شده در قانون خواهد بود، از جمله اینکه حقوق معنوی هنرمند در مورد اثر، مورد حمایت قرار خواهد گرفت.