مقایسه نظامهای حقوقی اروپا، آمریکا،هند ، روسیه و جهان اسلام
مقایسه نظامهای حقوقی اروپا، آمریکا،هند ، روسیه و جهان اسلام
مقایسه نظام های حقوقی اروپا، آمریکا، هند، روسیه و جهان اسلام
رساله حقوقی تطبیقی تألیف حضرت عالم ربانی و عارف صمدانی حاج دکتر نورعلی تابنده مدظله‌العالی که مخلص نیز با اجازه معظم‌له بعض نکات و حواشی فقهی برآن افزوده‌ام، اخیراً توسط انتشارات سلسله‌الرضا(ع) در دو فصل و چندین باب به زیور طبع آراسته گردیده است. هرچند معرفی رساله مزبور و مؤلف معظم آن از قلم مخلص که شاگردی از شاگردان مکتب علم و عرفان آن حضرت هستم، به‌واسطه آنکه «معرِّف باید اجلی‌و اعرف از معرَّف باشد» برنیاید، معذلک برحسب وظیفه و به حکم «ما لا یدرک کله، لا یترک کله» اقدام نموده معروض می‌دارد:
رساله مذکور از جهات مختلف درخور توجه بسیار است :
رساله مذکور از جهات مختلف درخور توجه بسیار است :
اولاً: از جهت شخصیت علمی و اجتماعی و معنوی مؤلف بزرگوار آن؛ چرا که رساله مزبور حاصل و حاوی تجربیات علمی شخصیتی است که علاوه بر تحصیلات کلاسیک در رشته حقوق قضایی تا درجه دکتری در «دانشکده حقوق پاریس»، معارف و علوم اسلامی را تا درجه اجتهاد از محضر اساتید مسلم فقه، از جمله والد عظیم‌الشأن خود حضرت صالح علیشاه و نیز برادر دانشمند و ارجمندشان جناب آقای حاج سلطان تابنده و حضرات آیات: سیدکاظم عصار، شیخ محمدشریعت سنگلجی، سیدمحمد مشکوه، علامه جلال‌الدین همایی، مرحوم استاد شهابی و مرحوم استاد شایگان تلمذ نموده که اجازات اجتهادی و روایی صادره از علمای اعلام حضرات آیات: سید عبدالعلی موسوی آیت‌اللهی، سید محمد عز‌الدین حسینی زنجانی، شیخ محمد آصف‌محسنی، سیدمحمدباقر مصطفوی کاشانی و دکتر محمدصادقی طهرانی و... جهت ایشان می‌تواند گویای علوّ شخصیت حوزوی معظم‌له باشد. به‌علاوه آن جناب سالهای متمادی عهده‌دار سمتهای مهم قضایی، از جمله معاونت وزارت دادگستری بوده و لذا از نزدیک و به طور ملموس بر نقاط ضعف و قوت سیستم حقوقی ایران در مقایسه با سیستم‌های حقوقی دیگر احاطه و اشراف کامل پیدا نموده و نیز به واسطه تحصیل در مهد حقوق اروپا (دانشکده حقوق پاریس)، با سیستم‌های حقوقی کشورهای اروپایی آشنا گردیده و بدانها تسلط یافته و حاصل تجربیات علمی خود را در زمان تدریس در مدرسه عالی قضایی قم (وابسته به دانشگاه تهران) در اختیار دانشجویان قرار داده‌اند و رساله مورد بحث یادگار آن زمان می‌باشد که در عین ایجاز تام، جامعیت و شیوایی خاصی در کلام دارد و مصداق «خیر‌الکلام دلّ و قلّ» است.
ثانیاً : از جهت اینکه مؤلف معظم خود عملاً در مسیر عرفان و سلوک الی‌الله پیشقدم بوده و زعامت سلسله‌ا‌ی عرفانی را عهده‌دار می‌باشند، انتشار این رساله می‌تواند نمود دغدغه فکری و علمی عارفی مسلمان و عالم و آگاه به زمان باشد که جمع میان علم و عمل نموده و لذا لطافت معنوی خاصی را داراست که برای اهل آن قابل درک است.
ثالثاً: در زمینه حقوق تطبیقی کمتر کتابی از طرف اساتید فن به زیور طبع آراسته گردیده و تدریس و مطالعه حقوق تطبیقی در دانشگاههای مختلف ایران در حال حاضر از طریق جزوه و آن‌هم به صورت مختصر و مجمل معمول می‌باشد و تاکنون تألیف مستقلی در این زمینه کمتر به چاپ رسیده است.
رابعاً: در این رساله تقریباً تمام اصول نظامهای حقوقی مطرح جهان مورد بحث قرار گرفته که برای اطلاع دانشجویان و اعمال موارد ضروری از طرف متصدیان امر قضاوت در هنگام برخورد با مواردی، چون دادرسی اهل ذمه و یا دادرسی درباره اشخاصی که تابعیت غیر ایرانی دارند، می‌تواند به عنوان کتاب مرجع مورد استفاده قرار گیرد.
خامساً: با توجه به اینکه درس حقوق تطبیقی غالباً به صورت اختیاری در دوره کارشناسی ارائه می‌گردد و لذا توجه چندانی به آن از طرف دانشجویان صورت نمی‌گیرد، طبع و انتشار رساله حاضر گام مهمی در جهت جلب نظر دانشجویان به این درس خواهد بود و توجه دانشجویان را به این درس که موجب وسعت نظر علمی آنان می‌باشد، معطوف خواهد ساخت. به علاوه زمینه را برای نشر آثار بعدی در این خصوص مهیا می‌نماید. انشاءالله همان‌طور که مؤلف معظم رساله مزبور در مقدمه مختصر خود مرقوم‌فرموده‌اند، رساله مذکور مورد استفاده دوستداران دانش و اهل پژوهش قرار گیرد و مولف معظم و محشّی آن را از دعای خیر فراموش نفرمایند. والسلام.
محمد اسماعیل صلاحی
ثانیاً : از جهت اینکه مؤلف معظم خود عملاً در مسیر عرفان و سلوک الی‌الله پیشقدم بوده و زعامت سلسله‌ا‌ی عرفانی را عهده‌دار می‌باشند، انتشار این رساله می‌تواند نمود دغدغه فکری و علمی عارفی مسلمان و عالم و آگاه به زمان باشد که جمع میان علم و عمل نموده و لذا لطافت معنوی خاصی را داراست که برای اهل آن قابل درک است.
ثالثاً: در زمینه حقوق تطبیقی کمتر کتابی از طرف اساتید فن به زیور طبع آراسته گردیده و تدریس و مطالعه حقوق تطبیقی در دانشگاههای مختلف ایران در حال حاضر از طریق جزوه و آن‌هم به صورت مختصر و مجمل معمول می‌باشد و تاکنون تألیف مستقلی در این زمینه کمتر به چاپ رسیده است.
رابعاً: در این رساله تقریباً تمام اصول نظامهای حقوقی مطرح جهان مورد بحث قرار گرفته که برای اطلاع دانشجویان و اعمال موارد ضروری از طرف متصدیان امر قضاوت در هنگام برخورد با مواردی، چون دادرسی اهل ذمه و یا دادرسی درباره اشخاصی که تابعیت غیر ایرانی دارند، می‌تواند به عنوان کتاب مرجع مورد استفاده قرار گیرد.
خامساً: با توجه به اینکه درس حقوق تطبیقی غالباً به صورت اختیاری در دوره کارشناسی ارائه می‌گردد و لذا توجه چندانی به آن از طرف دانشجویان صورت نمی‌گیرد، طبع و انتشار رساله حاضر گام مهمی در جهت جلب نظر دانشجویان به این درس خواهد بود و توجه دانشجویان را به این درس که موجب وسعت نظر علمی آنان می‌باشد، معطوف خواهد ساخت. به علاوه زمینه را برای نشر آثار بعدی در این خصوص مهیا می‌نماید. انشاءالله همان‌طور که مؤلف معظم رساله مزبور در مقدمه مختصر خود مرقوم‌فرموده‌اند، رساله مذکور مورد استفاده دوستداران دانش و اهل پژوهش قرار گیرد و مولف معظم و محشّی آن را از دعای خیر فراموش نفرمایند. والسلام.
محمد اسماعیل صلاحی
***
رساله حقوق تطبیقی
تألیف: حاج دکتر نور علی تابنده
حواشی و تعلیقات: محمد اسماعیل صلاحی
انتشارات: سلسله الرضا(ع)، مشهد مقدس
چاپ اول: 1390
شمارگان: 3000 نسخه
216 ص ـ 64000ریال
کتاب حاضر افزون برمقدمه مؤلف و یادداشت محشّی، در دوفصل کلی و چند زیرشاخه و فهرست اعلام، به ترتیب زیر تنظیم و تدوین شده است:
فصل اول: حقوق تطبیقی، شامل مطالب زیر: کلیات (اجتماعی بودن انسان): مبانی به وجود آمدن قواعد حقوقی در جوامع بشری، انتقاد بر دو مکتب فوق و نظریه بینا بین، حقوق علم است یا فن؟، روش علمی و منطق حقوقی، مطالعات تطبیقی در قدیم، موانع پیشرفت حقوقی تطبیقی، جهات پیشرفت اخیر حقوق تطبیقی، موضوع مطالعات تطبیقی، نحوه‌ی مطالعات تطبیقی، هدف مطالعات تطبیقی، طرز کار در مطالعه‌ی تطبیقی، اخلاق و حقوق، اقتصاد در سیستم‌های حقوقی.
تقسیم‌بندی گروههای مختلف حقوقی: حقوق پیرو و پیشرو، حقوق نوشته و حقوق عرفی، تقسیم‌بندی سیستم‌های حقوقی برحسب تاریخ ایجاد، تقسیم‌بندی سیستم‌های حقوقی برحسب نژاد و ملیت، ارزش عملی حقوق تطبیقی، سیستم حقوق اسلام، دادرسی اهل ذمّه در حقوق اسلام، احوال شخصیه، مرز حکومت اسلامی، کاپیتولاسیون و تفاوت آن با دادرسی اهل ذمّه، رعایت قانون خارجی و محدودیت آن.
اخلاق حسنه و نظم عمومی: نظم عمومی، اصل آزادی عقود و محدودیت آن، فلسفه تقدم نظم عمومی و اخلاق حسنه، مفهوم نظم عمومی در حقوق داخلی، مفهوم نظم عمومی در روابط بین‌الملل، نظریه منسوب به پیله در مورد نظم عمومی، ایرادات بر نظریه پیله، نظریه من چینی در مورد نظم عمومی، نظم عمومی.
قلمرو نظم عمومی: فهرست قوانین نظم عمومی و بحث در این مورد، مبنای رعایت قانون خارجی و نظریه تشابه تمدن دو کشور به عنوان ضابطه نظم، نسبیت قلمرو نظم عمومی، مرجع تشخیص نظم عمومی، تعارض دو نظم عمومی.
اخلاق حسنه: قلمرو اخلاق حسنه، منشأ اخلاق حسنه، قرارداد مخالف با اخلاق حسنه.
حقوق تطبیقی و مجامع بین‌الملل: جامعه ملل و سازمان ملل، فهرست اسم سازمانهای بین‌المللی و هدف آنها.
دادگاههای بین‌المللی ـ منابع حقوقی مستند دادگاه لاهه: معاهدات بین‌المللی به عنوان مستند دادگاه لاهه، منابع استنتاجی دادگاه لاهه.
استفاده از حقوق تطبیقی برای تکامل حقوق داخلی (پیوند): چند مثال از پیوند مؤثر، چند مثال از پیوند غیرمؤثر، پیوند کلی (تقنینی)، پیوند کلی اولیه حقوق رم، پیوند کلی اولیه حقوق اسلام، پیوند ناپلئونی، پیوند تشکیل مستعمره، پیوند مستعمراتی، پیوند متصرّفی، پیوند تقلیدی (خاوری).
خانواده در نظامهای حقوقی معاصر: طبیعت غریزی ازدواج، ماهیّت اجتماعی ازدواج، ماهیّت حقوقی ازدواج، انتشار و علنی بودن ازدواج، سن ازدواج، بررسی و نقد مسئله‌ی سن ازدواج، حرمت (موانع) ازدواج، حرمتهای خاص حقوق اسلام و ایران، قصد و رضای طرفین در ازدواج، ازدواج مجنون، فرزندخواندگی، نسب نامشروع، تفاوت نسب مشروع و نامشروع، تعدّد زوجات، نکاح منقطع، روابط خارج از ازدواج، مسائل تشکیل واحد خانواده، رژیم مالی ازدواج در حقوق مغرب‌زمین و انواع آن، طرز انتخاب رژیم، وضعیت زن شوهردار، موارد انحلال نکاح، بطلان مطلق نکاح، بطلان نسبی در نکاح، موارد فسخ نکاح در حقوق ایران، طلاق در حقوق مسیحیت، ماهیّت حقوقی طلاق، طلاق در حقوق اسلام، طلاق در حقوق فرانسه.
فصل دوم: بررسی تطبیقی نظامهای حقوقی است و شامل سرفصل‌های زیر می‌شود:
سیستم حقوق رومانوژرمانیک: دوران قدیم در حقوق رومانوژرمانیک، دوران مقارن صلیبی، تجدید حقوق رُم دوران بعد از صلیبی، مکتب حقوق فطری و آثار آن، تقسیم‌بندی علم حقوق به عمومی و خصوصی و مبنای آن، دورانهای قبل از انقلاب کبیر فرانسه، پارلمان‌های فرانسه، دوران تدوین قوانین، سود و زیان تدوین، تقسیم‌بندی و نظریات حقوقی، پیدایش حقوق عمومی، بررسی وظیفه دولت و کنترل آن، نقش سه قوه مملکتی در سیستم رومانوژرمانیک، منابع حقوق در سیستم‌های حقوق نوشته، اول: قانون، سلسله مراتب قانون، مطابقت قانون عادی با قانون اساسی و کنترل آن، آیین‌نامه‌ها و نظامنامه‌ها، دوم: عرف، تشکیل تدریجی عرف، فرق عرف و مد، موافقین و مخالفین عرف، سوم: رویهی قضایی، الزام یا عدم الزام اطاعت در رویهی قضایی، چهارم: نظریات علمای حقوق، پنجم: اصول کلّی حقوقی.
نظام حقوقی کامن‌لاو انگلستان: نحوه تشکیل حقوق انگلستان و مراحل آن، وجه اشتراک سیستم حقوق انگلستان و حقوق رومانوژرمانیک، دوران نرماندها، دادگاههای دوران نورماندها، ایجاد و تحوّل کامن‌لاو، انصاف در برابر کامن‌لاو، مرجع شکایت از دادگاه (رأی) کامن‌لاو، مبنای رأی مهردار، دستور انصاف و ضمانت اجرای آن، مواردی که انصاف رفع نقص از کامن‌لاو کرده است، رقابت انصاف و کامن‌لاو و قطع این رقابت، خصوصیات تحوّل دوران جدید (قرن نوزدهم)، سازمان حقوق انگلستان، تقسم‌‌بندی‌ها و اصطلاحات، اهمّ تفاوت سیستم کامن‌لاو و رومانوژرمانیک، تقسیم‌بندی به انصاف و کامن‌لاو، تفاوتهای انصاف و کامن‌لاو، اهمّ قواعد انصاف، ادغام دادگاه کامن‌لاو و مراجع انصاف (اصلاحات اخیر)، تعریف تراست، نحوه مالکیت تراستی، حقوق اشخاص ذینفع در تراستی، آثار انصاف، ماهیت و شکل (مبدأ و علّت تاریخی اهمّیت تشریفات دادرسی)، طرز فکر قاضی انگلیسی، کنترل دادگاههای قوهی قضائیه و تمام مراجع، قاطعیت محاکم، منابع حقوق در کامن‌لاو انگلستان و تفاوت آن با رومانوژرمانیک، سازمان قضایی انگلستان، طرز انتخاب قضات، استقلال قضات، نظارت کلّی قوهی قضائیه، رعایت سابقه آرا قضایی، محدودیت تئوری و عملی در رعایت سابقه، آرای لازم الرعایه، رابطه قانون و رویّه قضایی، برداشت قوه قضائیه از قانون، اصول کلی حقوقی و قانون، مقایسه قواعد و اصول کلّی حقوقی در دو سیستم، مسئولیت مدنی (اصل کلّی)، وضعیت امروز و تحوّل قانون‌گذاری، عرف در حقوق انگلستان، عقل در سیستم فرانسه و انگلستان، دکترین، بررسی با سیستم فعلی حقوق ایران.
سیستم حقوق آمریکا: تاریخچه مختصر تشکیل آمریکا، جهات تفوّق سیستم حقوقی کامن‌لاو در آمریکا، سازمان قضایی آمریکا، دادگاههای فدرال و ایالتی، تقسیم صلاحیت هر گروه دادگاه‌ها، انتخاب قضات، منابع حقوق آمریکا، صلاحیت فدرال و ایالتی در تصویب قانون، کنترل مطابقت قوانین عادی با حقوق اساسی، تعارض قوانین ایالتی، کامن‌لاو و ایالتی، تعارض قوانین ایالتی، کامن‌لاو و فدرال، تعارض قوانین، توسعه انصاف، رعایت سابقه قضایی، جریانهای وحدت‌جویی.
سیستم حقوق هندوستان: مبارزه مذهب برهمایی و بودایی و وضع بعدی هندوستان در، طبقات جامعه در مذهب برهمایی، اهداف زندگی در مذهب برهمایی، دوران تسلّط پادشاهان مسلمان بر هندوستان، دوران تسلّط کمپانی هند شرقی بر هندوستان، خلع ید از کمپانی و استعمار مستقیم، دو اثر عمده تسلّط انگلستان، دوران قانون‌گذاری، دوران استقلال، قانون اساسی، حقوق فدرال و ایالتی، صلاحیت قانون‌گذاری، کنترل مطابقت قانون عادی با قانون اساسی، جهات تشابه حقوق هندوستان با حقوق کامن‌لاو و انگلستان، جهات افتراق حقوق هندوستان با حقوق کامن‌لاو و انگلستان.
سیستم حقوق روسیه: تشکیل اولیه روسیه، دوران تسلّط مغول بر روسیه، شکست مغول و کسب استقلال، دوران پترکبیر و بعد از آن، مکتب مارکسیسم، حقوق روسیه سوسیالیستی، مالکیت خصوصی وسایل تولید و اولین تحوّل جامعه بشری، اصول حقوق سوسیالیستی، آزادی عقیده، سه هدف اصلی نظام سوسیالیستی، منابع حقوقی، قانون، منابع حقوقی، رویه قضایی، بررسی بعضی نهادها، مالکیت خصوصی، ارث، خانواده و تحوّل آن، حقوق جزا، هدف از مجازات.
سیستم حقوق اسلامی: دوران تشریع و مبانی اصلی اولیه حقوق اسلام، دوران تفسیر، مراحل و ادوار فقه در شیعه و سنّی، اجتهاد و تقلید در شیعه و سنّی، اجتهاد و تقلید، علل دور شدن کشورهای اسلامی از حقوق اسلامی، بیمه، بانکداری، اخلاق و حقوق اسلام، جهات تشابه و افتراق حقوق اسلامی و حقوق سوسیالیستی، جهات تشابه حقوق اسلام با حقوق نوشته، جهات تشابه حقوق اسلام با حقوق عرفی، تقسیم‌بندی‌های علم حقوق، وضع حقوق اسلام در تقسیم‌بندی حقوق به پیرو و پیشرو، نحوه‌ی ایجاد حقوق و نظر حقوق اسلام در مکتب تاریخی و مکتب فطری، منشأ حکومت و اطاعت مردم.
برای اولین بار، حکم بی سابقه قضایی در عرصه حقوق زنان قلمرو زمانی اجرای حدود
