نکته ها و تجربه هایی از حضور در نشست شورای حقوق بشر
بُن مایه ی این مطلب، جمعه بیست و هشتم مارس (هشتم فروردین امسال) در محل صحن اصلی شورای حقوق بشر سازمان ملل واقع در مقر اروپایی سازمان ملل(ژنو) و در آخرین روز از بیست و پنجمین نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل نوشته و بعدتر ویرایش و تکمیل شد
حسن فرطوسی ـ دانشجوی دکترای حقوق بینالملل دانشگاه ژنو - بخش نخست
بُن مایه ی این مطلب، جمعه بیست و هشتم مارس (هشتم فروردین امسال) در محل صحن اصلی شورای حقوق بشر سازمان ملل واقع در مقر اروپایی سازمان ملل(ژنو) و در آخرین روز از بیست و پنجمین نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل نوشته و بعدتر ویرایش و تکمیل شد:
در صحن شورای حقوق بشر فضایی کاملا حرفهای و جدی و برای من تا حدی اضطراب آور و هیجان انگیز حاکم است. روز آخر راجع به هر یک از قطعنامههایی که در موضوعهای مختلف تهیه شده اند، و در طول مدت سوم تا بیست و هشت مارس 2014 در شورای حقوق بشر سازمان ملل مورد بحث و بررسی جدی قرار گرفته اند، اصلاحات آخر اِعمال میشوند و برای تصویب به رأی گیری نهایی گذاشته میشوند.
برای این دوره از نشست، فرصت خوبی فراهم شد که در مواردی که علاقه بیشتری دارم بتوانم در بحثهای جلسات واقع در صحن شورا و بخشهای جانبی مختلف (پنلها) این شورا به عنوان مشاهده گری که حوزه ی تخصصی اش حقوق بینالملل است، شرکت کنم و از مباحث اصلی و نکات جانبی و متعدد فراوان دیگر بسیار بیاموزم.
1٫ شورای حقوق بشر یکی از ارکان و اجزای مختلف سازمان ملل متحد برای پرداختن به امور حقوق بشر است که در حال حاضر مهمترین و تأثیرگذارترین آنها به شمار میرود. موضوعات مختلفی به عنوان مسائل حقوق بشر در این شورا مورد بحث و بررسی و نظارت قرار میگیرند. فهرستی متنوع از حقوق کودکان و زنان و اقلیتها گرفته تا مباحث مربوط به حقوق فرهنگی و آزادی بیان و وضعیت تبعیض و نژادپرستی و تروریسم تا وضعیت آموزش و سلامتی و تغییرات آب و هوا که جزئیات این موارد را میتوان در این پیوند یافت:
علاوه بر قطعنامهها، بیانیههای نوشتاری یا شفاهی نیز در اسناد این شورا نگهداری میشود. گزارشها و بررسیهای سالیانه وضعیت کشورها و نیز مسائل مربوط به حقوق بشر از طریق پایگاه اطلاع رسانی قابل دسترسی است.
لیست موضوعات و کشورهایی که امسال مورد بحث و بررسی قرار گرفتند از طریق این پیوند قابل ملاحظه است.
این پیوندها را تقدیم کردم که با خیال راحت تر، از مطرح کردن اطلاعات رسمی و قابل دسترسی که ممکن است مورد علاقه خواننده باشد پرهیز کرده و بهتر به نکات دیگر بپردازم.
2٫ اوضاع حقوق بشر در دنیا از آنی که من و شما فکرش را میکنیم خیلی بدتر است. وضعیت حقوق بشر، نسبت مستقیمی با وضعیت استقرار صلح و امنیت در دنیا دارد. حقوق بشر ناظر به وضعیت انسان است در این کره خاکی. در دنیایی که به هر بهانهای آدمها به جان هم میپرند نمیتوان انتظار داشت وضعیت حقوق بشر تناسبی با انتظارات یا
آن چه در کتابها خواندهایم داشته باشد. شاید بتوان گفت به گسترهای که حقوق انسان در کره زمین زیر پا گذاشته میشود نقض حقوق بشر وجود دارد. ذهن ما البته در زندگی روزمره، این قبیل نقضها را بزرگ و کوچک جلوه میدهد و بعضیها را با اهمیتتر و بعضی را بی اهمیتتر و بعضیها را هم قابل اعتنا نمیداند! به همین راحتی این روند در مقیاس کلانتر در حوزه مدیریت جهانی اِعمال حقوق بشر نیز قابل مشاهده است. نقض حقوق بشر، هم به صورت موردی فراوان یافت میشود و هم نظام مند (سیستماتیک). در همه جای دنیا هم انجام میشود و منحصر به چند کشور هم نمیشود.
3٫ اوضاع حقوق بشر در دنیا از آنی که من و شما فکرش را میکنیم خیلی بهتر است. در دنیایی که در زندگی روزمرهاش آدمها به?راحتی آب خوردن حقوق همدیگر را زیر پا میگذارند، فضایی پدید آمده که با وجود همه آشفتگیهایی که در دنیا وجود دارد دربارة مسائل مربوط به حقوق بشر که حتی راجع به کم و کیف مفاهیم شان اجماع جدی وجود ندارد، بحث میکنند. اوضاع حقوق بشر در دنیا رصد میشود. شرایطی پیش آمده که دولتهای مقتدر که پاسخ گویی به مردم دنیا در قبال آنچه مرتکب میشوند همچنان برایشان تلخ و ناگوار است مجبور به توضیح میشوند. (به طور مثال نماینده امریکا در مخالفت با مطرح شدن قطعنامه علیه این کشور در رابطه با محکومیت عملیات هواپیماهای بدون سرنشین در پاکستان و افغانستان استدلال می?کرد که جای این بحث در شورای حقوق بشر نیست که نه تنها نظرش پذیرفته نشد بلکه با اکثریت آرا قطعنامهای حقوق بشری علیه وی تصویب شد!). این دولتها مجبور شدهاند در جایگاهی قرار بگیرند که به جای احساس فعال مایشاء بودن، برای قانع کردن افکار عمومی دنیا تلاش کنند. وقتی هنگام رأیگیری، آنها در یک طرف قرار میگیرند و همه چهل و شش عضو دیگر شورای حقوق بشر در یک طرف دیگر، به خوبی میتوان سایه سنگین نگاههایی را که تحمل میکنند حس کرد. باری، چنین میشود که همینان که خود را هنجارسازان عرصه حقوق بشر میدانند، برای بهبود وضعیت حقوق بشر در کشورهای خود توصیه و تذکر میگیرند. خلاصه این که دست اندرکارانی که زمانی حقوق بشر را بیشتر به عنوان ابزاری میپسندیدند تا به کشورهای غیر همسوی خود فشار سیاسی بیاورند گویی متوجه شدهاند کار دشوار شده است. هر چقدر هم بخواهند با رویکرد سیاسی به حقوق بشر نگاه کنند باز هم جنبههای حقوقی و نیز افکار عمومی حقوق بشری دامن شان را میگیرد. از جنبهای دیگر، دولتهایی با حکومتهای دور از مفاهیم مردم سالارانه احساس فشار بیشتری میکنند. دورانی که کشورها چهاردیواری اختیارییی باشند برای آن چه حاکمان میخواهند بر سر مردمان بیاورند، گذشته است. حتی کشورهای توسعه یافته که خیلی تلاش کردهاند تا از تیتر حوادث دنیا برکنار باشند نیز به کلی ایمن نیستند. هر سال تعدادی از همین کشورها انتخاب میشوند و گزارش کاملی از وضعیت حقوق بشر در آنها توسط ناظران و کارشناسان تهیه میشود که احیاناً آثار و عواقب نه چندان خوشایندی را نیز برایشان در بردارد.
4٫ به تعبیر دوستی با سابقه و فعال در حوزه سازمانهای غیر دولتی حقوق بشری، همان طور که اگر کسی بحث حقوق بشر در شورا را غیر سیاسی و صرفاً حقوقی بداند، در اشتباه است (البته ایشان واژه ی تندتری را به کار میبرد!)، یک سره سیاسی دیدن روند حقوق بشر نیز دور از واقع بینی است. نمیتوان با نگرشِ سیاه و سفید به این جریان عظیم نگریست. سیاسی عمل کردن دولتها در شورای حقوق بشر ممکن است در به جریان افتادن یا نیفتادن قطعنامهها یا شدت و ضعف آنها تأثیر بزرگی داشته باشد. اما با ملاحظه روند کار روشن میشود که اگر حتی یک کشور یا سازمانی غیر?دولتی و با پشتکار، اراده جدی در مطرح کردن مسالهای حقوق بشری داشته باشد میتواند آن را به صحن شورای حقوق بشر بکشاند. از همین روست که در صحن حقوق بشر، صرف دارا بودن روابط خوب با کشورهای غربی که در این مباحث سعی میکنند پیشروتر عمل کنند، برای دولتهای در حال تعامل مصونیت جدی نمیآورد. گرچه همچنان در شدت موضعگیریها علیه این کشورها تفاوت وجود دارد. چرا که در عرصه بین المللی ادبیات حاکم در روابط بینالملل همچنان نسبت به دغدغهها و قواعد حقوق بینالملل در اولویت است. در هر حال با این روند جدی روزافزون، به نظر میرسد گاه آن رسیده که باور کنیم انسانهایی که دغدغه خالص حقوق بشری داشته باشند و از ابزار مختلف برای انتقال نظریات خود استفاده میکنند نیز وجود دارند. همچنان که تک و توک کشورهایی هم هستند که بدون این که منفعتی مادی در رابطه با مسالهای حقوق بشری در هر نقطهای از این دنیا داشته باشند، به دور از استفاده ابزاری از آن، به دنبال مطرح کردن آن و تلاش و پی گیری برای تحقق و بهبودش باشند.
5٫ به نظر میرسد دیگر در دنیای پیچیده و دشوار امروز، برکنار نشستن عافیت نیست. هر کشوری هر چقدر خودش را از بازیهای
بین المللی از جمله در رابطه با حقوق بشر به کنار بکشد و امید بپروراند که شرّی دامنش را نگیرد کارگر نمیافتد. مفاهیم وهنجارهای بین المللی و حقوق بشری روز به روز در حال شکل گیری و توسعه بیشتر هستند. بر اساس استانداردهای مورد توافق اکثریت کشورها که مورد تصویب نهادهای بینالمللی و حقوق بشری قرار گرفتهاند، رصد کردنهای زوایای مختلف وضعیت حقوق بشر در کشورها، -چه بخواهند و چه نخواهند،- بر بخشهای ]مختلف تأثیر میگذارد[ و رفته رفته ضمانتهای اجرایی مصوبات جنبه جدی تری به خود میگیرند. این را بسیاری از کشورهای دنیا فهمیدهاند. حتی آنان که دل خوشی از این روند روزافزون ندارند به خوبی دریافتهاند که بهترین راه ایجاد تغییر در یک روند، ورود جدی در آن است و کنار نکشیدن و قهر نکردن از آن. به نظرم میرسد عملکرد چین، نمونه خوبی در فهم این روند است. این کشور حتی در مواردی که مطلوبش نیست به صورت جدی و در سطوح مختلف وارد میشود، نظر میدهد و سعی میکند بر نظرات کشورهای دیگر تأثیر گذارد و در نهایت از هیچ تلاشی برای کم اثر کردن نکاتی که دل خواهَش نیست، فروگذار نمیکند. ظاهراً دریافته است که سنگینی باری که با این رویکرد متوجهش میشود کمتر از آن است که به این بازی جدی و گسترده بین المللی بیتوجهی کند و بی برنامه یا منفعلانه پیش رود.
6٫ به نظر میرسد شرایطی به وجود آمده که هیچ دولتی خود را از قطعنامهها، تذکرات و توصیههای حقوق بشری ایمن نمیبیند. البته که سیاستهای خارجی نقشی مهم ایفا میکنند اما همین ]رقابت[ هماوردی سیاسی بین کشورها در زمینه حقوق بشر هم میتواند برکاتی برای بهبود وضعیت حقوق بشر در دنیا داشته باشد. اگر قطر در طرفداری از تصویب قطعنامه علیه دولت سوریه نظرات خود را در میان گذاشت، چند دقیقه بعدتر شاهد آن بود که سوریه بیانیهای در رابطه با روند نقض حقوق کارگران خارجی در خود آن کشور (قطر) را در صحن شورا ارائه کرد. به فرض که سوریه از این تقابل قصدش سیاسی بوده تا حقوق بشری. به نظرم همین چالش سیاسی در نهایت اگر بتواند موجب بهبود نسبی حقوق مسلوب کارگران خارجی در قطر شود، این بُردی برای حقوق بشر خواهد بود. عربستان توانست در مورد وضعیت نابسامان مردم سوریه و در محکومیت دولت سوریه قطعنامه مشترکی را که با انگلستان ارائه کرده بود (تنها با مخالفت چهار کشور) به تصویب رساند و نماینده اش با حرارت هشدار میداد که نسلهای آینده اعضای شورا و سازمان ملل را به خاطر عدم دخالت جدی در مورد سوریه نمیبخشند. اما همین کشور وقتی در مورد وضعیت نابرابر اقلیت شیعه در کشور خود در جایگاه تذکر و پاسخ گویی قرار میگیرد، از آن جا که نمیتواند سایر اعضای شورا را قانع کند، توصیههای شورا را سر به?زیر، به جان میخرد!
7٫ به نظر میرسد دولتها، با هر رویکردی که در رابطه با حقوق بشر داشته باشند، واقعاً دیگر تنها بازیگران دیپلماسی چند جانبه نیستند. در طول این نشستی که بیش از سه هفته به طول انجامیده روزی نیست که دهها سازمان غیر دولتی (چه دارای مقام مشورتی سازمان ملل باشند یا نباشند) نقش موی دماغ را بازی نکنند و صدها مورد ریز و درشت را برای موضع گیری به نمایندگان کشورها و اعضای شورا یادآوری نکنند. حتی متخصصان و افراد نیز میتوانند نقش آفرینی کنند. چند روز پیشتر که از تأیید خبر به شهادت رسیدن هموطنمان جمشید دانایی فر محزون شده بودم و فضای مجازی را سرشار از گله کردن و جریحه دار شدن احساسات مردم دیدم، با خودم فکر کردم شاید از فرصت برگزاری این نشست بتوان استفاده کرد و به نوبه خود بتوانم کاری انجام بدهم. با تنی چند از دوستان حقوقدان و اساتیدی که به نمایندگی از سازمانهایی غیر دولتی از ایران در این نشست شرکت کرده بودند مذاکرهای شد که با استقبال مواجه شد. تصمیم گرفته شد به عنوان تعدادی از سازمانهای غیر دولتی حقوق بشری شرکتکننده از ایران، بیانیهای مشترک در محکومیت اقدام غیر انسانی و تروریستی کشتن جوان مرزبان که به همراه چهار سرباز وظیفه دیگر به گروگان گرفته شده بودند، بر اساس اسناد معتبر بینالمللی و به نوعی که در فضای حقوق بشری قابل پذیرش و تأثیرگذاری باشد، تنظیم شود و در آن تلاش اعضای شورا برای آزادی سایر گروگانها درخواست شود. در طی چند ساعت این کار انجام شد و این افتخار هم نصیب من شد که در کنار سایر دوستان در تنظیم این بیانیه همکاری داشته باشم. ساعاتی بعد این بیانیه مشترک در صحن و بخشهای جانبی شورای حقوق بشر ارائه شد. این را به عنوان مثالی مطرح کردم از میزان تأثیرگذاری قابل توجهی که سازمانهای غیر دولتی میتوانند در روندهای مربوط به حقوق بشر ایفا نمایند. در این زمینه جای دارد که اذعان کنم به نظرم سازمانهای غیر دولتی که با امکانات محدود از ایران شرکت کرده و عمدتاً مورد حمایت جدی نیستند، کمابیش حضور مناسب و تأثیرگذاری دارند.
8٫ دیپلماسیهای چند جانبه که در سازمانهای بین المللی تبلور ویژهای پیدا میکنند، فرصتی استثنایی برای عرض اندام کردن کشورهایی که از نظر میزان توسعه یافتگی پیشرو نیستند اما قواعد بازی در حقوق بینالملل را میفهمند و رعایت کرده و به خوبی استفاده میکنند، پیش آورده است. به طوری که فرصت دیپلماسی چند جانبه میتواند وزنی بیشتر و متمایز از آن چه در دنیای واقع دارند به آنها ببخشد. کشورهایی از دسته کشورهای موسوم به جهان سوم که این نکته کلیدی را دریافته اند، به سرمایه گذاری جدی در این زمینه روی آورده اند. به همین خاطر در روند هنجارسازی و جهت دهی تصمیم گیریهای بین المللی به صورت حرفهای تلاش میکنند و از سرمایهای که میاندوزند برای پیشرد اهداف خود در دیپلماسیهای دو جانبه و فعالسازی ظرفیتهای خود در روابط بینالملل بهره میبرند.
9٫ گرچه در نشست شورای سال جاری نمایندهای رسمی از سوی جمهوری اسلامی ایران برای ارائه بیانیه حضور نیافت اما هیأتهایی مختلف برای شرکت در بخشها و برنامههای مختلف شورا از سوی قوه قضائیه و نیز مجلس شورای اسلامی ایران حضور پیدا کردند. فرصتی بود تا با بعضی از اعضای این هیأتها ساعاتی به بحث و گفتگو بپردازم. فارغ از هرگونه انتظاراتی که در رابطه با حضور این قبیل هیأتها در اجلاسهای بینالمللی مطرح میشود، نکته مهم و ارزشمند این است که شرکت مسئولان سیاسی و قضایی در این گونه محافل آثار و برکات خاص خودش را دارد. آشنایی با فضای بینالملل امروزه ضرورتی است که صرفاً لزومش برای کنشگران
بین المللی احساس نمیشود بلکه سیاستمداران و مسئولان داخلی نیز از درک فضاهای بینالمللی و آشنایی با ساز و کارها و موضوعات مورد توجه در دنیا بینیاز نیستند. به نظر میرسد قرار گرفتن در فضاهای این چنینی فرصتهای مناسبی را برای تعدیل و نزدیکسازی دیدگاههای رایج در داخل کشورمان نسبت به مسائل بینالمللی ایجاد میکند.
10٫ قطعنامهای علیه ایران در مورد وضعیت حقوق بشر در صحن شورا ارائه شد. رئیس جلسه به نیابت از اعضای شورا بر اساس گزارش گزارشگر ویژه حقوق بشر در امور ایران از همکاری اخیر جمهوری اسلامی ایران با گزارش گر ویژه تشکر کرد. روسیه و پاکستان و.. در مخالفت شدید با تصویب قطعنامه علیه ایران صحبت کردند. همکاری ایران و حسن نیت آن را موجب آن دانستند که نیازی به تمدید ماموریت گزارشگر ویژه نباشد. کشورهای دیگر نیز اظهار نظرهایی کردند. آمریکا از تصویب این قطعنامه حمایت کرد. و عمده دلیلش را این ذکر کرد که در رابطه با حقوق بشر، گفتههای ایران هنوز به عمل تبدیل نشده اند. کشورهای دیگر هم اظهار نظرهایی کردند. حتی کشوری مانند مقدونیه نیز ظاهراً وضعیت حقوق بشر در ایران را بیارتباط به خود نمیبیند. در این باره وقت گرفته و در موافقت با تصویب قطعنامه صحبت کرده و خواستار ادامه مأموریت گزارشگری ویژه احمد شهید است. در این دوره عمده کشورهای موافق قطعنامه بر دو مورد در رابطه با وضعیت حقوق بشر در ایران انگشت گذاشتهاند. تعداد و روند اعدامها در سال گذشته و نیز وضعیت اقلیتهای قومیتی و مذهبی در ایران.
منبع : اطلاعات
جعل در بستر فناوری های اطلاعات و ارتباطات تابلوهای راهنمایی و رانندگی هوشمند میشوند