×

فهرست اشکال های عقد بودن وصیت

فهرست اشکال های عقد بودن وصیت

فهرست اشکال های عقد بودن وصیت

فهرست-اشکال-های-عقد-بودن-وصیت

دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی

از آفات عدیده عارض بر این علم یکی آن است که می توان نام عقدگرایی به آن داد که ذیل عنوان "عقدگرایی-عقدزدایی" در اطراف آن بحث کرده ام و ابعاد مختلف این آفت صعب العلاج را بازگو نموده ام. این آفت گریبان وصیت تملیکی را بسختی گرفته است. از علل پیدایی این آفت هنگام مرور برمذاهب سته،  به شرح سخن خواهم گفت. اکنون اختصاصاً برای شناسایی این آفت فهرستی تهیه دیده ام از اشکال هایی که سر راه عقد بودن وصیت تملیکی وجود دارد تا دانسته شود که با چه مصائب دراین مبحث روبرو هستیم. آفت که شناخته شود علاج مشکل نیست.

این است فهرست اشکالها:

اول- گفته اند (اکثریت) که قبول درعقود، اثر قهقرایی ندارد الّا در وصیت که موجب تاثیر از تاریخ موت موصی است نه از تاریخ اظهار قبول.

دوم- در عقود تملیکی  (چون بیع) قبول جزء سبب ناقل ملک است ولی در وصیت، قبول جزء سبب نیست، چیز یا چیزهای دیگر است مثلا شرط تاثیر ایجاب موصی یا کاشف از نقل موصی به از تاریخ موت موصی و از این قبیل سخنان.

سوم- موت هریک از عاقدین، پیش از قبول، مانع پدید آمدن عقد است الّا در وصیت تملیکی! چرا این سخن را گفته اند؟...

چهارم- یک لحظه فرض می کنیم که نام بازتاب موصی له نسبت به ایصاء موصی، قبول است ولی بین زمان ایجاب موصی و آن قبول اختلافی فاصله زمانی رخ دهد یعنی موالات که از عناصر عمومی عقود است حذف می شود. عین خطاست اگرکسی بگوید: موالات در هرعقد لازم است جز در عقد وصیت بدلیل آنکه وضع موالات در همه عقود یکسان نیست! یکسان نبودن درست است اما با همه اختلاف وضع موالات در عقود مختلف، بهرحال موالات عرفی باید رعایت شود تا مفهوم عقد، صدق کند؛ چنین موالاتی در وصیت مشاهده نمی شود...

پنجم- اناطه رضای موجب به رضای قابل را از شروط(عناصر) عقود می دانند ولی دیده اند که در وصیت تملیکی، این اناطه نیست، پس گفته اند که در عقد وصیت، اناطه ضرورت ندارد...

ششم- درعقود باید موضوع عقد موجود باشد ولی در عقد وصیت، وجود آن لزوم ندارد!

هفتم- اگر موصی له پیش از اظهار قبول بمیرد حق او در ردّ قبول، به ورثه اش می رسد. این قول عامه است که بعضی از مشاهیر اصحاب به آن گراییده اند. این وضع در عقود دیگر، وجود ندارد و قبول قابل به ارث نمی رسد.

هشتم- ردّ موصی له در زمان حیات موصی بی اثراست و این برخلاف ضوابط عقود است که ردّ ایجاب در زمان حیات موجب، مانع انعقاد عقد می شود پس مؤثر است.

 مباحث مشروح رد و قبول وصیت، اختصاص به وصیت دارد، در عقود، این مباحث، راه ندارد.

نهم-  مؤلف فاضل کتاب شعائرالاسلام به تقلید از قواعد شهید فهرست ذیل را از وصیت هایی داده است که در آنها قبول لازم نیست! آن فهرست این است:

الف- وصیت به مال به سود خویش. مثل اینکه در وصیت بگوید: فلان عین معین یا فلان قدر از مال من، بعد از من مال خودم باشد و صرف شود در مصارف من(وحدت موصی و موصی له).

ب-متعلق وصیت امر عام باشد مانند وصیت به نفع فقیران بلد. پس قبول همگی متعذر است. حنابلة هم همین را گفته اند.

ج- وصیت برجهات مانند وصیت به صرف مالی معین در تعزیه داری.

د- متعلق وصیت، دستور صورت دادن عملی باشد که نیاز به قبول نداشته باشد مانند وصیت به ابراء ذمه مدیون پس از موت موصی.

ه-موصی له صغیر یا دیوانه ای باشد که موصی، ولی او باشد.

و- وصیت به نفع حمل که احدی شرط قبول را نکرده است.

ملاحظه- با وجود این همه استثناء که ناقض عقد بودن وصیت تملیکی است کسی رویش نمی شود که بگوید: نه خیر! مرغ یک پا دارد! وصیت تملیکی مرغ یک پا دارد! وصیت تملیکی عقد است. آنکه می گوید ایقاع است آسوده و فارغ است ولی آنکه می گوید عقد است، این استثناء ها وبال گردن اوست. یک بام و دو هوا نمی شود: یا باید گفته شود همه جا عقد است و استدلال عاقلانه شود؛ یا گفته شود همه جا ایقاع است و جان خودت و خلق خدا را راحت کنید.

دهم- در سخن مؤلف شعائرالاسلام دیدید که اتحاد و وحدت موصی و موصی له هم از اقسام وصایا است. در عقود دیگر چنین چیزی (در فقه) دیده نشده است.

 نتیجه- ده اشکال که بر نظریه عقدبودن  وصیت تملیکی، احصاء کردم، در واقع ده مادّه نقض است بر عقدبودن وصیت تملیکی. با این همه نواقض چرا باید تفوّه به عقدبودن آن کرد و چه ضرورت دارد؟

شیخ بهایی داستانی را به شعر سروده است از حال کسی که با یک وضو که بامدادان می کرد تا نماز شام نمازها را می گزارد و حال آنکه در طول این مدت، نواقض بسیار او را دست می داد؛ پس گفت: این وضو نبود سد اسکندر است .

حال نظریه عقدبودن وصیت تملیکی شبیه وضوی آن کس شده است با این همه نواقض. پس باید گفت: این نه عقد است، این سد اسکندر است!

منبع: الفارق (دائرة المعارف عمومی حقوق)، دکترمحمدجعفرجعفری لنگرودی، جلد پنجم، ذیل عنوان وصیت، صفحه 280 تا 288، چاپ دوم،1388، کتابخانه گنج دانش.

    

پست های مرتبط

افزودن نظر

مشترک شدن در خبرنامه!

برای دریافت آخرین به روز رسانی ها و اطلاعات ، مشترک شوید.