پیشگیری از جرم باید از کودکی شروع شود
پیشگیری از جرم باید از کودکی شروع شود
پیشگیری از جرم باید از کودکی شروع شود
ریشه‌های بزهکاری اطفال در گفت‌وگوی «حمایت» با دکتر مهدوی جرم شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران
پیشگیری از جرم باید از کودکی شروع شود
برای درمان هر پدیده‌ای باید به سراغ ریشه‌ی به وجود آمدن آن رفت. امروزه ثابت شده که بسیاری از جرایم فعلی نتیجه ی اوضاع نابه‌سامان دوره‌ی کودکی است. به این منظور شاهد فعالیت‌های تخصصی در زمینه ی بزهکاری اطفال و نوجوانان هستیم. برای بررسی تخصصی در این زمینه به سراغ دکتر محمود مهدوی متخصص علوم جرم‌شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران رفتیم.
مهم‌ترین عامل ریشه‌کن کردن جرایم در اجتماع چیست؟
موثرترین راه پیشگیری از بزهکاری در یک جامعه همان‌طور که سازمان ملل متحد در رهنمودهای پیشگیری از جرم خود به آنها اشاره کرده است، پیشگیری در دوران کودکی خواهد بود. تمرکز بر دوران کودکان به عنوان مهم‌ترین راه پیشگیری از بزهکاری در آینده محسوب می‌شود. خود سازمان ملل متحد بر این نکته تاکید می‌کند که خانواده، مدرسه، گروه هم‌سالان و رسانه از مهم‌ترین عوامل در زمینه‌ی پیشگیری از بزهکاری اطفال و نوجوانان هستند. به این ترتیب موثرترین راه پیشگیری از بزهکاری اطفال، روی آوردن به پیشگیری رشدمدار است و معرفی این موضوع به جامعه و استفاده از توان جامعه برای به‌کارگیری پیشگیری رشدمدار و به ثمر رساندن برنامه‌های مربوط به پیشگیری رشدمدار است. دوران کودکی حساس‌ترین دوران زندگی است و اگر جامعه خواهان آن است که با پدیده ی بزهکاری و مجرمیت برخورد مناسبی داشته باشد، باید به سراغ دوران طفولیت برود. نکته‌ای هم که بسیار اهمیت دارد و موجب می‌شود تا به این دوره به خصوص بزهکاری اطفال حساسیت خاصی داشته باشیم، افزایش بزهکاری کودکان در دنیا و ایران است. باید به این موضوع اشاره شود که متاسفانه یکی از نواقصی که در کشور ما وجود دارد، فقدان آمار دقیق در مورد آسیب‌های اجتماعی است.
مصداق عینی بی توجهی به دوران کودکی چیست؟
وضع نامطلوب اجتماعی به این صورت است که دست روی دست بگذاریم تا کودکان در وضعیت نامطلوب خانوادگی رشد کنند، سپس مجرم شوند. در قضیه ی کشتار بیجه، پلیس بعد از حدود 30 فقره قتل، مجرم را دستگیر می کند ودر نهایت وی را اعدام می کنند. اما در این حین حقوق آن فرد بزهکار چه می‌شود؟ زمانی که بیجه طفل بود، کسی باید به داد وی می‌رسید، اما هیچ کس دست او را نگرفت و به وی کمک نکرد. اگر همان زمانی که وی مورد تجاوز قرار می گرفت، کسی او را از این وضع نجات می‌داد، شاید هیچ‌وقت تبدیل به یک بزهکار خشن، خطرناک و سریالی نمی‌شد.
به نظر شما چه ابعادی از زندگی کودکان نیازمند توجه بیشتر است؟
کودکان نیاز به کمک دارند. یعنی تمام وجود کودک نیاز است. وقتی ما می‌بینیم در بین اقشار مختلف قرار است به یک گروه کمک کنیم، به سراغ نیازمندترین آنها برویم. کودکان در تمامی ابعاد جسمی و فکری نیازمند کمک هستند. این جنبه ی دوم توجه به بزهکاری اطفال است. جنبه ی دیگر توجه به بزهکاری اطفال این است که جامعه مکلف به تامین حقوق اساسی اطفال است و پیشگیری از انحراف اینها یکی از مهم‌ترین حقوق این افراد است. ما می‌گوییم نرده کشیدن روی دیوارها حق هیچ مجرمی نیست. نمی‌توان گفت مجرمان حق دارند برای این که مرتکب جرم نشوند، روی دیوار خود نرده بکشید یا از ماشین خود مراقبت کنید. اما تمامی اقداماتی که برای پیشگیری از بزهکاری اطفال صورت می‌گیرد، حق کودکان است و ما در قبال آن تکلیف داریم. این حقوق مستند به مواد قانونی داخلی و مقررات و عهدنامه‌های بین‌المللی از جمله کنوانسیون حقوق کودک و مقررات ارشادی سازمان‌های بین‌المللی نظیر سازمان ملل متحد است که ایران به آنها ملحق شده است. ما بررسی می‌کنیم که دلایلی ممکن است کودکان را به سمت ارتکاب جرم سوق دهد. وقتی اینها را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که مثلا 10 عامل یا زمینه وجود دارد که اگر این عوامل تامین نشوند، زمینه‌ساز بزهکاری آنها خواهد شد. با بررسی این موارد می‌بینیم که اینها از حقوق مسلم کودکان است. ما وقتی به سمت اطفال برویم و به آنها کمک کنیم و از بزهکاری آنها جلوگیری کنیم، به این معنا نیست که به آنها لطفی کرده‌ایم، بلکه تکلیف خودمان را انجام داده‌ایم. جامعه در قبال اطفال مکلف است تا آنها را از شرایط خطر نجات دهد.
از لحاظ جرم‌شناسی خطرهای تهدیدکننده‌ی قشر اطفال و نوجوانان حایز اهمیت است. چه خطراتی در کمین یک کودک یا نوجوان است؟
یکی از مهم‌ترین خطرهایی که نسل نوجوان و جوان ما را تهدید می‌کند، ممکن است بحث روابط ناسالم افراد باشد. این‌که می‌گویم «ممکن است»، به این خاطر است که انسان باید تحقیق کند که آیا واقعا چنین مسئله‌ای صحت دارد؟ اما وقتی وزیر بهداشت اعلام می‌کند که گسترش ایدز از طریق روابط نامشروع پنج برابر شده، انسان واقعا متحیر می‌شود. در آمریکا تحقیقی در مورد روابط ناسالم بین دانش‌آموزان مقطع دبیرستان انجام دادند. آنها در این زمینه به آسیب بارداری ناخواسته پی بردند؛ لذا بلافاصله نسخه‌ای در برابر این آسیب تجویز کردند و در دوره بعد مشاهده کردند که 70 درصد بار داری ناخواسته کاهش پیدا کرد. آنها نگران اصل روابط ناسالم نبودند، بلکه نگران پدیده ولادت‌های ناخواسته و مادران خردسال بودند و با تدبیرهای خود آمار را کاملا کاهش دادند، دگرگون کردند. اگر ما معضلات جامعه خود را شناسایی کنیم، بعد می‌توانیم روی آن کار کنیم. این‌که گاهی در مورد آمار بزهکاری در جامعه شنیده می‌شود که مثلا سن اعتیاد به 13 سالگی رسیده است، چه کسی باید نگران این مسایل باشد. به نظر من باید تحقیقات جرم‌شناسی صورت گیرد و رسانه‌ها حتما نسبت به این قضایا حساس باشند و مسئولان را متوجه موضوع کنند.
چه نتایج مثبتی از درمان بزهکاران کودک و نوجوان عاید جامعه می‌شود؟
کودکان در بین گروه‌های مختلفی که جوامع برای پیشگیری از بزهکاری روی آن کار می‌کنند، از مهم‌ترین اقشار جامعه هستند. شما وقتی یک کودک را اصلاح کردید، نخست ،آینده جامعه را ایمن کردید و دوم ،این که امیدتان به سالم بودن نسل بعد هم افزایش پیدا می‌کند، زیرا اینها پدران و مادران آینده جامعه هستند و از این لحاظ جوامع به صرافت می‌افتند که روی این گروه جامعه به طور دقیق کار کنند. سازمان ملل متحد در رهنمودهایی که برای پیشگیری از جرم ارایه کرده، اعلام داشته که محور پیشگیری از جرم، توجه به دوران کودکی است. این موضوع را هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان تاکید می‌کند. به این ترتیب عاقلانه و منطقی است که جوامع برای پیشگیری از جرم و مقابله با بزهکاری به سراغ کودکان و نوجوانان بروند. یکی از دلایل دیگر توجه به دوران کودکی، خود اهمیت دوران کودکی است. ممکن است گفته شود که در سنین مختلف چندین طبقه از مجرمان را داریم. چرا مهم‌تر است که به کودکان توجه کنیم؟ به نظر می‌رسد که یکی از دلایل مهم این رویکرد آن است که کودکی دوران شکل‌گیری شخصیت افراد است. بنابراین وقتی کودک به سمت انحراف رفت، شما یک شخصیت نابه‌هنجار ضداجتماعی در آینده خواهید داشت. پس اعتقاد بر این است که اگر در روح کودک آثار انحراف ایجاد شد و به تعبیری گفته می‌شود که اگر چیزی در روح بچه ایجاد شد، مثل نقشی است که بر سنگ ایجاد می‌شود. از طرف دیگر همان‌طور که در این دوران شخصیت کودک شکل می‌گیرد، امکان اصلاح در این دوران کودکی به مراتب بیشتر و مهیاتر است. بنابراین بسیار منطقی است که ما به سراغ دوران کودکی برویم. در این دوران هم خطر انحراف بسیار زیاد است و هم امکان اصلاح بسیار بالا است.
در مورد راه های مبارزه با بزهکاری اطفال، بشر دایم در حال آزمون و خطا بوده است. به نظر شما چه راه‌هایی برای مبارزه با این پدیده ی مخرب، غیرموثر خواهد بود؟
از جمله نکات بسیار مهم و مورد توجه در قبال بزهکاری اطفال و نوجوانان بی‌تاثیر بودن روش‌های مقابله با جرم با توسل به زور و کیفر است. تجربه‌ی قرن‌ها مقابله ی بشر و جوامع با بزهکاران نشان داده است که زندان، پلیس و مجازات چاره کار نیست. اصولا مجازات و پلیس نتوانسته است که جلوی بزهکاری را بگیرد. نتایج تحقیقی در کشور انگلستان نشان می‌دهد که احتمال آن‌که یک پلیس شاهد یک سرقت باشد، هر 14 سال یک‌بار خواهد بود! اساسا هیچ‌کس در مقابل پلیس مرتکب جرم نمی‌شود. در سریال‌های تلویزیونی خودمان که بعضا هم اصلاح می‌شوند، عمدتا نشان داده می‌شود که پلیس از فاصله ی دور با صدای آژیر در حرکت است. یقینا هر انسان عاقلی که صدای آژیر پلیس را می‌شنود یا چراغ آن را مشاهده می‌کند، در آن وضعیت مرتکب بزهی نخواهد شد.
شخص سارقی که مثلا در حال باز کردن در خودرویی است، به محض آن‌که مشاهده کند پلیس در حال گذر است، از محل ارتکاب جرم فاصله می‌گیرد؛ لذا به طور قطع گشت‌های پلیسی راه‌حل اصلی به شمار نمی‌آید. البته منکر آثار مطلوب این موضوع نیستم. مانند آن‌که این گشت‌زنی‌ها تا حدی در امنیت و احساس امنیت شهروندان کمک می‌کند، اما راه‌حل اصلی نیست. اگر راه‌حل اصلی بود، کشورهای اروپایی که در حال حاضر به انواع تجهیزات فنی و پلیسی مجهز هستند، جرم را ریشه‌کن می‌کردند.
چه اقدام هایی را برای ساماندهی و مدیریت بزهکاری در اطفال و نوجوان پیشنهاد می‌کنید؟
باید در کانون‌های اصلاح و تربیت آمارهایی گرفته شود مبنی بر این‌که چه تعداد از کودکانی که بزهکار هستند، از داشتن خانواده مطلوب و سالم محروم بودند و یا به دلایلی نظیر فوت، جدایی، طلاق یا زندانی شدن والدین، پدر و مادرشان را از دست داده‌اند؟ همچنین چه تعداد از آنها اگرچه شکل خانواده بزهکار برقرار بوده است، اما ماهیت آن از بین رفته است؟ از بین رفتن ماهیت خانواده به این معنا است که گرمی، صمیمیت، تامین مایحتاج اولیه ی زندگی و تامین نیازهای روحی، روانی، عاطفی و جسمی کودک مختل شده باشد و در واقع کودک خانواده را در معنای واقعی خودش از دست داده است. شناسایی عوامل ریشه‌ای نظیر موارد فوق و از بین بردن نواقص موجود از جمله مواردی است که برای مبارزه موثر با پدیده ی بزهکاری اطفال بسیار کارآمد و موثر خواهد بود.
منبع : روزنامه حمایت
پیشگیری از بزهکاری اطفال و نوجوانان از خانواده شروع می‌شود مجازات جعل اسکناس؛ یک جرم و سه مجازات
