فعالیت‌های هسته‌ای بعد از انقلاب اسلامی

فعالیت‌های هسته‌ای بعد از انقلاب اسلامی

• 1389-10-20
• وکالت آنلاین

فعالیت‌های هسته‌ای بعد از انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی رژیم شاه، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت همچنان به عضویت و پایبندی خود به NPT، موافقت نامۀ پادمان و اساسنامۀ آژانس ادامه دهد. با وجود این حسن نیت، سرنوشت خوبی در انتظار قراردادهای هسته‌ای ایران نبود. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کشورهای غربی اجرای موافقت‌نامه‌ها و قراردادهای خود از جمله ساخت نیروگاه بوشهر را به حالت تعلیق درآوردند. شرکت زیمنس، حاضر به تکمیل نیروگاه هسته‌ای بوشهر نشد و سایر کشورهای غربی و آمریکا نیز از انتقال هرگونه تجهیزات و فناوری هسته‌ای به جمهوری اسلامی ایران خودداری کردند. کشورهای طرف قرارداد فناوری صلح آمیز هسته ای ایران در قبل از انقلاب اسلامی مثل آلمان، فرانسه، انگلیس و ... نسبت به اجرای قراردادهای منعقده که قانونی و تحت نظارت آژانس بوده و حتی مبالغ آن را نیز دریافت کرده بودند، استنکاف نمودند. این کشورها حتی از فشار به کشورهای دیگر مثل چین و روسیه که پس از انقلاب اسلامی همکاری های مؤثری را در حوزۀ هسته ای با ایران آغاز نموده بودند، فروگذار نکردند. این موضوع، حاکی از اعمال یک سیاست و استاندارد دوگانه و تبعیض آمیز در عرصۀ جهانی است و مؤید این است که کشورهای مزبور تا زمانی که کشوری در راستای منافع و اهداف آنان حرکت نماید با هیچ مانعی مواجه نخواهد شد. اما با در پیش گرفتن سیاست استقلال سیاسی و اقتصادی و همچنین عدم وابستگی، همین کشورها با بهانه های مختلف از هر نوع همکاری طفره رفته و تعهدات خود را نیز زیرپا می گذارند. این کشورها حتی فراتر از این رفته و در اجرای سیاست استقلال و خودکفایی ملی نیز ایجاد مانع می کنند.[2] در این دوران، کشورهای غربی در چهار حوزه برخلاف تعهدات خود تحت NPT عمل کردند:

-عدم اجرای تعهدات خود در قبال ایران و لغو موافقت‌نامه های معتبر و قانونی همکاری هسته ای؛

-اعمال فشار به کشورهایی که قصد همکاری با جمهوری اسلامی ایران داشتند؛

-عدم همکاری و مشارکت در برنامۀ هسته ای صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران برخلاف تعهدات خود تحتNPT؛

-ایجاد موانع بر سر راه برنامه های خودکفایی هسته ای جمهوری اسلامی ایران.

این وضعیت، عامل اساسی تصمیم گیری جمهوری اسلامی ایران برای اجرای استراتژی خودکفایی در علوم، فناوری و صنعت هسته ای بود. به ناچار، جمهوری اسلامی ایران ادامة تلاش برای دسترسی به انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای را به تنهایی دنبال نمود و راه دیگری جز تلاش برای نیل به خودکفایی و استقلال در فن آوری پیچیدة هسته‌ای برای خود ندید. بنابراین، تلاش ایران جهت دستیابی به فناوری هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز ناشی از سیاست مستمری بوده است که دقیقاً براساس محاسبات منافع ملی و اقتصادی کشور و با در نظر داشتن نیازهای آتی توسعة ایران به منابع پایدار انرژی از پنجاه ‌سال پیش انتخاب شده و دنبال شده ‌است. برنامۀ هسته ای جمهوری اسلامی ایران عمدتاً در چهار محور متمرکز شد که در این بخش به آن‌ها پرداخته می شود.

 

رآکتورهای هسته ای

رآکتورهای هسته ای تحقیقاتی

این دسته از رآکتورهای هسته ای به عنوان اساسی ترین گام به سوی فعالیت ها و فناوری هسته ای محسوب می شوند. این رآکتورها اولین تبلور تحقق فناوری هسته ای به شمار       می روند و پایۀ رشد سایر فناوری های هسته ای و غیر هسته ای نظیر آزمون مواد و مراحل صنعتی آن‌ها قرار گرفته اند. این ارزش وقتی عینیت بیشتری به خود می گیرد که پی        می بریم تقریباً تمامی کاربردهای انرژی هسته ای به جز تولید برق، مستقیماً از رآکتورهای هسته ای تحقیقاتی صادر می شوند.[3]

رآکتور تحقیقاتی تهران: این رآکتور آب سبک با قدرت 5 مگاوات از سال 1346 راه اندازی و مورد بهره برداری قرار گرفته است. سوخت رآکتور در سال 1372 از درجۀ غنای بالا به درجۀ غنای پایین تبدیل شده است. رآکتور تهران، امکان انجام کارهای تحقیقاتی پایه در زمینه فیزیک رآکتور، فیزیک نوترون و بررسی اثر پرتوهای مختلف بر مواد را فراهم می سازد. همچنین در زمینۀ آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص نقش بسیار مهمی را ایفاء می نماید. یکی از اهداف اصلی رآکتور تهران، تولید رادیوایزوتوپ های مختلف جهت مصارف پزشکی و صنعتی می باشد.[4]

رآکتور تحقیقاتی صفر قدرت آب سنگین: طراحی و ساخت این رآکتور از سال 1364 در دستورکار قرار گرفت و کار نصب و راه اندازی نیز در سال 1374 انجام شد. این رآکتور که با قدرت 100 وات می باشد، با هدف آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص و کاربرد کدهای کامپیوتری در زمینۀ طراحی رآکتورهای هسته ای ساخته شده است.[5]

رآکتور تحقیقاتی مینیاتوری: این راکتور آب سبک که با قدرت 30 کیلووات می باشد، در سال 1373 راه اندازی و مورد بهره برداری قرار گرفته است. این رآکتور با هدف توسعۀ آموزش علوم و فنون هسته ای، آنالیز مواد و تهیۀ رادیوایزوتوپ برای استفاده در فعالیت های آموزشی و پژوهشی ساخته شده است.[6]

رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک: با افزایش طول عمر رآکتور تحقیقاتی تهران و مستعمل شدن تجهیزات و سیستم های مختلف آن، همانند سایر رآکتورهای مشابه در جهان، می بایست به فکر جایگزینی برای آن بود. از طرف دیگر، نیازمندی های روزافزون ایران به رادیوداروهای مختلف جهت مصارف تشخیص و درمان پزشکی و رادیوایزوتوپ های گوناگون برای کاربردهای صنعتی و تحقیقاتی و محدودیت های مختلفی که ایران حتی در ارتباط با تهیه و تأمین این قبیل رادیوایزوتوپ ها از منابع خارج از کشور روبرو بوده است، سازمان انرژی اتمی را مصمم به احداث یک رآکتور تحقیقاتی جدید به منظور جایگزینی رآکتور تهران نمود. رآکتور تحقیقاتی جدید از نوع آب سنگین و با قدرت 40 مگاوات بوده و موسوم به IR40 می باشد. طراحی پایۀ این پروژه در سال 2002 کامل شد و عملیات اجرایی ساخت آن نیز که هنوز ادامه دارد، از سال 2004 آغاز گردید.[7]

 

رآکتورهای هسته ای تولید نیرو

از مهم‌ترین برنامه های کلان جمهوری اسلامی ایران در توسعۀ هسته ای، تولید برق هسته ای است. ساخت و توسعۀ نیروگاه های اتمی براساس نیاز کشور طبق مصوبۀ مجلس شورای اسلامی در سال 1384 بر مبنای تولید 000/20 مگاوات برق هسته ای تا سال 2020 طراحی شده است.[8] در سال 1353 قرارداد اولیۀ طراحی و ساخت دو واحد نیروگاهی در بوشهر با قدرت هر واحد 1300 مگاوات بین سازمان انرژی اتمی و شرکت KWU آلمان منعقد گردید. با پیروزی انقلاب اسلامی، اجرای این پروژه متوقف گردید. در دی ماه 1373 قرارداد تکمیل واحد یک نیروگاه اتمی بوشهر به صورت مشارکتی بین ایران و روسیه منعقد گردید و در سال 1377 بار دیگر قرارداد مورد بازبینی کلی قرار گرفت که طی آن تکمیل نیروگاه به صورت کلید در دست به شرکت اتم استروی اکسپورت[9] روسیه محول شد. رآکتور مورد توافق با شرکت روسی از نوع رآکتورهای آب سبک تحت فشار با قدرت 1000 مگاوات می باشد.

راه اندازی نیروگاه اتمی بوشهر، بارها به دلیل فشارهای سیاسی آمریکا و برخی کشورهای غربی به تأخیر افتاد. با شروع بحران در موضوع هسته‌ای ایران با نیات سیاسی چند کشور، تحقق این هدف در هاله ای از ابهام فرو رفت و موج جدیدی از فشارها بر روسیه وارد شد. با اتخاذ سیاست‌های درست که نتایج آن چیزی جز اثبات صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران بر همگان نبود، مبانی اقدامات سیاسی این کشورها برای اعمال فشار بر ایران فروریخت. روسیه، بالأخره تصمیم به حمل سوخت هسته‌ای به نیروگاه بوشهر و راه اندازی آن گرفت. حمل سوخت بوشهر در تاریخ 9 بهمن ماه 1386 کامل شد و بنابر اعلام مقامات روسی و مقامات سازمان انرژی اتمی کشورمان، این نیروگاه تا پایان 1387 راه اندازی می شود و خواهد توانست برق هسته‌ای وارد مدار برق کشور نماید. از اینرو، کشورمان سی و یکمین کشوری خواهد بود که به تولید برق هسته‌ای می پردازد. این تحول بسیار عمده ای به شمار می رود و حاوی پیام های متعددی است:

-      برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است و هیچ جای نگرانی از آن وجود ندارد.

-      هدف ایران از پیگیری برنامه هسته‌ای، تولید برق هسته‌ای است.

-      آمریکا و یکی دو کشور غربی در اعمال فشار بر ایران و پیگیری اهداف خود با موانع جدی روبرو هستند.

در راستای ساخت نیروگاه‌های جدید نیز رئیس سازمان انرژی اتمی در روز بیست فروردین 1386 (روز ملی فناوری هسته‌ای و ورود ایران به مرحلۀ غنی‌سازی صنعتی برای تولید سوخت هسته‌ای) اظهار داشت مراحل طراحی و ساخت نیروگاه بومی 360 مگاواتی در دارخوین با شتاب پیگیری می‌شود و مناقصة‌ دو واحد هزار مگاواتی و هم‌چنین مکان‌یابیبرای نیروگاه‌های دیگر نیز اجراء خواهد شد.[10]

 

چرخۀ سوخت هسته ای

برنامۀ کلان دیگر در توسعۀ هسته‌ای ایران، خودکفائی در زمینۀ تولید سوخت هسته‌ای با توجه به تصمیم ساخت انواع نیروگاه‌های اتمی است.[11] فعالیت های چرخۀ سوخت هسته ای شامل اکتشاف و استخراج اورانیوم، فراوری ترکیبات اورانیوم، غنی سازی اورانیوم و ساخت مجموعۀ سوخت می باشد.

پروژۀ ساغند یزد نمود عینی فعالیت در زمینه استحصال اورانیوم از منابع طبیعی است. تأسیسات موجود در این کارخانه، اورانیوم را از عمق 350 متری استخراج کرده و سپس در منطقۀ اردکان یزد پس از اعمال فرایندهای مختلف شیمیایی و فیزیکی به کیک زرد تبدیل می کند. آن چه در اصفهان تحت عنوان پروژۀ UCF انجام می گیرد، تبدیل کیک زرد به هگزافلوراید اورانیوم (UF6)، اورانیوم فلزی و اکسید اورانیوم است. UF6 خوراک اصلی کارخانه غنی سازی در نطنز می باشد. برای تولید میلۀ سوخت نیز کارخانۀ ZPP در اصفهان در حال ساخت می باشد.[12]

 

توسعۀهسته‌ای درپزشکی،صنعت وکشاورزی

جمهوری اسلامی ایران در کنار برنامه ریزی عملیاتی برای ایجاد نیروگاه و تولید سوخت هسته ای،با ایجادمراکزوآزمایشگاه های مختلف تحقیقاتی،تولیدی و خدماتی دراستفادۀ صلح آمیز از انرژی هسته ای در حوزه های مختلف اهتمام کامل ورزیده است. بخشی از مهم‌ترین فعالیت‌های سازمان انرژی اتمی در این حوزه هاعبارتنداز :

-      تولیدرادیوایزوتوپ های مختلف؛

-      تولیدرادیوداروهای مختلف؛

-      تولیدانواع کیت های رادیودارویی؛

-   تولیدگندم موتانت وغیرموتانت،جو موتانت و غیرموتانت و پنبۀ موتانت؛

-      اصلاح گونه های کشاورزی با استفاده از روش های هسته ای؛

-      پرتودهی برای جلوگیری از ضایعات کشاورزی؛

-انجام پژوهش جهت تهیۀ واکسن دامی با استفاده از روش های هسته ای؛

-      تولید نوارها و غلاف های پلیمری قابل انقباضی حرارتی.

-      تولیدسیستم شمارش هسته‌ای با آشکارساز گایگر؛

-      تولید مولد پالس هسته‌ای؛

-      تولید دزیمتر جیبی و دزیمتر دیجیتال دستی؛

-      استریلیزاسیون محصولات بهداشتی؛

-      تولید انواع لیزرهای مورد نیاز؛

-نشت یابی در لوله های انتقال نفت با استفاده از تکنیک کاربرد ردیاب های پرتوزا؛

-طراحی و ساخت لامپ های نوری (بتالایت) برای کاربردهای مختلف؛

-طراحی و ساخت سیستم هسته ای برای اندازه گیری خاکستر زغال سنگ جهت نشان دادن میزان مصرف ذغال سنگ در صنایع کشور.[13]

 

رادیوایزوتوپ ها

امروزه رادیوایزوتوپ ها به طور گسترده ای در رشته های مختلف علمی و فنی مورد استفاده قرار می گیرند. تحقیق و توسعه در زمینه دستیابی به فناوری تهیه و تولید رادیوداروها، کیت های رادیودارویی، رادیوایمونواسی و نیز چشمه های پرتوزا برای کاربردهای صنعتی، پزشکی و کشاورزی همواره به عنوان اهداف سازمان انرژی اتمی ایران مدنظر بوده اند. رادیوداروها برای تشخیص و درمان بیماری ها استفاده می شوند. چشمه های پرتوزا در صنعت کاربردهای بسیاری از قبیل رادیوگرافی گاما، کنترل کیفی جوشکاری و نیز انجام تست های غیرمخرب داشته و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. فعالیت های تحقیقاتی و تولیدی در زمینۀ رادیوایزوتوپ ها در ایران بیشتر در دو مرکز تحقیقات هسته ای تهران و مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته ای کرج انجام می شود.

مرکز تحقیقات هسته ای تهران: این مرکز به سبب سابقۀ طولانی و توان علمی و فنی حاصل از کادر مجرب خود، همواره پیشاهنگ فعالیت های علمی و پژوهشی فناوری هسته ای در ایران بوده است. مرکز تحقیقات هسته ای با داشتن رآکتور هسته ای تحقیقاتی با قدرت 5 مگاوات، آزمایشگاه های مجهز و تأسیسات لازم، نقش اصلی را در توسعۀ دانش فنی تولید و کاربرد رادیوداروها و چشمه های صنعتی در ایران داشته است. اهم این رادیوایزوتوپ ها عبارتند از:

-تهیه و تولید رادیوداروها و کیت های رادیودارویی: ژنراتور تکنسیوم m99 (جهت شناخت و تشخیص بیماری ها در اندام های مختلف بدن)، ید 131 (با مصارف تشخیصی و درمانی)، فسفر32 (درمان کیست های مغزی)، ایریدیم 192 (کاشت در تومورهای سرطانی)، تهیه و تولید کیت های رادیودارویی سرد از ژنراتور تکنسیوم m99 (جهت تشخیص بسیاری از نارسایی ها و امراض).

-تهیه و تولید رادیوایزوتوپ برای کاربردهای صنعتی: چشمه پرتوزای ایریدیم192 (استفاده در رادیوگرافی گاما، جوش های صنعتی، جوش لوله های نفت و گاز)، چشمه کبالت60 (استفاده در سطح سنجی، چگالی سنجی، ضخامت سنجی)، چشمه های سزیم137 (استفاده در امور صنعتی و آموزش در دانشگاه)، چشمه های آمرسیم241 (استفاده در امور تحقیقاتی، صنعتی و دانشگاهی).

-تهیه و تولید کیت های رادیوایمونواسی جهت نشان گذاری هورمون ها و آنتی بادی ها و غربال گری کم کاری تیروئید نوزادان.

-فعالیت های پژوهشی رادیوداروها و رادیوایزوتوپ های صنعتی: تهیه و تولید رادیوداروهای مونوکلونال آنتی بادی و پپتیدی ها جهت بررسی عفونت در بدن، تهیه و تولید ترکیبات آلی نشان دار شده با کربن14 و تریتیم، خدمات فنی و اجرایی کاربرد رادیوایزوتوپ ها در صنعت، فعالیت های پژوهشی و علمی در زمینه بیوتکنولوژی هسته ای.

مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته ای کرج: این مرکز با استفاده از شتاب دهندۀ سیکلوترون، توانایی تولید رادیوایزوتوپ های گوناگون جهت کاربردهای پزشکی، کشاورزی و صنعتی را دارد. اهم این رادیوداروها عبارتند از: تالیم201 (اسکن قلب و تشخیص بیماری های کرونر قلب و آنفارکتوس)، گالیم67 (تشخیص عفونت های داخلی و تومورهای بدخیم)، ایندیم111 (تشخیص محل تومور، التهاب ها و عفونت های پنهان)، رادیوداروی ¹⁸FDG (فراهم نمودن امکان تصویربرداری از مقاطع مختلف مغزی و قلبی).

 

تحقیقات کاربردی کشاورزی هسته ای

فعالیت های پژوهشی کشاورزی هسته ای در راستای استفادۀ صلح جویانه از انرژی هسته ای جهت کمک به حل مشکلات کشاورزی با امکانات آزمایشگاهی مجهز و پیشرفته در مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته ای کرج انجام می شوند. اهداف کلی تحقیقات کشاورزی هسته ای در ایران عبارتند از:

-اصلاح صفت یا صفات گیاهان زراعی و باغی به منظور افزایش کمیت و بهبود کیفیت با ایجاد موتاسیون به کمک پرتوهای یون ساز و بیوتکنولوژی.

-استفاده از رادیوایزوتوپ ها و ایزوتوپ های پایدار در بررسی روابط آب، خاک و گیاه به منظور افزایش بهره وری نهاده ها در کشاورزی.

-استفاده از پرتوهای یون ساز به منظور کنترل آفات، افزایش زمان نگهداری و جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی و مواد غذایی.

-افزایش بازدهی محصولات دامی از نظر کمی و کیفی با استفاده از روش های هسته ای.

-انتقال دانش، فراهم کردن امکانات تحقیقاتی، تربیت نیروی متخصص و توسعۀ روش های هسته ای در تحقیقات علوم کشاورزی.

برای دستیابی به اهداف فوق، فعالیت های تحقیقاتی زیر انجام می شوند که برخی نیز به مرحله کاربردی رسیده اند:

-ژنتیک و اصلاح نباتات: کاربرد تکنیک موتاسیون در جهت افزایش تنوع ژنتیکی و تثبیت صفات مطلوب ایجاد شده در غلات و دانه های روغنی و گیاهان صنعتی و دارویی و درختان میوه، استفاده از روش های پیشرفته بیوتکنولوژی و تلفیق آن با روش موتاسیون جهت تسریع در امر به نژادی، دستیابی به فناوری مولکولی و مارکرهای مولکولی جهت انتخاب گیاهان برتر از مراحل اولیه رشد گیاه.

-کاربرد تکنیک های هسته ای در مدیریت خاک، آب و تغذیه گیاهی: تهیه الگوی کاربردی ایزوتوپ های پایدار و ناپایدار در تحقیقات و تولید محصولات کشاورزی، تهیه الگوی کاربردی روش نوترون متری در تحقیقات و مصرف آب در کشاورزی، کاربرد الگوی تهیه شده در راستای اهداف کشاورزی پایدار در کشور.

-نگهداری مواد غذایی و کنترل آفات: استفاده از روش پرتودهی جهت کنترل آفات انباری و آلودگی های میکروبی محصولات استراتژیک، استفاده از روش نابارورسازی حشرات جهت کنترل آفات گیاهان زراعی و درختان میوه.

-بهداشت و فراورده های دامی: تشخیص، کنترل، پیشگیری و درمان بیماری های مهم باکتریایی، ویروسی، انگلی و قارچی دام و طیور و خوراک مورد استفاده با بهره گیری از تکنیک های هسته ای، استفاده از رادیوایزوتوپ ها و نیز پرتودهی جهت بهبود و اصلاح نژاد دام و طیور، تعیین ارزش غذایی و بررسی کیفی خوراک مصرف دام و طیور با     بهره گیری از رادیوایزوتوپ ها.

 

راه اندازی مجتمع تولید آب سنگین در اراک

مجتمع تولید آب سنگین اراک در 4 شهریور ماه 1385 توسط رئیس جمهوری افتتاح شد. بنا به اظهار رئیس سازمان انرژی اتمی، ظرفیت تولید این مجتمع ابتدا هشت تن بود و در زمان افتتاح، ظرفیت آن به 16 تن آب سنگین با غنای 8/99درصد رسید. پروژۀ تولید آبسنگین اراک به عنوان یکی از شاخصه های دانش هسته‌ای، در پزشکی و به خصوص کنترلسرطان و کنترل بیماری ایدز نقش تعیین کننده ای دارد و به عنوان خنک کننده وکند کننده رآکتورهای آب سنگین نیز به کار می رود. با گشایش این واحد صنعتی، ایران بهعنوان نهمین کشور دارای تجهیزات تولید آب سنگین جهان مطرح می شود. کشورهای آرژانتین،کانادا، هند و نروژ نیز بزرگ ترین صادرکنندگان آب سنگین جهان هستند. شایان ذکر است که از هر 6500 لیتر آب معمولی، تنها یکلیتر آب سنگین به دست می آید. آب سنگین در پژوهش های علمی در حوزه های مختلفاز جمله زیست شناسی، پزشکی، فیزیک و... کاربردهای فراوانی دارد. برخی از کاربردهای آن عبارتنداز: طیف سنجی تشدید مغناطیسی هسته، کند کننده نوترون، آشکارسازی نوترینو، آزمون های سوخت و ساز در بدن، تولید تریتیم.[16]

 

شتاب دهنده ها

به منظور کشف مشخصات ساختمان پیچیده اتم و دسترسی به هستۀ آن، لازم است اتم به وسیلۀ دستگاه های شتاب دهنده در معرض تابش ذراتی با انرژی بالا قرار گیرد. ذرات حاصل، در پژوهش ها و مطالعات مسائل فیزیک اتمی و هسته ای و نیز تولید رادیوایزوتوپ های خاص به کار می روند.

شتاب دهندۀ سیکلوترون: دستگاه شتاب دهنده سیکلوترون به منظور تولید انواع رادیوایزوتوپ ها و انجام تحقیقات بنیادی و کاربردی هسته ای در سال 1370 در مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته ای کرج نصب و راه اندازی شد. تعدادی از رادیوایزوتوپ های تولیدی در این شتاب دهنده به عنوان رادیودارو استفاده می شوند. علاوه بر آن، امکانات تحقیقاتی مناسبی نیز در زمینه های گوناگون هسته ای فراهم شده است.

شتاب دهندۀ الکترون: این شتاب دهنده از سال 1378 در مرکز تحقیقات پرتوفرایند واقع در استان یزد جهت ارائۀ خدمات پرتودهی به صنایع و انجام پروژه های تحقیقاتی و کاربردی مورد بهره برداری قرار گرفته است. فعالیت های برنامه ریزی شده این دستگاه عبارتند از: استریلیزاسیون لوازم پزشکی، پلیمریزاسیون مواد پلیمری به منظور بهبود خواص حرارتی، فیزیکی و شیمیایی آن‌ها، پرتو دهی مواد غذایی به منظور نگهداری و کاهش آلودگی های میکروبی آن‌ها.

شتاب دهندۀ الکتریسیتۀ ساکن (واندوگراف): این دستگاه از سال 1356 در مرکز تحقیقات هسته ای تهران نصب و مورد استفاده قرار گرفته است. این شتاب دهنده جهت آنالیز نمونه های بیولوژیکی، صنعتی، زیست محیطی، باستان شناسی، اندازه گیری پارامترهای هسته ای، استفاده از روش های هسته ای در ردیابی و کشف مواد منفجره شامل مین و گلوله های عمل نکرده و انجام تحقیقات بنیادی فیزیک هسته ای استفاده می شود.

 

پرتوفراوری گاما

کاربردهای پرتوفرآوری گاما به منظور سترون کردن محصولات پزشکی، پرتودهی مواد غذایی و اصلاح و تغییرات خواص مواد پلیمری سبب گردید تا سازمان انرژی اتمی نسبت به راه اندازی یک مجموعۀ پرتو دهی با عنوان مرکز تابش گاما در سال 1362 اقدام نماید. این مرکز ضمن دارا بودن امکانات ارائۀ خدمات پرتودهی، قابلیت اعمال کنترل کیفی فرایند و نیز توانمندی اجرای پروژه های تحقیق و توسعه در زمینه های مختلف پرتوفرایند را داراست. سیستم پرتودهی مرکز تابش گاما، یک سیستم پرتودهی نیمه صنعتی است که جهت سترون سازی و خدمات پرتو دهی به شرکت های تولید کنندۀ لوازم یک بار مصرف پزشکی، دارویی و مواد غذایی طراحی شده است.

مواردفوق،نمونههاییازفعالیت‌هایسازمانانرژیاتمیدرخصوصتوسعۀهسته‌ای درپزشکی،صنعتوکشاورزیاست. درحالحاضرپروژه های مختلف تحقیقاتی،کاربردیوتولیدیدر مراکز مختلف سازمان انرژی اتمی درحالانجاماستکهنشان گرعزمو برنامهریزیجمهوریاسلامیایراندر توسعۀهسته‌ایمیباشد. لازم به ذکر است که تمامیفعالیت‌هایهسته‌ایجمهوری اسلامی ایران، برابر تعهدات آن تحتنظارت هایآژانسبین‌المللیانرژیاتمی انجام می شود.

 

پسمانداری هسته ای و نظام ایمنی هسته ای

پسمانداری هسته ای: تولید انرژی هسته ای و کاربرد روزافزون رادیونوکلایدها در مراکز مختلف پزشکی، تحقیقاتی و صنعتی سبب تولید پسماندها می شود. چگونگی کنترل و دفع این پسماندها یکی از مسائل بسیار پیچیده و مهم در زمینۀ کاربرد فناوری هسته ای و هدف اصلی پسمانداری هسته ای می باشد. نظر به اهمیت موضوع پسمانداری هسته ای و به ویژه با توجه گسترش فعالیت های تولید برق از انرژی اتمی و راه اندازی نیروگاه بوشهر، طرح جامع پسمانداری در سال 1380 در سازمان انرژی اتمی با یک نگرش کلی به آینده و درک زیرساخت های ضروری جهت ایجاد تأسیسات پسمانداری تهیه شد. در سال 1382 استراتژی ملی پسمانداری که هدف آن ارائۀ راهبردهای کلان در مدیریت پسماندها می باشد، تهیه گردید. براساس دو طرح مذکور، پسماندهای حاصل از مراکز چرخۀ سوخت هسته ای در همان مراکز جمع آوری، آمایش و تثبیت شده و پسماند تثبیت شده جهت دفن نهایی به واحد پسمانداری تحویل می گردد. همچنین در سال 1382 به منظور مدیریت پسماندهای مراکز تحقیقاتی، درمانی و صنعتی واحد مرکزی پسمانداری طراحی و ساخته شد که در حال بهره برداری می باشد.[19]

نظام ایمنی هسته ای: بهره برداری از نیروگاه ها و تأسیسات هسته ای و نیز تجهیزات و دستگاه هایی که در صنعت، پزشکی و کشاورزی از انواع پرتوها استفاده می کنند، مستلزم انجام نظارت ها و بازرسی های فنی لازم است. برای این منظور، در تمامی کشورهایی که فعالیت هسته ای دارند نهادهایی به نام نظام ایمنی هسته ای تشکیل شده است. در جمهوری اسلامی ایران نیز این وظیفه به عهده سازمان انرژی اتمی محول شده است و نظام ایمنی هسته ای در این سازمان، مسئولیت اجرای وظائف محوله را برعهده دارد. این نظام استانداردها، مقررات، آئین نامه ها و دستورالعمل های لازم را در تمامی زمینه های ایمنی تأسیسات و تجهیزات هسته ای و حفاظت در برابر پرتوها تهیه می کند و بر اجرای آن‌ها نظارت می نماید. وظائف نظام ایمنی هسته ای ایران توسط چهار مرکز پیگیری می شود:

-دفتر امور ایمنی هسته ای: ساخت و بهره برداری از تأسیسات هسته ای در همۀ کشورها مشمول ضوابط و مقررات ویژۀ ایمنی هسته ای و نظارت مستمر بر تمامی فعالیت ها در مراحل انتخاب محل، طراحی، ساخت قطعات و تجهیزات، احداث، راه اندازی، بهره برداری و از کاراندازی تأسیسات هسته ای است. با توجه به این اصول، وظائف عمدۀ این دفتر عبارتند از: تهیه و تدوین ضوابط و مقررات و استانداردهای ایمنی هسته ای، ارزیابی ایمنی و صدور پروانه ها، بازرسی و نظارت بر اجرای مقررات. با فعال شدن مجدد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر توسط روسیه، مسئولیت های مربوط به امور نظام ایمنی آن نیز به این دفتر واگذار گردید. علاوه بر آن، ارزیابی ایمنی سایر تأسیسات هسته ای در مراحل طراحی، ساخت و بهره برداری نیز بر عهدۀ این دفتر    می باشد.

-دفتر امور حفاظت در برابر اشعه: حفاظت کارکنان، مردم، نسل های آینده و به طور کلی محیط زیست در برابر اثرات پرتوها و نیز گسترش فرهنگ کنترل کیفی در کار با پرتوها از وظائف اصلی این دفتر محسوب می شوند. اهم خدمات ارائه شده توسط این دفتر عبارتند از: بازرسی و نظارت بر تولید و کاربرد پرتوهای یون ساز و غیر یون ساز، خدمات دزیمتری پرتوهای یون ساز، حفاظت رادیولوژیک محیط زیست، مراقبت های پزشکی و رادیوبیولوژی، آموزش تخصصی حفاظت در برابر اشعه.

-دفتر پادمان هسته ای ملی: این دفتر به دلیل عضویت ایران در NPT و اجرای پادمان‌ها در تأسیسات هسته ای تشکیل شده است. اهم وظائف این دفتر عبارتند از: حسابرسی و مراقبت و کنترل مواد هسته ای ویژه، تدوین آئین نامه ها و بازنگری ضوابط و مقررات و دستورالعمل ها، حفاظت فیزیکی و پیشگیری از قاچاق مواد هسته ای، اندازه گیری و سنجش مواد هسته ای.

-مرکز تکنولوژی حفاظت و ایمنی هسته ای: وظائف این مرکز تحقیق، بررسی و انتقال فناوری حفاظت و ایمنی هسته ای و ارائۀ خدمات مورد نیاز است. اهم فعالیت های در دست انجام این مرکز عبارتند از: حفاظت در برابر پرتوها، توسعۀ فناوری و ایمنی پرتوها.[20]

 

ایمنی نیروگاه بوشهر

ویژگی های طراحی نیروگاه بوشهر

یروگاه هسته‌ای بوشهر از رآکتور آب تحت فشار نوع VVER – 1000 مدل V-446 است و مشابه نیروگاه‌های هسته‌ایغربی از نوع رآکتور PWR دارای ایمنی ذاتی می باشد. در صورت به‌خطر افتادن نیروگاه و پایین آمدن شاخص‌های ایمنی آن، طبق دستورالعمل‌های بهره‌برداری نیروگاه، قدرت رآکتور تا سطح لازم کاهش دادهشده یا اساساً خاموش می‌شود تا ایمنی رآکتور به سطح مورد نظر رسانده شود. در صورت بروز احتمالی حادثه، سیستم‌های چهارگانة ایمنی وظیفۀ خاموشکردن رآکتور و برداشت انرژی حرارتی پسماند قلب رآکتور را به عهده دارند. وجود یک کانال و عملکرد درست آن در هنگام بروز حادثه کاملاً کفایت می‌کندو وجود سه سیستم ایمنی دیگر جهت بالا بردن ضریب اطمینان عمل سیستم درنظر گرفتهشده است. این سیستم ها کاملاً از همدیگر جدا بوده و مستقل عمل می‌کنند. وظیفۀ سیستم‌های ایمنی در هنگام بروز احتمالی حادثه به شرح زیر است:

-      متوقف کردن واکنش زنجیره‌ای شکافت هسته‌ای پایا؛

-      خنک کردن رآکتور؛

-      محدود کردن و قطع پیامدهای حادثه.

 این سیستم‌ها مجهز به دیزل ژنراتورهای خاص خود بوده که درصورت قطعی کامل برق در نیروگاه، می‌توانند به کار خود ادامه دهند. ساختمان رآکتور درمقابل برخورد مستقیم هواپیماهای جنگی و زلزله‌ای با شتاب افقی g 4/. مقاوم است و در صورت بروزچنین سوانحی هیچ صدمه‌ای به تأسیسات رآکتور و قلب آن وارد نمی‌شود و سیستمکنترل و حفاظت خودکار نیروگاه به راحتی آن را خاموش و به وضعیت ایمن می‌رساند. سیستم های ایمنی نیروگاه بوشهر عبارتنداز:

-      رآکتور‌‍؛

-      مولد بخار؛

-      پمپ اصلی مدار اول؛

-      حفاظ بیولوژیکی؛

-      محفظة‌ ایمنی فولادی؛

-      محفظة ایمنی بتنی؛

-      تصفیه کننده های هوا؛

-      سیستم خنک کنندۀ اضطراری قلب؛

-      پمپ تزریق اضطراری؛

-      مخزن ذخیرۀ محلول اسید بوریک؛

-      تأسیسات تهویه؛

-      تأسیسات فیلتراسیون؛

-      سیستم دفع گرمای پسماند؛

-      سیستم کنترل خلاء؛ و

-      سیستم جمع آوری آب‌های آلوده به مواد پرتوزای درون رآکتور.[21]

 

ایمنی نیروگاه بوشهر

 از ابتدای قرارداد تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر با روسیه، ایمنی این نیروگاه از نظر سازمان انرژی اتمی ایران همواره در اولویت قرار داشته است. بر این اساس، در قرارداد بین این سازمان و روسیه، پیمان کار روسی موظف گردید تا علاوه بر استانداردهای کشور روسیه در طراحی و ساخت تجهیزات نیروگاه اتمی بوشهر، ضوابط و مقررات و استانداردهای نظام ایمنی هسته‌ای ایران، ضوابط و رهنمودهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و برخی استانداردهای غربی را نیز به عنوان ملزومات طراحی و ساخت نیروگاه رعایت نماید. آ‌ژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در طول 10 سال گذشته در زمینه های مختلفی با نظام ایمنی هسته‌ای ایران همکاری و مشارکت فنی داشته است. برخی از این زمینه ها عبارتند از: تهیه و تدوین ضوابط و مقررات ایمنی هسته‌ای، نظارت و بازرسی از مراحل ساخت نیروگاه، بازنگری اثرات زیست محیطی نیروگاه، ایجاد سیستم مدیریت کیفیت در نظام ایمنی هسته‌ای کشور.

همان گونه که در بخش فعالیت ها و وظائف دفتر امور ایمنی هسته ای نیز مورد اشاره قرار گرفت، امور نظام ایمنی این نیروگاه برعهدة این دفتر می باشد که فعالیت های زیر را انجام داده و می‌دهد:

-      ارزیابی و تأیید صلاحیت مؤسسات و کارخانه های روسی.

-بررسی صلاحیت شرکت های روسی و ایرانی جهت انجام کار در سایت بوشهر.

-      نظارت بر مؤسسات و شرکت های طراحی و سازندگان روسی.

-پذیرش فنی قطعات و تجهیزات از نظر رعایت الزامات ایمنی هسته ای.

-      ارزیابی مدارک فنی، طراحی و ایمنی نیروگاه بوشهر.

-تهیه و تدوین ضوابط و مقررات ایمنی هسته ای و نظارت بر انجام آن‌ها.

-صدور پروانه و مجوزهای مختلف برای انجام عملیات نیروگاه بوشهر.

-      بازرسی از فعالیت های در دست انجام در سایت بوشهر.

-      کیفیت سنجی کارکنان شرکت ها و صدور گواهی نامه.

-فعالیت های مربوط به کنترل و تضمین کیفیت نیروگاه اتمی بوشهر.

-نظارت بر انجام برنامه آموزشی کارکنان دوره بهر برداری نیروگاه بوشهر.[22]

باید توجه داشت که ساخت و بهره‌برداری از تأسیسات هسته‌ای در هر کشور عضو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مشمول ضوابط و مقررات ویژۀ ایمنی هسته‌ای و نظارتمستمر قانونی بر تمامی فعالیت‌ها در مراحل انتخاب محل، طراحی، ساخت قطعات وتجهیزات، احداث، راه‌اندازی، بهره‌برداری و از کاراندازی تأسیسات فوقالذکر است. در نیروگاه‌های اتمی تمامی مواد قابل رهاسازی و تخلیه به محیط اطراف (گازها و مایعات)از نقطه نظر میزان پرتوزایی و شیمیایی کنترل می‌شوند و رعایت ضوابط و استانداردهای بین المللی ضروری است، به طوری که در مسیر خروجی آب و گاز به محیطاطراف فیلترهای مختلفی وجود دارد که در آن‌ها میزان پرتوزایی به صورت خودکار وپیوسته و همچنین به صورت دستی و دوره‌ای کنترل می‌شوند و تا پرتوزایی آن‌هابه حد مجاز قابل خروج نرسد، در محیط رهاسازی نمی‌شوند. در حال حاضر در سراسر دنیا ایمنی نیروگاه‌های هسته‌ای بر پایۀ «دفاعدر عمق» بنا نهاده می‌شود. چنین دیدگاهی طراحان را بر آن وامی‌دارد تاسلسله‌ای از موانع فیزیکی را به صورت پشت سر هم، در مسیر انتشار مواد پرتوزا به محیط قرار دهند. وجود چند لایۀ مانع فیزیکی، مانع پرتوگیری پرسنل بهره بردار، محیط پیرامون نیروگاه و مردمیکه در اطراف نیروگاه زندگی می‌کنند، می گردد. این موانع بهترتیب عبارتند از: شبکۀ قرص‌های سوخت، غلاف میله‌های سوخت، تجهیزاتمدار اول، کرۀ فولادی و در نهایت کرۀ بتونی.

 

 

[1] این مطلب از این منبع اخذ شده است: برنامه هسته ای ایران: واقعیت های اساسی، کاظم غریب آبادی، موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه،‌ 1387.

[2]- باید اذعان کرد که چرخۀ سوخت هسته‌ای و همچنین غنی‌سازی اورانیوم‌ نه در معاهدۀ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و نه در اساسنامۀ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی‌ ممنوع نشده است. تنها محدودیتی که در این راه وجود دارد،‌ عدم انحراف کشورهای عضو معاهده به سمت مقاصد غیر صلح‌آمیز می باشد. جمهوری اسلامی ایران، هیچ حقی فراتر از حقوق مصرح خود در معاهده را طلب نکرده است و تمامی اقدامات آن برای اعمال این حقوق، در چارچوب تعهداتش تحت معاهده بوده است. ایران‌ حتی در برهه ای برای اعتمادسازی در مورد برنامه هسته‌ای خود‌ برای بیش از دو سال و نیم تمامی فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی خود را به حالت تعلیق درآورد و پروتکل الحاقی را نیز به طور داوطلبانه اجراء نمود. با وجود این، ‌زیاده خواهی های طرف مقابل پایان ناپذیر بود و آنان خواهان توقف کامل برنامۀ چرخۀ کامل سوخت هسته‌ای و غنی‌سازی ایران بودند. این در حالی است که برخی کشورهایی که حتی عضو معاهده نمی باشند و دارای سلاح هسته‌ای نیز می باشند،‌ به این خاطر پاداش گرفته و با آنان موافقت نامۀ همکاری هسته‌ای منعقد می کنند. رژیم صهیونیستی که به خاطر ماهیت و خوی تجاوزگری و اشغالگری خود تهدیدی علیه منطقه می باشد نیز رسماً اذعان به دارا بودن سلاح هسته‌ای می کند،‌ اما کوچکترین برخوردی با آن نمی شود. این‌ همان رویه تبعیض آمیز موجود می باشد.

[3]- پیدایش و کاربردهای علوم و فناوری های هسته ای، دکتر احمد قریب، سازمان انرژی اتمی، زمستان 1384، ص 602.

[4]- همان، ص 603.

[5]- همان، ص 604.

[6]- همان، ص 605.

[7]- پروتکل الحاقی و راهبردهای جمهوری اسلامی ایران، همان، ص 467.

[8]- برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، به فصل سوم مراجعه نمائید.

[9] - Atom Story Export

[10]- موضوع هسته ای ایران به روایت اسناد، همان، ص 345.

[11]- برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، به فصل سوم مراجعه شود.

[12]- پروتکل الحاقی و راهبردهای جمهوری اسلامی ایران، همان، ص 468.

[13]- پروتکل الحاقی و راهبرد جمهوری اسلامی ایران، همان، ص 469.

[14]- پیدایش و کاربردهای علوم و فناوری هسته ای، همان، صص 627-617.

[15]- همان، صص 635-627.

[16]- دستاوردهای هسته ای دولت نهم، کاظم غریب آبادی، گزارش جمهور، مرکز اسناد و پژوهش ریاست جمهوری، اسفند 1386.

[17]- پیدایش و کاربردهای علوم و فناوری هسته ای، همان، صص 613-607.

[18]- همان، ص 614.

[19]- همان، ص 653.

[20]- همان، صص 666-660.

[21] - http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8706121087

 

[22]- همان، ص 661.

 

برخی قضات به تساوی افراد برابر قانون کمتر اهمیت می‌دهند     رسیدگی به مطالعات ادعایی توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

پست های مرتبط