آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی
شماره 56410 2/6/1362
مجلس شورای اسلامی
آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی که در جلسه روز یکشنبه هیجدهم اردیبهشت ماه 1362 مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 18 / 2 1362 به تایید شورای نگهبان رسیده و طی نامه شماره 7929 /1 مورخ 30/5/1362 ریاست جمهوری به نخست وزیری واصل گردیده است برای اجرا به پیوست ابلاغ می گردد .
نخست وزیر -میر حسین موسوی
فصل اول کلیات
محل و طرز تشکیل اولین جلسه و هیئت رئیسه سنی
ماده 1 - محل مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران محل تشکیل اولین مجلس خبرگان است که قانون اساسی ایران در آن به تصویب رسیده است و هیچ محل دیگری برای تشکیل جلسات عمومی مجلس رسمیت ندارد مگر در مواقع اضطرار که به سبب افات طبیعی و یا هجوم دشمنان و امثال آن اجتماع و تشکیل جلسات ممکن نباشد محل جدید و تاریخ جلسات باید رسما به اطلاع نمایندگان برسد .
ماده 2 - مسن ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان رئیس سنی و فرد بعدی به عنوان نایب رئیس و دو نفر از جوانترین نمایندگان حاضر بسمت منشی معین می شوند و در جایگاه هیئت رئیسه قرار می گیرند. در صورت تساوی سن هیئت رئیسه سنی با قید قرعه از بین مسن ترین و جوانترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد. تشخیص هیئت رئیسه سنی با اداره قوانین مجلس است.
ماده 3 - وظایف هیئت رئیسه سنی اداره جلسه افتتاحیه و انجام مراسم تحلیف و اجرای انتخابات هیئت رئیسه موقت است انتخاب هیئت رئیسه موقت پس از شور در شعب و در جلسه علنی بعد مجلس انجام خواهد شد ترکیب و وظایف و طرز انتخاب آن مانند هیئت رئیسه دائم است به جزاینکه اکثریت نسبی در انتخاب رئیس کافی خواهد بود .
ماده 4 - نخستین جلسه هر دوره مجلس شورای اسلامی طبق اصل شصت و پنجم قانون اساسی با حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان (180نفر) رسمیت مس سابد در اغاز جلسه ایات 35تا42 سوره شوری تلوت می شود .
پس از قرائت پیام رهبر و یا شورای رهبری مراسم تحلیف انجام و در پایان جلسه نمایندگان به منظور بزرگداشت خون شهیدان وادای احترام و تجدید عهد با انان در بهشت زهرا حضور خواهند یافت .
مبحث دوم
مراسم تحلیف نمایندگان
ماده 5 - نمایندگان حاظر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم قانون اساسی به هیئت اجتماع در حال قیام سوگند یاد می کنند . متن سوگندنامه توسط رئیس قرائت می شود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام ژانرا تکرار و پس از انجام مراسم سوگندنامه را امضاء می کنند . نمایندگان اقلیتهای دینی این سوگند را با ذکر کتاب اسمانی خود یاد خواهند کرد . نمایندگانی که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمی که حضور پیدا می کنند سوگند را به جای اورند و ذیل سوگند نامه را امضاءکنند. مبحث سوم
اقتراع شعب و نحوه و مدت رسیدگی به اعتبار نامه ها مدت و اختیارات شعب
ماده 6 - پس از انجام مراسم تحلیف نمایندگان به حکم قرعه متساویا به پانزده شعبه تقسیم شده و هر چند نفری که باقی ماندند بترتیب از شعبه اول ، یک یک به شعب افزوده می شود . شعب برای انتخاب هیات رئیسه خود و سپس برای رسیدگی به اعتبار نامه ها و پرونده های انتخابی و وظایف مربوط هر روز بدون تعطیل و حداقل روزانه 6 ساعت تشکیل جلسه می دهند.
نمایندگانی که بعدا سوگند یاد می کنند بحکم قرعه به عضویب شعبی که کسری دارند پذیرفته می شوند . هر شعبه دارای یک رئیس و دو نایب رئیس و یک مخبر و دو منشی خواهد بود که جداگانه با رای مخفی با ورقه اکثریت نسبی که بیش از یک شوم کل اعضاء شعبه باشد به مدت یکسال انتخاب می شوند و در صورت تساوی به حکم قرعه عمل خواهد شد . نتیجه انتخابات با ذکر اراء باید طی گزارشی بویسله مخبر به اطلاع مجلس برسد . مناط اعتبار برای رسمیت جلسه شعب حداقل دو سوم اعضاء میباشد و تصویب اعتبار نامه و تصمیمات شعب به جزء در مورد انتخاب افراد با اکثریت مطلق اراء عده حاظر خواهد بود .
ماده 7 - شعب به کوجب جدول حوزه های انتخابی مجلس شورای اسلامی که بر اساس حروف تهجی از طرف اداره قوانین مجلس با نظارت هیئت رئیسه تنظیم و توزیع می شود رسیدگی به اعتبار نامه ها و تشخیص صحت و سقم انتخابات و صلاحیت منتخبین را بر طبق شرایط مندرج در قانون انتخابات شروع و گزارش انرا از طریق هیئت رویسه به مجلس تقدیم میدارند . هر شعبه برای تسریع در کار می تواند یک یا چند شعبه فرعی تعیین کند که اعضای آن به قید قرعه از بین منتخبین آن شعبه تعیین میشوند ولی رسیدگی نهائی در شعبه اصل به عمل می اید و گزارش آن توسط مخبر شعبه طبق دستور جلسه به مجلس داده خواهد شد و در صورت غیبت مخبر به ترتیب یکی از دو نایب رئیس یا منشیان وظیفه او را انجام خواهد داد .
ماده 8 - شعب برای تمام دوره نمایندگی ابقاء میشوند تا هرگاه مجلس در امور مهم و عمومی تشخیص داد مطالب را به انها ارجاع دهد تا درباره آن شور و بررسی نمایند و پس از آن در جلسه عمومی مطرح شود .
ماده 9 - شعب موظفند ضورت جلسات خود را با قید اسامی حاظرین و غائبین و تاخیر کنندگان بوسیله منشی شعبه تنظیم و تقدیم هیئت رئیسه مجلس نماسند .
ماده 10 - تشخیص صلاحیت نامزدی اعضاء شعبه برای عضویت در کمیسیون های مجلس بر اساس پیشنهاد خود نماینده و رای اکثریت نسبی مجموع اراء موافق و مخالف هر شعبه خواهد بود .
تبصره - هر نماینده ملزم است برای عضویت حداقل در دو کمیسیون به ترتیب اول و دوم پیسنهاد دهد .
مبحث چهارم
تشکیل کمیسیون های تحقق و تدوین آئین نامه نحوه رسیدگی به اعتبارنامه ها در شعب و کمیسیون تحقیق
ماده 11 - شعب موظفند پس از تعیین هیئت رئیسه خود بلاقاصله دو نفر از اعضای خود را که در اگاهی بیشتری به مسائل حقوقی داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند به عنوان اعضاء اصلی و علی البدل به عضویت کمیسیون تحقیق انتخابات و نتیجه را در جلسه بعد مجلس گزارش دهند .
ماده 12 - هر شعبه یک نفر دیگر از اعضاءرا که واجد صلاحیت باشد برای تشکیل کمیسیون آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی معین و نتیجه را به مجلس گزارش خواهد کرد این کمیسیون طرحهای تغییر مواد آئین نامه داخلی مجلس را رسیدگی کرده و نظر خود را به مجلس گزارش می نماید که مطابق آئین نامه مورد بررسی و اظهار نظر قرار گیرد . مادامیکه تغییرات پیشنهادی جدیدی به تصویب مجلس نرسیده است این آئین نامه ملاک عمل خواهد بود .
ماده 13 - هیچ شعبه ای نمی تواند تقدیم گزارش خود را بیش از ده روز از تاریخ دریافت پرونده به تعویض بیاندازد در صورتیکه تاخیر به حکم ضرورت پیش امده باشد رئیس و در غیاب او نایب رئیس شعبه مکلف است هیئت رئیسه مجلس را مطلع سازد و هر گاه هیئت رئیسه علت را موجه دانست موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیر این مورد به شعبه بعد ارجاع مینماید که ظرف ده روز پس از دریافت گزارش دهند .
ماده 14 - گزارش هر یک شعب که صرفا درباره تایید یا عدم تایید اعتبارنامه ها و بدون ذکر دلیل می باشد در مجلس قرائت میشود .
هرگاه این گزارش مبنی بر تایید نماینده باشد و از طرف نمایندگان مخالفتی ابراز نشود اعتبارنامه تصویب شده تلفی می گردد و رئیس تصویب انرا اعلام می نماید . و در صورتیکه گزارش شعبه مبنی بر عدم تایید اعتبارنامه نماینده باشد و یا در مجلس کسی مخالفت کند پرونده انتخاباتی بدون بحث در مجلس به کمیسیون تحقیق ارجاع میگردد .
ماده 15 - کمیسیون تحقیق ظرف حداکثر 15 روز به دلائل و توضیحات کتبی مخالفین ( که باید ظرف 5 روز از تاریخ ارجاع اعتبارنامه به کمیسیون تحقیق باشند .) رسیدگی میکنند و در صورتیکه کمیسیون ضروری تشخیص دهد توضیحات شفاهی از تمام و یا از بعضی از مخالفین و موافقین و شهود مخالف و موافق خواهد خواست و بالاخره پس از استماع مدافعات نماینده مورد اعتراض رای خواهد داد . نماینده مورد اعتراض باید ظرف 3 روز از تاریخ ابلاغ دعوت کمیسیون در جلسه حاظر شود و یا کتبا مدافعات خود را اراسل دارد و در صورت دوبار دعوت و عدم حضور بدون عذر موجه حق وی ساقط خواهد شد و کمیسیون کی تواند بدون استماع مدافعات نماینده مورد اعتراض رای صادر نمایند و رای کمیسیون که بلافاصله به هیئت رئیسه ارسال می گردد باید مدلل و موجه و با امضاء اکثریت مطلق اعضاء کمیسیون باشد و در مجلس قرائت خواهد شد .
تبصره - تشخیص عذر موجه با کمیسیون تحقیق میباشد .
ماده 16 - نماینده ای که در موقع طرح اعتبار نامه مخالف کرده باشد خواه اعتبار نامه مورد تایید شعبه و کمیسیون تحقیق قرار گرفته یا قرار نگرفته باشد می تواند حداکثر به مدت نیم ساعت در مجلس صحبت کند و چنانچه تعداد نمایندگانی که در موقع طرح اعتبار نامه مخالفت کرده اند بیش از یکنفر باشند مدت صحبت هر یک حداکثر یک ربع ساعت خواهد بود . پس از صحبت مخالف یا مخالفین نماینده مورد اعتراض می تواند به مدت یک ساعت یا به میزان مجموع مدتیکه نمایندگان مخالف صحبت کرده اند از خود دفاع کند این دفاع ممکن است بنا بر درخواست نماینده ای مه مورد اعتراض واقع شده پس از صحبت نمایندگانی که به عنوان مخالف صحبت کرده اند و یا بعد از هر یک از انها انجام یابد . نماینده مورد اعتراض حق دارد نماینده یا نمایندگان دیگری را برای دفاع معرفی نماید و نیز نماینده مورد اعتراص می تواند قسمتی از وقت دفاع خود را به نماینده دیگری واگذار کند . همچنین نماینده مورد اعتراض و مدافع یا مدافعان او می توانند به تمام اعتراضات در جلسه بعد جواب بدهند و دفاع نمایند . مناط تصویب اعتبارنامه اکثریت مجموع اراء موافق و مخالف خواهند بود و اراء ممتنع به حساب نخواهند امد .
تبصره - ایرادهای معترضین نباید خارج از موارد مذکور در قانون انتخابات باشد .
ماده 17 - چنانچه نماینده ای بدون عذر موجه ( به تشخیص هیئت رئیسه ) تا یک ماه پس از ابلاغ به وی برای دفاع از اعتبارنامه خود در جلسه حاظر نشود مجلس می تواند اعتبار نامه وی را مورد بحث و اظهارنامه قرار دهد .
تبصره - کلیه بحث ها و اظهارات بایستی با رعایت ضوابط اسلامی باشد .
ماده 18 - اگر کمیسیون تحقیق ظرف 15 روز نظر خود را به مجلس اعلام نکرد نمایندگانی که اعتبارنامه انها مورد اعتراض واقع گردیده یا در شعبه تایید نشده است میتوانند در خواست طرح اعتبارنامه خود و ذکر دلائل عدم گزارش کمیسیون تحقیق را در مجلس بنمایند و همچنین 15 نفر از نمایندگان دیگر نیز می توانند چنین تقاضائی را بکنند . هیئت رئیسه موظف است در اولین فرصت این درخواست را در مجلس مطرح نماید و پس از استماع توضیح کمیسیون مجلس در این مورد تصمیم می گیرد . در صورت موجه بودن علت تاخیر مجلس می تواند با اکثریت اراء مهلت را تا 15 روز دیگر تمدید نماید . در غیر این صورت اعتبارنامه در جلسه بعد مجلس طرح گردیده و مخالفینی که قبلا اعتراض کرده اند و اگر معترض نبوده است مخبر شعبه مربوطه دلائل عدم تایید شعبه را در جلسه علنی بیان می کند . بعد از دفاع صاحب اعتبارنامه مجلس وارد رای گیری میشود .
ماده 19 - هرگاه معترض به اعتبار نامه ای قبل از رای گیری نهائی از اعتراض خود منصرف شود اعتبارنامه در جلسه رسمی علنی مطرح می گردد . اگر نماینده دیگری اعتراض نکند اعتبارنامه تصویب شده تلقی می شود و در صورت وجود معترض جدیدی فقط برای یکبار پرونده به کمیسیون تحقیق احاله می شود و گزارش کمیسیون تحقیق برای بررسی و اظهار رای در مجلس مطرح می گردد .
ماده 20 - چنانچه اعتبارنامه نماینده ای از طرف شعبه مورد اعتراض واقع شده و به کمیسیون تحقیق احاله شده باشد نظر کمیسیون تحقیق در مجلس قرائت می شود . اگر گزارش کمیسیون مبنی بر رد اعتبارنامه باشد مخبر کمیسیون تحقیق ادله رد اعتبار نامه را توضیح می دهد و در صورتیکه گزارش مبنی بر تایید اعتبارنامه باشد و یا در موعد مقرر گزارش ندهد مخبر شعبه معترض ادله اعتراض را توضیح می دهد و نماینده مورد اعتراض مطابق ماده 16 دفاع می نماید .
ماده 21 - اخذ رای نسبت به اعتبارنامه مورد اعتراض مخفی و با ورقه خواهد بود مگر انکه صاحب اعتبارنامه تقاضای رای علنی نماید که در اینصورت رای علنی با ورقه خواهد بود و به هیچ وجه رای گیری مخفی نخواهد بود .
ماده 22 - نمایندگانی که هنوز اعتبارنامه انان به تصویب نرسیده حق دادن رای به جز در مورد اعتبار نامه نمایندگان و همچنین حق حضور در شعبه و یا کمیسیون تحقیق هنگام رسیدگی به اعتبارنامه خود را ندارند و در ضورتیکه از طرف شعبه یا کمیسیون یا با تقاضای خود برای ادای توضیحات دعوت شوند حق رای نخواهند داشت ولی حق نطق در مجلس را دارند .
مبحث پنجم
استعفای نماینده و نحوه بررسی ان
ماده 23 - هر نماینده می تواند از مقام نمایندگی استعفاء دهد به شرط اینکه دارای دلیل موجهی باشد و پذیرش آن با اکثریت مطلق اراء حاضرین است .
ماده 24 - نماینده استعفاء نامه مدلل خود را به عنوان رئیس مجلس مینویسد و رئیس مجلس انرا در اولین جلسه علنی و بدون قرائت متن اعلام و در دستور کار هفته بعد میگذارد . نماینده مستعفی می تواند قبل از شروع بررسی در مجلس استعفاء نامه خویش را مسترد دارد .
ماده 25 - بررسی استعفاء نامه بدین ترتیب خواهد بود که ابتدا استعفاء نامه قرائت شده و سپس شخص مستعضی یا نماینده دیگری به تعیین او تقاضای دفاع خواهد نمود مدت قرائت استعفاءنامه و توضیح نماینده مستعفی حداکثر نیم ساعت می توانند صحبت کنند و سپس رای گیری به عمل می اید . در صورت تصویب استعفاء نامه مراتب از طریق هیئت رئیسه به وزارت کشور اعلام می گردد تا طبق قانون انتخابات اقدام نماید .
تبصره - هرگاه استعفای تعدادی از نمایندگان به نحوی باشد که مانع از تشکیل جلسه رسمی گردد قابل طرح در مجلس نیست .
فصل دوم
اعتبار جلسات مجلس انتخابات هیئت رئیسه دائمی نحوه اداره مجلس فوت و استعفای رئیس و اعضای هیئت رئیسه
ماده 26 - پس از تصویب اعتبارنامه حداقل دو سوم مجموع نمایندگان (180نفر) و وجوه شورای نگهبان هیئت رئیسه موقت بلافاصله اقدام به انتخابات هیئت رئیسه دائم برای یکسال انتخاب می شوند .
ماده 27 - هیئت رئیسه دائم مرکب از رئیسه و دو نایب رئیس و شش منشی و سه کاپرداز خواهد بود .
ماده 28 - انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق اراء نمایندگان صاحب رای است و انتخابات نواب و منشی ها و کارپردازان هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبی و رای مخفی و با ورقه خواهد بود . در صورتیکه در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود نوبت دوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود .
ماده 29 - نواب رئیس به ترتیب تعداد اراء به عنوان نائب رئیس اول و نائب رئیس دوم در غیاب رئیس مجلس به ترتیب وظایف و اختیارات او را به عهده خواهند داشت . در صورت تساوی اراء مسن ترین انها نایب رئیس اول خواهد بود .
تبصره - رئیس مجلس می تواند حتی هنگام حضور خود اداره جلسه رسمی را به ترتیب به عهده نواب رئیس بگذارد .
ماده 30 - رئیس مجلس باید در اداره مجلس و اجرای مجازات و مراعات حقوق نمایندگان بی طرفی را اعمال کند . ( و هیئت دائم پس از انتخاب سوگند یاد می کنند که حداکثر تلاش خود را برای رعایت آئین نامه و حفظ بیطرفی بکار خواهند برد .
ماده 31 - قبل از اخذ رای برای هیئت رئیسه اساسی نامزدها به ترتیب وصول به هیئت رئیسه موقت بدون بحث در جلسه علنی اعلام خواهد شد .
استعفاء یا فوت رئیس یا اعضاء هیئت رئیسه
ماده 32 - اگر رئیس مجلس پیش از انقضای مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت نماید نواب رئیس به ترتیب تقدم جلسه را منعقد می سازند و متن استعفقاء نامه را قرائت یا فوت را اعلام می دارند . در مورد فوت به احترام متوفی جلسه ختم می شود و در جلسه بعد نایب رئیس جلسه را تشکیل می دهد . و رئیس جدید طبق آئین نامه داخلی انتخاب می شود . در مورد استعفا ء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاء نامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفی و مذاکراتی که نمایندگان لازم بدانند ( حداکثر توضیحات رئیس و مذاکرات نمایندگان یک ساعت خواهد بود ) چنانچه استعفاء پس گرفته نشود انتخابات رئیس جدید در جلسه بعد به عمل می اید .
تبصره - در مورد وفات و یا استعفاء سایر اعضاء رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد تجدید انتخابات به عمل اید و به هر حال انتخاب رئیس و هریک از اعضاء هیئت رئیسه جدید برای مدت باقیمانده از یکسال خواهند بود .
فصل سوم
کمیسیونها - کمیسیون اصل 76 و کمیسیون اصل 90 - کمیسیون دیوان محاسبات و بودجه مجلس - بررسی لوایح و طرحها -مدت تحویل گزارش به مجلس - لوایح معوقه - نحوه استرداد لایحه - تنقیح قوانین گذشته
مبحث اول
کمیسیونها
ماده 33 - به منظور بررسی و اصلاح و تکمیل لوایح دولت و طرحهای قانونی که نمایندگان و یا شوراهای عالی استانها بر طبق اصول 74 و 102 قانون اساسی به مجلس می دهند و به منظور تهیه و تمهید طرحهای لازم و انجام وظایف دیگری که بر طبق قانون به عهده مجلس گذاشته شده است کمیسیونهائی در مجلس تشکیل می گردد .
ماده 34 - تعداد و وظایف یا عناوین کمیسیون های دائمی که بر حسب وظایف وزارتخانه ها و نهادهای رسمی کشور تشکیل می شود در این آئین نامه تعیین گردیده است علاوه بر انها کمیسیون های اصل 76 و اصل 90 قانون اساسی و دیوان محاسبات و بودجه مجلس نیز تشکیل خواهد شد . نمایندگان بر حسب سوابق و اطلاعات با رعایت اولویتها به عضویت این کمیسیون ها انتخاب میشوند . هر کمیسیون می تواند با تصویب اکثریت اعضاء خود برای مشاوره از صاحب نظران دعوت کند .
ماده 35 - هیئت رئیسه پس از دریافت گزارش بدوی شعب درباره نامزدهای کمیسیون های مجلس این گزارش را تکثیر و در میان نمایندگان توزیع می نمایند 48 ساعت پس از این توزیع مجددا شعب تشکیل جلسه می دهند و با توجه به گزارش منتشر شده و بررسی همه اولویتها دوباره نامزدهای خود را برای هر کمیسیون انتخاب و به هیئت رئیسه گزارش می نماید . در صورتیکه تعداد افراد معرفی شده از طرف شعب برای هر کمیسیون بیس از تعداد لازم باشد مجموع افراد معرفی شده برای هر کمیسیون با دعوت یکی از افراد هیئت رئیسه تشکیل جلسه می دهند تا در مورد افراد مورد نیاز هر کمیسیون به توافق برسند . در صورتیکه توافق لازم به عمل نیاید افراد مورد نیاز هر کمیسیون با قرعه تعیین خواهند شد .
تبصره - افرادی که قرعه بنام انها اصابت نکند در کمیسیون دوم مورد تقاضا خود در صورتیکه از متقاضیان اولویت درجه اول تکمیل نشده باشد قرار داده خواهند شد اگر در این مرحله نیز تعداد افراد بیش از تعداد لازم کمیسیون باشد مجددا میان این گروه قرعه کشی به عمل خواهد امد ( در این مرحله از قرعه کشی دارندگان درجه اول اولویت در این کمیسیون بدون قرعه حق تقدم دارند ) افرادی که در این مرحله نیز قرعه به نام انها اصابت نکند با تشخیص کمیسیون مشترک هیئت رئیسه و روسای شعب به یکی از کمیسیون های مجلس فرستاده خواهند شد .
ماده 36 - هیچ یک از اعضای هیئت رئیسه مجلس نمس تواند به عضویت کمیسیون دیوان محاسبات و بودجه و امور مالی مجلس انتخاب شود .
ماده 37 - هر نماینده به جزء رئیس مجلس ملزم است عضویت یکی از کمیسیونهای دائمی را که برای آن انتخاب و تعیین میشود بپذیرد و در صورت تمایل میتواند در کمیسیونهای دیگر مجلس با حق اظهارنظر و بدون حق رای شرکت کند .
تبصره - عضویت در کمیسیون آئین نامه و تحقیق مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود .
ماده 38 - پس از انتخاب اعضا ء کمیسیونها هر کمیسیون به ریاست مسن ترین عضو و با حضور حداقل دو سوم اعضاء خود منعقد و فورا یک رئیس و دو نایب رئیس و یک مخبر و دو منشی با رای مخفی با ورقه با اکثریت نسبی به مدت یکسال انتخاب می نماید .
ماده 39 - مناط اعتبار برای رسمیت جلسه کمیسیونها حضور حداقل دوسوم اعضاء می باشد و تصویب کمیسیون با اکثریت مطلق اراء عده حاظرخواهدبود .
ماده 40 - هر نماینده در راس هر شش ماه می تواند از طریق هیئت رئیسه تقاضای تغییر کمیسیون را بنماید و این تغییر و انتقال با موافقت اکثریت اعضاء کمیسیونهای ذینفع انجام می پذیرد.
ماده 41 - هیئت رئیسه مجلس حداقل یک نفر منشی اداری مناسب از کارمندان مجلس در اختیار هر کمیسیون می گذارد تا امور اداری مربوطه را از قبیل ارتباط با هیئت رئیسه و ادارات مجلس و کمیسیون ها و تنظیم و توزیع مراسلات و ضبط مذاکرات و بایگانی اوراق و پرونده ها و سرعت جریان امور دفتری و تهیه صورت جلسات و سایر امور را عهده دار باشد.
ماده 42 - کمیسیونهای دائمی مجلس شورای اسلامی عبارتند از :
1 - آموزش فرهنگ تحقیقات
2 - ارشاد و هنر اسلامی و وسائل ارتباط جمعی
3 - امور اقتصادی و دارائی .
4 - امور برنامه و بودجه
5 - امور نفت
6 - صنایع و معادن
7 - کار و امور اجتماعی و امور اداری و استخدامی
8 - مسکن و شهرسازی و راه و ترابری
9 - امور قضائی و حقوقی
10 - امور دفاعی ( شمل امور سپاه پاسداران )
11 - سیاست خارجی
12 - شوراها و امور داخلی کشور
13 - امور بهداری و بهزیستی و امداد و تامین اجتماعی و هلال احمر.
14 - امور پست و تلگراف و نیرو
15 - امور بازرگانی و توزیع
16 - امور کشاورزی و عمران و روستاها
17 - امور سازمانهای وابسته به نخست وزیری ( از قبیل سازمان تربیت بدنی ، امور اوقاف )
18 - اصل 90
19 - دیوان محاسبات و بودجه و امور مالی مجلس.
20 - کمیسیون نهادهای انقلاب ( از قبیل جهاد و بنیاد مستضعفین و بنیاد شهید )
21 - کمیسیون سؤالات
22 - کمیسیون تحقیق
23 - کمیسیون تدوین آئین نامه مجلس
24 - کمیسیون ویژه برای بررسی قوانین شورای انقلاب و قبل از انقلاب
ماده 43 - تعداد اعضاء کمیسیونها حداقل 7 نفر و حداکثر 13 نفر با تشخیص جلسه مشترک هیئت رئیسه و رؤسای شعب خواهد بود. تعداد اعضاء کمیسیونهای اصل 90 و کمیسیون ویژه بررسی قوانین شورای انقلاب و قبل از انقلاب از این قانون مستثنی بوده و بترتیب حداکثر 31 و 21 نفر خواهد بود.
تبصره - عضویت در کمیسیون ویژه بررسی قوانین شورای انقلاب و قبل از انقلاب مانع عضویت در کمیسیونهای دیگر نمی باشد.
کمیسیون اصل 90 - کمیسیون دیوان محاسبات و بودجه
ماده 44 - بر اساس اصل 90 قانون اساسی کمسیونی بنام کمیسیون اصل 90 برای رسیدگی به شکایات از طرز کار مجلس یا قوه مجریه و یا قوه قضائیه و برای تحقق بخشیدن به اهداف مذکور در اصل 90 تشکیل می گردد. این کمیسیون می تواند با قوای سه گانه جمهوری اسلامی و تمام وزارتخانه ها و ادارات و سازمانهای وابسته به انها و بنیادها و نهادهای انقلابی و مؤسساتی که به نحوی از انحاء به یکی از قوای فوق الذکر مربوط می باشد مستقیما مکاتبه یا به انها مراجعه نماید و برای رسیدگی به شکایاتی که از طرف مسئولین مربوطه بدون جواب مانده و یا جواب قانع کننده بدانها داده نشده رفع مشکلات توضیح بخواهد و انها مکلفند در اسرع وقت جواب کافی بدهند.
ماده 45 - وظیفه کمیسیون دیوان محاسبات و بودجه و امور مالی مجلس علاوه بر بررسی امور مربوط به دیوان محاسبات عبارت است از :
1 - تحقیق و تسویه کلیه محاسبات و رسیدگی به بودجه سالانه و مخارج و اعتبارات اضافی مجلس که از طرف مجلس ارجاع می گردد و تقدیم گزارش آن برای تصویب مجلس شورای اسلامی .
2 - رسیدگی و مداقه و لایحه تفریغ بودجه مجلس که باید حتما پس از تطبیق بودجه با اسناد خرج گزارش انرا تا چهار ماه پس از خاتمه دوره عمل سال مالی به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید .
3 - نظارت و مراقبت در اجرای مقررات بودجه مصوب مجلس.
4 - بازرسی و رسیدگی دقیق و نظارت در مورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیر منقول در مجلس شورای اسلامی از هر نوع و هر قبیل .
5 - تسلیم گزارش های شش ماهه راجع به امور محاسباتی و وضع اموال و اشیاء منقول و غیر منقول مجلس شورای اسلامی به هیئت رئیسه .
6 - تقدیم گزارش جامع سالانه به مجلس شورای اسلامی راجع به انجام وظایف محوله .
7 - رسیدگی به امور مرخصی و جریمه های نمایندگان مجلس به ترتیبی که در فصل مربوط به مرخصی و غیبت بدون عذر موجه مندرج است .
8 - رسیدگی به حساب صندوق جرائم .
ماده 46 - کمیسیونهای مجلس منحصرو محدود به انچه در این آئین نامه امده است نخواهد بود بلکه در هر مورد اعم از امور داخلی مجلس و یا وظایف تفنینیه مجلس کمیسیونهای دیگری ضرورت داشته باشد با تصویب مجلس تشکیل خواهد شد .
مبحث دوم
بررسی لوایح و طرحها
ماده 47 - رئیس مجلس مکلف است وصول کلیه لوایح و طرحهائی را که به مجلس تقدیم میشود در اولین فرصت در جلسه علنی اعلام و به کمیسیون های مربوط ارجاع نماید و فورا تکثیر و در دسترسی نمایندگان قرار گیرد .
تبصره 1 - لوایح و طرحهائی که جنبه های مختلف داشته و علاوه بر کمیسیون اصلی به کمیسیون های دیگری هم ارتباط پیدا نماید از طرف رئیس مجلس پس از مشخص نمودن کمیسیونهای اصلی و فرعی و مواد مربوطه به کمیسیونهای فرعی به کمیسیونهای مربوط ارجاع میشود تانسبت به قسمتی که مربوط به آن کمیسیونها است شور و مداقه به عمل امده و ظرف ده روز گزارش در مورد قسمتهای مربوطه تهیه و به کمیسیون اصلی ارسال نمایند و این مدت با موافقت کمیسیون اصلی تا ده روز دیگر قابل تمدید است و گزارش نهائی شامل گزارش کمیسیون اصلی و آن قسمت از نظرات کمیسیونهای فرعی که مورد موافقت کمیسیون اصلی قرار نگرفته است میباشد تا بانضمام گزارش کمیسیون اصلی برای طرح در مجلس تقدیم گردد .
تبصره 2 - گزارش کمیسیون فرعی در مجلس بهمراه کمیسیون اصلی قرائت می گردد و در مواردی که نظرات کمیسیون فرعی با مصوبات کمیسیون اصلی متفاوت باشد در هر مورد مانند پیشنهادهای اصلاحی نخست مخبر کمیسیون فرعی توضیح داده سپس مخالف و موافق مذاکره نموده و در آن مورد رای گیری بعمل میاید .
ماده 48 - هر طرح یا لایحه ای که به کمیسیون ارجاع میشود گزارش رد و یا تصویب تغییر و یا تکمیل آن باید در ظرف مدتی که از طرف هیئت رئیسه مجلس با توافق کمیسیون مربوط معین و اعلام میشود و حداکثر آن بیش از یک ماه از تاریخ وصول به دفتر کمیسیون نخواهد بود به مجلس داده شود و در غیر این صورت هر یک از نمایندگان یا دولت حق دارد از مجلس تقاضا نماید که آن را در دستور مجلس قرار دهد و حق تقدم طبق ماده 70 مربوط به دستور هفتگی مجلس تعیین خواهد شد.
ولی در مورد لوایح مفصل هر گاه کمیسیون نتوانست رسیدگی آن را در این مدت تمام کند باید به رئیس مجلس گزارش دهد. با موافقت هیئت رئیسه و کمیسیون مربوط این مدت تمدید می شود در صورت موافقت هیئت رئیسه این تمدید نباید بیش از یک مرتبه و طولانی تر از دو ماه باشد.
تبصره - گزارش کمیسیونها در طرحهای عادی باید حداقل 72 ساعت و در مورد طرحهای یک فوریتی حداقل 48 ساعت قبل از موقع طرح در مجلس طبع و بین نمایندگان توزیع باشد.
ماده 49 - هر ماه گزارش کارهای کمیسیونها به هیئت رئیسه مجلس داده می شود تا از طریق تکثیر و نصب در تابلو به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده 50 - در جلسات کمیسیونها نمایندگانی که عضویت در آن کمیسیون ندارند بدون داشتن حق رای می توانند حاضر شوند و در صورتیکه از طرف کمیسیون برای ادای توضیح یا شریک در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولی حق رای ندارند.
ماده 51 - تمام اسناد و اوراق مربوط به اموری که باید در کمیسیونها بررسی شود از طرف رئیس مجلس به آن کمیسیون ارجاع می شود. نمایندگان می توانند آن اسناد را ملاحظه کنند و رئیس کمیسیون ترتیب آن را خواهد داد لکن اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج شود.
ماده 52 - پس از آن که مجلس دوباره طرح یا لایحه ای رای نهائی داد اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به آن در اداره قوانین مجلس بایگانی می شود.
ماده 53 - در مورد لولیح و طرحهائی که ارتباط اساسی آن به کمیسیون معین روشن نبوده و جنبه های مختلفی داشته باشد هیئت رئیسه مجلس می تواند کمیسیون موقت خاصی که افراد آن از طرف کمیسیونهای مربوطه انتخاب می شوند تشکیل دهد و طرح و لایحه را به آن کمیسیون ارجاع نماید. کمیسیون مزبور مانند کمیسیونهای دیگر از بین اعضای خود رئیس و نایب رئیس و دو منشی و یک مخبر انتخاب می کند و پس از شور نتیجه رای خود را به مجلس گزارش می دهد.
ماده 54 - در مورد مسائل مهم و استثنائی که برای کشور پیش می اید و تشکیل کمیسیون ویژه ای برای رسیدگی و گزارش ضرورت پیدا می کند به پیشنهاد حداقل 15 نفر از نمایندگان صاحب رای و تصویب مجلس کمیسیون تشکیل می شود و اعضاء کمیسیون ویژه که 5 تا 11 نفر خواهند بود مستقیما در جلسه علنی توسط نمایندگان با رای مخفی به اکثریت نسبی انتخاب خواهند شد.
بررسی لوایح طبق اصل 85
ماده 55 - در مواردی که مجلس ضروری تشخیص دهد طبق اصل 85 قانون اساسی اختیار وضع بعضی از قوانین را به کمیسیونهای خود تفویض می نماید.
ماده 56 - هر گاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضای ارجاع لایحه یا طرحی را طبق اصل 85 قانون اساسی به کمیسیون یا کمیسیونهای مجلس بنمایند این تقاضا در جلسه علنی اعلام و بترتیب در دستور کار مجلس قرار می گیرد.
ماده 57 - هنگام طرح تقاضای مزبور در مجلس نماینده پارلمانی دولت و یا نماینده منتخب تقاضا کنندگان دلایل ضرورت ارجاع لایحه و یا طرح را حداکثر به مدت ده دقیقه بیان می نماید و سپس یک نفر مخالف و یک نفر موافق که قبلا ثبت نام کرده اند و در صورت عدم ثبت نام در مجلس نوبت گرفته باشند هر یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و انگاه رای گیری به عمل خواهد امد.
ماده 58 - در صورتی که مجلس با ارجاع لایحه یا طرحی طبق اصل 85 قانون اساسی موافقت نمود آن لایحه یا طرح به کمیسیون یا کمیسیونهای مربوطه فرستاده می شود. ترتیب رسیدگی و تصویب این قبیل لوایح و طرحها در کمیسیون همان ترتیب رسیدگی و تصویب لوایح و طرحها در مجلس خواهد بود.
ماده 59 - پس از تصویب قانون در کمیسیونها تعیین مدت اجرای ازمایشی آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت به این ترتیب که قانون مصوب کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجرا 48 ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار می گیرد.
هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنی در صورتی که پیشنهاد دیگری نباشد نسبت به پیشنهاد کمیسیون بدون مذاکره رای گیری می شود و در غیر این صورت نسبت به پیشنهادات نمایندگان بترتیب وصول در جلسه علنی و بدون مذاکره رای گیری خواهد شد.
مبحث سوم
لوایح معوق - نحوه استرداد لوایح بوسیله دولت - تنفیح قوانین گذشته
ماده 60 - در باتدای هر دوره قانونگذاری هیئت رئیسه صورتی از طرحها و لوایحی را که معوق مانده بوسیله اداره قوانین تهیه و در اختیار نمایندگان می گذارد و صورتی نیز برای دولت ارسال می دارد . هر یک از طرح ها و لوایح معوقه که لزوم رسیدگی به آن به وسیله 15 نفر از نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود طبق آئین نامه به کمیسیونهای مربوط ارجاع می شود و کمیسیونها رسیدگی را بترتیب مندرج در آئین نامه انجام می دهند و هرگاه شور اول آن طرحها یا لوایح قبلا خاتمه یافته باشد رسیدگی به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون و تصویب مجلس یک شوری انجام خواهد شد و در مورد تغییر دولت لوایحی که دولت جدید رسما استرداد انها را اعام کرده است از جریان خارج خواهد شد.
ماده 61 - از اولین دوره مجلس شورای اسلامی کمیسیون ویژه ای به منظور رسیدگی به قوانین گذشته اعم از قوانین شورای انقلاب و قوانین قبل از انقلاب تشکیل می شود. این کمیسیون متناسب با انقلاب اسلامی تغییرات لازم را در قوانین گذشته پیشنهاد می نماید که به صورت طرح یا لایحه مطابق آئین نامه در مجلس مطرح شود.
فصل چهارم
مبحث اول
ترتیب جلسات مجلس و کمیسیونها - ضبط و ثبت و توزیع مذاکرات جلسات - گزارش مسائل روز - اعتبار مصوبات جلسات غیر علنی
ماده 62 - نمانیدگان باید در روزی که قبلا برای تشکیل جلسه رسمی معین می شود در مجلس حاضر شوند و منتهی تا 15 دقیقه پس از وقت تعیین شده برای جلسه در تالار جلسه حضور یابند. در صورت تاخیر بدون عذر موجه از طرف هیئت رئیسه توبیخ خواهند شد و نیز هر یک از نمایندگان که در موقع اخذ رای با اعلام قبلی رئیس مجلس مبنی بر منع خروج از جلسه بدون عذر موجه غایب باشد برای هر رای مستحق یک توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تذخیر و غیبت مقررات انتظامی آئین نامه از طرف هیئت رئیسه اجرا خواهد شد.
ماده 63 - حداکثر مدت برای هر جلسه رسمی 4 ساعت است که ممکن است یکسره و یا با فاصله تنفس باشد مگر در موارد ضروری به تشخیص رئیس و تصویب مجلس غائبین بعد از تنفس هم مشمول مقررات مربوط به غیبت و تاخیر خواهند بود.
تبصره - وقت دستور جلسات رسمی مجلس چنان تنظیم خواهد شد که با اوقات ادای نماز برخورد نداشته باشد.
ماده 64 - نمایندگان عضو هیئت رئیسه و شعب و کمیسیونها باید در ساعتی که قبلا برای تشکیل جلسات تعیین می شود حاضر شوند و در صورت تاخیر یا غیبت بدون موجه با تشخیص رئیس مربوط بر طبق این آئین نامه جریمه می شوند.
ماده 65 - تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجرای آئین نامه و حفظ نظم جلسه طبق آئین نامه به عهده رئیس جلسه است.
ماده 66 - تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو یا طریق دیگر به عهده منشیان است که در اول هر جلسه و قبل از اخذ اراء بوسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.
ماده 67 - در هر جلسه قبل از ورود در دستور رئیس مجلس می تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فوری روز مطالبی را که اگاهی مجلس از انها ضروری باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت برای این مطالب نبم ساعت خواهد بود ولی این مطالب بدون رای مجلس مورد بحث واقع نخواهد شد.
ماده 68 - مذاکرات کامل هر جلسه با مصوبات ضبط و ثبت می شود و به انضمام اساسی غائبین و دیرامدگان آن جلسه و حتی الامکان قبل از انعقاد جلسه بعد بین نمایندگان توزیع می شود. نماینده ای که در صورت مشروج مذاکرات مطلبی برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد بطور اختصار می تواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه رسمی تذکر دهد و بعدا اصلاح آن قسمت از مذاکرات در مجموعه مذاکرات مجلس درج می شود و صورت مذاکرات جلسات باید به امضاء رئیس یا نایب رئیس مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد.
ماده 69 - مصوبات جلسات غیرعلنی که بنا به رعایت امنیت کشور طبق اصل 69 قانون اساسی به تقاضای نخست وزیر یا یکی از وزراء یا ده نفر از نمایندگان تشکیل می گردد در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان برسد. گزارش و مصوبات این جلسات در صورت پیشنهاد 15 نفر از نمایندگان در مورد برطرف شدن شرایط اضطراری و تصویب مجلس برای اطلاع عموم منتشر می گردد.
مبحث دوم
دستور جلسات - نحوه انعقاد جلسات مجلس و حد نصاب رای گیری - نطقهای قبل از دستور
ماده 70 - دستور هفتگی مجلس باید بترتیب وصول لوایح و طرحها از کمیسیونها از طرف هیئت رئیسه مجلس تهیه و پس از طبع و وزیع بر لوحه مخصوص نصب شود. لوایح و طرحهائی که دارای اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضای دولت و یا 15 نفر از پیشنهاد دهندگان طرح و موافقت هیئت رئیسه خارج از ترتیب وصول در دستور هفتگی مجلس قرار گیرد. این دستور قابل تغییر نیست مگر در موردی که از طرف دولت یا 15 نفر از نمایندگان کتبا تقاضای تغییر شود و در این صورت به شرط تصویب مجلس دستور جلسه بعد تغییر خواهد یافت.
تبصره 1 - طرحها و لوایح دو فوریتی از این قاعده مستثنی و تابع ماده مربوطه خواهد بود.
تبصره 2 - در صورتی که مجلس سه فوریتی لوایح و یا طرحها را تصویب کند باعث تغییر دستور همانروز هم خواهد شد.
تبصره 3 - در صورتی که لوایح به قدر کافی به هیئت رئسه نرسیده باشد برنامه آن هفته حداقل 48 ساعت قبل باید اعلام شود.
تشکیل جلسات و حد نصاب رای گیری
ماده 71 - انعقاد رسمی جلسات و اعتبار اخذ رای منوط به حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان (180 نفر) می باشد و اکثریت مطلق اراء وقتی حاصل می شود که بیش از نصف نمایندگان صاحب رای حاضر رای مثبت دهند مگر در مواردی که قانون اساسی یا در آئین نامه یا به موجب قانون دیگر نصاب دیگری تعیین باشد.
تبصره 1 - برای ادامه مذاکرات حضور حداقل نصف مجموع نمایندگان (135 نفر) ضروری است.
تبصره 2 - جلسات رسمی با تلاوت ایاتی چند از قران مجید که حتی الامکان متناسب جلسه آن روز اغاز خواهد شد.
نطق قبل از دستور
ماده 72 - در هر جلسه رسمی یک نفر از نمایندگان که مطلب مهمی داشته باشد و بخواهد یه استحضار مجلس برساند می تواند تا یک ساعت قبل از شروع جلسه رسمی به عنوان نطق قبل از دستور در لوحه مخصوصی شخصا ثبت نام و مطالب خود را اظهار نماید. و دو نفر دیگر از نمایندگان به نوبت طبق لیستی که با قید قرعه مشخص شده است صحبت خواهند کرد. وقت هر کدام از نمایندگان برای نطق ، 10 دقیقه است و می تواند تمام یا حداقل 3 دقیقه از حق خود را به یک نفر نماینده دیگر واگذار نماید.
مجموع این نطقها در هر جلسه نبایستی از نیم ساعت تجاوز نماید.
تبصره - هیچیک از نمایندگان نم یتوانند برای نطق قبل از دستور در هر ماه بیش ازیک بار ثبت نام و یا از وقت دیگری استفاده نمایند مگر با تشخیص هیئت رئیسه که فقط برای یک بار دیگر معتبر خواهد بود.
مبحث سوم
مقررات مربوط به مذاکرات مجلس - جلوگیری از تخلفات - ترتیب و مدت نطق - کفایت مذاکرات
ماده 73 - موضوعهائی که طبق دستور در مجلس مطرح می شود باید از یک ساعت قبل از موقع انعقاد در ورقه مخصوصی که خارج از جلسه نصب می شود ثبت و مخالف و موافق با تفکیک کلیات و هر یک از مواد در آن ورقه در ستون مخصوص شخصا ثبت نام می نماید. حق تقدم نطق با کسانی است که ثبت نام کرده باشند و بترتیب یک مخالف و یک موافق نطق خواهند کرد. در صورتی که مخالف یا موافقی ثبت نام نکرده باشد نمایندگان مخالف و موافق در مجلس می توانند کتبا نوبت بگیرند و مخالف و موافق باتناوب صحبت کنند. اگر هیچ مخالفی وجود نداشته باشد موافقان نمی توانند صحبت کنند و اگر موافقی موجود نباشد مخالفان می توانند بترتیب صحبت کنند منشیان اسامی نمایندگانی را که در جلسه کتبا اجازه صحبت می خواهند بترتیب وصول ثبت م یکنند و به رئیس می دهند.
تبصره - در صورتیکه اصل طرح یا لایحه ای مخالف نداشته باشد غیر از نماینده دولت و یا مخبر بعنوان موافق کسی صحبت نخواهد کرد.
ماده 74 - هر گاه هنگام بحث درباره لوایح و طرحها نخست وزیر وزیران و معاونان انها همچنین مخبرین کمیسیونها ی مربوطه لازم بدانند در موضوع مورد بحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند برای مدت تعیین شده در این آئین نامه به انها اجازه داده خواهد شد/.
جلوگیری از تخلفات
ماده 75 - ناطق نباید از موضوع مورد بحث خارج شود و درغیر این صورترئیس تذکر می دهد.
تبصره 1 - هر گاه رئیس تشخیص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق دو نوبت به ناطق تذکر خروج از موضوع را بدهد و باز ناطق ادامه دهد دفعه سوم رئیس مجلس م یتواند ناطق را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید مگر اینکه مجلس ادامه صحبت را تایید کند.
تبصره 2 - قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هر گونه تهمت وتوهین و ایرادگیریهای شخصی و حرکات و تظاهراتی که موجب بی نظمی مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازات مندرج در این آئین نامه خواهد گردید و رئیس مجلس مسئول جلوگیری از این تخلفات است .
ترتیب و مدت نطق
ماده 76 - ترتیب و مدت نطق بدین شرح است .
الف - مدت نطق د رجلسه علنی به قرار زیر خواهد بود:
1 - برای استیضاح یک وزیر دو ساعت و برای استیضاح دولت و یا بیش از یک وزیر چهار ساعت استیضاح کنندگان می توانند از بین خود یک یا چند نفر را برای بحث درموضوع استیضاح معرفی نماید ولی در هر حال مجموع استیضاح کنندگان نباید ازمدت فوق تجاوز نماید.
2 - برای اظهارات مجموع مخالفین و نیز مجموع موافقین در مورد اصل هر لایحه و طرح در شور اول و نیز برای توجیه لوایح و طرحهای قانونی و توضیحات مخبر و یا وزیری که ازلایحه دفاع می نماید 45 دقیقه در مورد لوایح مهم ومفصل می توان اوقات فوق را با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس تا دوبرابر افزایش داد.
تبصره - در اصل طرحها و لوایح که موافق و مخالف با موافقین و یا مخالفین ثبت نام می نمایند هر کدام از موافق و مخالف یا موافقین و مخالفین حداکثر در موافقت یا در مخالفت ده دقیقه صحبت خواهند کرد.
3 - برای هر یک ازموافقان و مخالفان در برنامه و معرفی اعضاء دولت حداکثر نیم ساعت.
4 - سؤال از وزیر و همچنین توضیحات تکمیلی در مورد استیضاح حداکثر 15 دقیقه خواهد بود.
تبصره - نماینده در توضیح سؤال خود 5 دقیقه و پس از اتمام یا قسمتی از پاسخ وزیر 10 دقیقه م یتواند صحبت نماید جواب وزیر که باید مربوط به موضوع سؤال باشد جمعا نباید از 15 دقیقه تجاوز نماید. وزیر می تواند استفاده از قسمتی از وقت خود را به بعد از صحبت نهائی سؤال کننده موکول نماید.
5 - مدت دفاع از توهین و تحریف نطق حداکثر 10 دقیقه .
6 - برای مخالفت و موافقت نسبت به هر یک ا زمواد لوایح و طرحها و نیز برای توضیح پیشنهادهای اصلاحی نسبت به واد لوایح و طرحها اعم از فردی و جمعی و برای توجیه پیشنهاد کفایت مذاکرات و یا مخالفت با آن و توضیح پیشنهاد فوریت و عدم آن و پیشنهاد مسکوت ماندن و مخالفت با آن و پیشنهاد و اخذ رای مخفی و اخطار آئین نامه ای و یا اخطار قانونی و پیشنهاد انواع رای در مورد استیضاح هر یک حداکثر 5 دقیقه .
ب - در تمام موارد مذکور در بند الف در صورتی که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائا بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس مدت نطق و شور اضافه شود.
ج - برای مذاکره در باب کلیات لایحه بودجه سالانه کشور 10 ساعت و برای هر ناطق نیم ساعت و برای متمم بودجه و یک دوازدهم یا دو دوازدهم 5 ساعت و برای هر ناطق نیم ساعت.
د - برای مسائل مهم مربوط به سیاست خارجی از قبیل عهدنامه ها و مقاوله نامه ها و موافقتنامه های بین المللی حداکثر 5 ساعت خواهد بود و در صورت تجاوز از وقت طرحها و لوایح معمولی مشمول کفایت مذاکرات با تصویب دو سوم ارائ حاضرین صاحب رای خواهد بود . نطق هر فرد در مورد مسائل سیاست خارجی حداکثر نیم ساعت خواهد بود.
ماده 77 - اگر در شمن مذاکره صریحا یا تلویحا نسبت سوئی به یکی از نمایندگان داده شود یا عقیده و اظهار او را برخلاف جلوه دهند و نماینده مذکور برای رد آن نسبت یا رفع اشتباه در همان جلسه یا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون دعایت نوبت تا 10 دقیقه اجازه نطق داده می شود.
کفایت مذاکرات
ماده 78 - در مواردی که م یتوان پیشنهاد کفایت مذاکرات داد هرگاه مذاکرات لازم و کافی بعمل امد برای جلوگیری از تکرار مطالب و اتلاف وقت هر یک از نمایندگان می تواند کفایت مذاکره را پیشنهاد نمایند. اولین پیشنهاد کننده بترتیب مندرج در بند 6 ماده 76 دلایل خود را به عنوان موافق اظهار و اگر مخالفی باشد علل مخالفت خود را بیان می کند و پس از آن رای گرفته می شود مدت صحبت برای هر یک از این موارد 5 دقیقه است. در صورتی که نسبت به مطلبی پیشنهاد کفایت مذاکره به تصویب نرسید و پس ازادامه مذاکرات برای بار دوم پیشنهاد کفایت مذاکرات داده شد بدون توضیح و مباحثه ای رای گرفته می شود. پس از رای به کفایت مذاکرات و اعلام ختم آن از طرف رئیس دیگر به نماینده ای در آن باب اجازه نطق داده نمی شود.
موقع و دستور جلسه بعد
ماده 79 - رئیس قبل از ختم هر جلسه روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را طبق ماده 70 اعلام می نماید که در صورت مشروح مذاکرات درج شود مگر در موارد اضطراری ( به تشخیص هیئت رئیسه ) که حداقل 24 ساعت قبل ا زتشکیل جلسه باید بطور رسمی اعلام شود.
فصل پنجم
نظم جلسات - تعهد نمایندگان به حفظ حیثیات مجلس
اقدامات برای حفظ نظم - تذکر - اخطار- توبیخ
نظم جلسات
ماده 80 - در صورتیکه در مجلس بی نظمی و تشنج حاصل شود که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیری نماید در جای خود قیام می نماید. هر گاه برخاستن رئیس موجب ارامش نشود جلسه را به مدت 15 دقیقه به عنوان تنفس تعطیل می کند و نمایندگان از جلسه خارج می شوند. پس از انقضای پانزده دقیقه مجددا جلسه تشکیل می وشد هرگاه بی نظمی و تشنج تجدید شود رئیس جلسه را ختم و آن را به روز دیگر موکول می نماید.
تعهد نمایندگان به حفظ حیثیات مجلس - اقدامات برای حفظ نظم
ماده 81 - نمایندگان مجلس بر اساس مسئولیت نمایندگی خود را متعهد و ملزم به حفظ حیثیات مجلس و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجراء آئین نامه داخلی می دانند در مواردی که احیانا نماینده ای رعایت تعهدات فوق را ننماید اقدامات ذیل بترتیب از طرف رئیس و هیئت رئیسه بعمل خواهد امد:
1 - تذکر شفاهی 2 - اخطار 3 - توبیخ و احضار متخلف در جلسه هیئت رئیسه
تذکر
ماده 82 - رئیس نسبت به نمایندگانی که از موضوع مذاکره خارج می شوند و یا بدون اجازه صحبت می کنند و همچنین نسبت به نمایندگانی که به واسطه عدم رعایت ماده 77 یا به انحاء دیگر رعایت نظامات مجلس را نمی نمایند. تذکر می دهد.
اخطار
ماده 83 - در صورتی که رئیس مجلس به یکی از نمانیدگان دوبار تذکر داد و نماینده مجددا از حدود نظم خارج گردید رئیس به او اخطار می کند.
توبیخ
ماده 84 - توبیخ که سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس می شود در موارد ذیل اجراء می گردد:
1 - در صورتی که نماینده ای پس ا زاخطار در همان جلسه از حدودنظم خارج شود.
2 - در صورتی که نماینده ای ظرف مدت یک ماه چهار مرتبه در جلسات متوالی یا شش مرتبه در جلسات متناوب مورد تذکر واقع شده باشد.
3 - کسانیکه بیش از 3 جلسه متوالی یا 5 جلسه متناوب تاخیر غیرمجاز داشته باشند.
فصل ششم
حضور رئیس جمهور اعضای شورای نگهبان نمایندگان دولت در جلسات لوایح و طرحهای قانونی ترتیب شور شور اول و دوم ترتیب اخذ رای پیشنهاد حذف یا تجزیه یا رفع ابهام شور در لایحه بودجه شود در عهودمقاوله نامه ها قراردادها و موافقتنامه های بین المللی .
مبحث اول
حضور رئیس جمهور اعضای شورای نگهبان نمایندگان دولت در جلسات
ماده 85 - طبق اصل 70 قانون اساسی رئیس جمهوری نخست وزیر و وزراء و مشاوران به همراهی انها حق حضور در جلسات علنی را دارند و در صورتی که مجلس لازم بداند مکلف به حضور هستند دعوت رئیس جمهوری به مجلس با پیشنهاد 15 نفر و باید به تصویب اکثریت مطلق نمایندگان حاضر صاحب رای برسد.
ماده 86 - اعضای شورای نگهبان طبق اصل نود و هفتم قانون اساسی می توانند در کلیه جلسات مجلس شرکت کنند ولی هنگامی که طرح یالایحهای با قید فوریت در دستور کار مجلس قرار بگیرد قبلا ا زطرف رئیس مجلس مراتب به اطلاع شورای مذکور خواهد رسید. شورای نگهبان باید در این جلسات حضور داشته و نظر خود را حتی المقدور بلافاصله پس از رای مجلس و د رغیر این صورت حداکثر تا 24 ساعت اظهار نمایند.
مبحث دوم
لوایح و طرحهای قانونی - نحوه شور در لوایح
شور اول - حضور پیشنهاد دهنده در کمیسیون - شور دوم - ترتیب اخذ رای
ماده 87 - لوایح قانونی که از طرف دولت به مجلس پیشنهاد می شود باید اولا دارای موضوع وعنوان مشخص باشد و ثانیا دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه بطور وضوح درج شود و ثالثا دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.
ماده 88 - کلیه لوایح تقدیمی به مجلس باید به امضاء نخست وزیر و وزیر مسئول رسیده باشد و در صورت نداشتن وزیر مسئول امضاء نخست وزیر کافی است.
ماده 89 - لوایح قانونی با رعایت اصل 74 قانون اساسی باید درجلسه علنی مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم گردد و در موقع طرح آن نیز باید وزیر مربوط یا یکی از وزراء به تناسب مووضع حاضر باشد. معاونان پارلمانی نخست وزیر و وزراء که رسما به مجلس معرفی شده باشند می توانند به جای نخست وزیر و وزراء در جلسات مجلی و کمیسیونها برای توضیح و دفاع لازم حضوریابند.
تبصره - وزراء می توانند لوایحی را که به مجلس تقدیم کرده اند در هر مرحله ای ا زمذاکرات باشد با ذکر دلیل در جلسه علنی مسترد دارند.
ماده 90 - لوایح قانونی و بودجه های تفصیلی پس از تقدیم در جلسه علنی از طرف رئیس مجلس به کمیسیونهای مربوط ارجاع و سپس در دسترس همه نمایندگان قرار می گیرد.
طرحهای قانونی
ماده 91 - طرح قانونی پیشنهادی است که با امضاء حداقل 15 نفر از نمایندگان در مجلس به رئیس داده می شود و پس از اعلام وصول و قرائت عنوان آن توسط رئیس یا یکی از منشیان در همان جلسه به کمیسیون مربوط ارجاع می شود. طرح مزبور پس از ارجاع به کمیسیون بلافاصله طبع و توزیع خواهد شد. و نسخه ای از آن توسط رئیس برای وزیر یا وزیران مربوط ارسال می گردد.
تبصره - رعایت مفاد ماده 87 درمورد طرحها نیز ضروری است.
تبصره 2 - نمایندگان مجلس و دولت نمی توانند یک لایحه یا طرح قانونی را که پیش از یک ماده دارد به عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضای تصویب نمایند و در صورتی که طرح با لایحه مشتمل بر بیش از یک ماده باشد باید مواد و تبصره ها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گیرد .
ماده 92 - امضاء کنندگانطرح قانونی حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح انها مطرح است برای ادای توضیح حاضر شوند و کمیسیون تاریخ بحث پیرامون طرح را به امضاء کنندگان اعلام می نماید.
ماده 93 - پس از وصول و اعلام طرح قانونی در مجلس امضاء کنندگان آن طرح حق استرداد امضاء خود را ندارند و غیبت بعضی امضاءکنندگان مانع اعلام طرح در مجلس نخواهد بود.
ماده 94 - در مواردی که لایحه یا طرح قانونی مربوط به امور داخلی مجلس نباشد از طریق هیئت رئیسه به وزیر یا مسئول اجرائی مربوطه رسما اطلاع داده می شود تا خود یا معاون او که رسما به مجلس معرفی شده باشد در جلسه علنی حاضر شود و مذاکرات در حضور او به عمل اید و حق دارد اظهار عقیده نماید. در صورت اطلاع و عدم حضور وزیر یا معاون بدون عذر موجه از طرف رئیس مجلس مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت و به هر صورت در همان جلسه حتی با عدم حضور وزیر یا مسئول اجرائی مربوطه لایحه یا طرح مزبور مورد شور قرار خواهد گرفت و اخذ تصمیم نهائی موکول به موافقت مجلس است.
ماده 90 - اگر طرحی مورد تصویب مجلس یا کمیسیون ارجاع شده طبق اصل 85 قانون اساسی واقع نشد بدون تغییر اساسی تا شش ماه دیگر نمی توان آن را مجددا به مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضای 50 نفر نماینده و تصویب مجلس .
ترتیب شور لولیح و طرحهای قانونی
ماده 96 - بطور کلی تمام لوایح و طرحها باستثنای لوایح و طرحهای فوری و مربوط به بودجه و تفسیر قوانین عادی و سایر مواردی که در این آئین نامه برای شور در آن موارد ترتیب خاص دیگری معین شده است دو شوری خواهد بود. فاصله بین دو شور حداقل باید پنج روز باشد.
شور اول
ماده 97 - موقعی که گزارش کمیسیونهای مربوط در خصوص لایحه یا طرح عادی برای شور اول در جلسه علنی مطرح می گردد درباره نقاط ضعف و قوت و نقائص و امتیازات و لزوم یا عدم لزوم طرح و لایحه با رعایت ماده 76 در کلیات و مواد مذاکره می شود و پس از آن نسبت به اصل لایحه با طرح رای گیری بعمل می اید هرگاه رای موافق داده شد پیشنهادهای کتبی واصله به هیئت رئیسه نسبت به هر یک از مواد و همچنین مواد الحاقیه که هر دو باید کاملا به موضوع و مواد لایحه یا طرح باشد به کمیسیون ارجاع می شود و با طبع و توزیع در دسترس کلیه نمایندگان قرار می گیرد.
ماده 98 - پیشنهادهای اصلاحی که در فاصله شور اول و دوم داده می شود باید به ایئت رئیسه کمیسیون مربوط تحویل و لااقل 24 ساعت قبل از شروع شور دوم در کمیسیون طبع و بین نمایندگان توزیع شود.
حضور پیشنهاد دهنده در کمیسیون
ماده 99 - کلیه پیشنهاد دهندگان خواه در شور اول و خواه در فاصله بین شور اول و دوم می توانند در کمیسیون مربوطه حاضر شوند و توضیحات لازم درباره پیشنهاد خود را بدهند. کمیسیون موظف است کتبا لااقل 24 ساعت قبل از طرح پیشنهاد پیشنهاد دهنگان را به جلسات کمیسیون دعوت کند.
تبصره - کمیسیونها موظفند در موقع رسیدگی به لوایح و طرحها از وزراء یا معاونین پارلمانی مربوطه دعوت بعمل اورند.
شور دوم
ماده 100 - در شور دوم گزارش کمیسیون در مجلس مطرح می شود و پیشنها تازه قبول نمی شود ولی پیشنهاد هائی که در شور اول و در مهلت مقرر بعد از آن به کمیسیون داده شده و مورد توجه و تصویب کمیسیون واقع نگردیده پیشنهاددهنده بترتیب مواد می تواند آن را در مجلس مطرح کند (جز در مواردی که پیشنهاد دهنده دعوت کمیسیون را برای حضور در کمیسیون نپذیرفته باشد) در این صورت پیشنهاد دهنده و یا یکی از پیشنهاد دهندگان با توافق اکثر انها ( در مورد پیشنها جمعی ) می تواند برایهر پیشنهاد مدت 5 دقیقه توضیح بدهد و پس از اظهارنظر یک مخالف و یک موافق درباره پیشنهاد و در صورت لزوم توضیحات مخبر یا نماینده دولت نسبت به پیشنهاد مزبور اخذ رای بعمل می اید و پس از رد یا قبول پیشنهاد نسبت به اصل ماده رای گیری بعمل می اید و چنانچه به تصویب نرسید نسبت به حذف ماده بدون مذاکره رای گیری خواهد شد و در صورتی که حذف ماده به تصویب نرسید پیشنهاد های اصلاحی تازه در همان جلسه پذیرفته می شود.
تبصره 1 - در شور دوم درباره اصل مواد مذاکره به عمل نمی اید مگر در صورتی که در گزارش شور دوم کمیسیون مواد جدیدی اضافه شده باشد و یا به تشخیص هیئت رئیسه در بعضی از مواد تغییرات داده شده باشد در این صورت اولین فردی که به عنوان مخالف این قبیل مواد با ذکر شماره ماده که قبلا در تابلو مخصوص ثبت نام کرده به مدت پنج دقیقه صحبت می کند و آن گاه موافق به مدت 5 دقیقه و درصورت لزوم مخبر و یا نماینده دولت صحبت می کند سپس رای گیری درباره آن ماده یا مواد به عمل می اید.
تبصره 2 - چنانچه کمیسیون بعضی از مواد یا لایحه در شور دوم را حذف کرده باشد در شور دوم مجلس هر یک از نمایندگان می توانند همان ماده را پیشنهاد نمایند و پس از بحث طبق ماده 100 نسبت به خود آن ماده رای گیری به عمل می اید چنانچه اصل ماده تصویب شد پیشنهاد های اصلاحی که قبلا به کمیسیون داده شده باشد قابل طرح و بحث و رای گیری می باشد.
ماده 101 - در شور دوم در صورتی که پیشنهادهای مشابه رسیده باشد فقط پیشنهادی که با تشخیص هیئت رئیسه مجلس جامع تر است مطرح خواهد شد.
ماده 102- اصلاحاتی که در ماده ای پیشنهاد می گردد قبل از خود ماده درباره انها در مجلس رای گرفته می شود.
ماده 103 - پس از خاتمه شور دوم در ماده واحده یا مواد در طرحها و لوایح عادی و بعد از شور در لوایح و طرحهای فوری به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمانیدگان و تصویب مجلس شور نهائی در مجموع لایحه یا طرح جهت مرتب نمودن فصول و مواد و الفاظ و عبارات به عمل خواهد امد و حداکثر زمانیکه به مجموع نمایندگان موافق و مخالف برای اظهار نظر در مجموع به عنوان شور داده می شود نیم ساعت است که هر یک موافقین و مخالفین 5 دقیقه نظرات خود را نسبت به لایحه یا طرح اظهار می نماید و همچنین مجلس می تواند به طریق فوق لوایح و یا طرحهای غیر فوری را مجددا به کمیسیون ارجاع نماید تا کمیسیون ظرف 5 روز فصول و مواد آن را اصلاح و مرتب نموده و برای اخذ قطعی به مجلس عودت دهد.
ماده 104 - هر نوع سؤالات توضیحی نمایندگان ضمن شور اول یا شور دوم لوایح و طرحها که مربوط به موضوعات مورد بحث می باشد در مجلس کتبا به رئیس تقدیم تا به مخبر کمیسیون مربوط یا نماینده دولت داده شود که به هنگام توضیح و با توجیه به انها پاسخ داده شود.
تبصره - در شور درباره طرحهای دوفوریتی پاسخگوئی به سؤالات کتبی و توضیح و توجیه به عهده یکی از پیشنهاد کنندگان طرح با موافقت اکثر انها خواهد بود و دربارة طرحهای یک فوریتی و عادی پاسخگوئی به عهده یکی از پیشنهاد دهندگان و یا مخبر کمیسیون مربوط خواهد بود.
ماده 105 - هنگام بحث نسبت به هر ماده هرگاه پیشنهاد حذف تمام یا قسمتی از ماده یا رفع ابهام از آن بشود پس از توضیح پیشنهاد دهنده و اظهارات سک مخالف و یک موافق نسبت به پیشنهاد اخذ رای بعمل خواهد امد در صورت تصویب پیشنهاد نسبت به بقیه ماده بحث و اخذ رای بعمل خواهد امد.
مبحث سوم
شور در لایحه بودجه - شور در عهود، مقاوله نامه ها قراردادها و موافقتنامه های بین المللی
شور در لایحه بودجه
ماده 106 - لایحه بودجه کل کشور و یا چند دوازدهم و متمم آن سک شوری خواهد بود و درباره کلیه پیشنهادهای اصلاحی و یا الحاقی طبق معمول عمل خواهد شد.
ماده 107 - هنگام طرح لایحه بودجه در مجلس جلسات باید بلاانقطاع در کلیه ایام هفته غیر از جمعه و تعطیلات رسمی حداقل روزی 4 ساعت منعقد گردد و تا موقعی که شور و مذاکره پایان نیافته و رای مجلس اخذ نشده است ا ز دستور خارج نمی شود و هیچ لایحه یا طرح دیگر نمی تواند مطرح شود مگر لایحه یک یا چند دوازدهم بودجه در صورت ضرورت.
تبصره - اگر مطالب فوری و فوتی اعم از لوایح و طرحهای دو فوریتی و غیره پیش اید که به تشخیص مجلس تاخیر آن زیان جبران ناپذیر باشد در این صورت برای طرح و تصویب آن زمانی معین می شود.
شور در عهود مقاوله نامه ها قراردادها و موافقتنامه های بین المللی
ماده 108 - هرگاه دولت ضمن تقدیم لایحه قانونی به مجلس تقاضای تصویب هر نوع عهدنامه مقاوله نامه قرارداد یا موافقتنامه ای را که با یکی از دولتهای خارجی یا اتحادیه های بین المللی بسته می شود بنماید مواد عهدنامه مقاوله نامه قرارداد و یا موافقتنامه باید ضمیمه لایحه قانونی مذکور باشد.
ماده 109 - مواد عهدنامه مقاوله نامه قرارداد یا موافقت نامه مذکور در ماده فوق پس از اعلام وصول آن در مجلس بلافاصله طبع و در میان نمایندگان توزیع می شود و به کمیسیون مربوط ارجاع می گردد و در صورتی که دولت برای آن قید مهم قائل شده باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته چنین قیدی پیشنهاد کند رسیدگی به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار می گیرد تا مجلس آن را بررسی و به رای بگذارد.
ماده 110 - طریقه رسیدگی به قید اهمیت در مجلس همان طریقه رسیدگی به تقاضای فوریت خواهد بود و در صورتی که این قید به تصویب مجلس برسد رسیدگی به عهدنامه مقاوله نامه قرارداد و یا موافقتنامه با طریقه خاصی که در همین آئین نامه پیش بینی شده بعمل خواهد امد.
ماده 111- در صورتی که قید اهمیت به تصویب مجلس نرسد یا در این باره از ناحیه دولت یا کمیسیون مربوط تقاضائی بعمل نیاید عهدنامه مقاوله نامه قرارداد و یا موافقتنامه عادی تلقی شده و مجلس به این طریق عمل خواهد کرد که لایحه تقدیمی دولت یک شوری بوده و پس از صحبت دو مخالف و دو موافق درکلیات و جزئیات هر کدام حداکثر به مدت 15 دقیقه به رای گذشته می شود و پس از تصویب یا رد آن در هر دو صورت نظرات نمایندگان ازطریق کمیسیون به دولت ابلاغ خواهد شد.
ماده 112 - در صورتی که مجلس قید اهمیت را تصویب کند رسیدگی به آن مثل لوایح معمولی دیگر دو شوری خواهد بود.
ماده 113 - در شور اول درباره کلیات با توجه به مواد طبق ماده مربوطه بحث خواهد شد و اعتراضات به بعضی از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشنهاد کتبی به کمیسیون ارجاع می گردد و این پیشنهادات باید 24 ساعت قبل از طرح در کمیسیون طبع و در بین نمایندگان توزیع شود.
ماده 114 - در شور دوم کمیسیون موارد اعتراض و پیشنهادات نمایندگان و همچنین نظر خود را درباره این موارد و اصلاحات با تصویب و یا رد لایحه دولت بدون وارد کردن تغییراتی در مواد در مجلس مطرح می کند و انگاه تنها درباره موارد اعتراض نمایندگان که به طور کتبی و در مهلت مقرر به کمیسیون داده شده باشد بترتیب اعتراض کننده و یک مخالف و یک موافق هر کدام به مدت 5 دقیقه صحبت می کنند و سپس درباره وارد بودن و یا نبودن اعتراض رای گیری بعمل می اید. پس از پایان یافتن رای گیری نسبت به اعتراضات در صورتی که مجلس اعتراضها را وارد بداند بدین طریق رای می دهد. که دولت را موظف می کند در مسائل مورد اعتراض با طرف متعاهد مجددا داخل مذاکره و گفتگو شود. لایحه تا پایان مذاکرات مجدد در دستور مجلس خواهد بود و درصورت رد اعتراض مجلس رای قطعی خود را نسبت به لایحه پیشنهادی دولت خواهد داد.
فصل هفتم
ترتیب تقدیم لوایح و طرحها - رد و سلب فوریت - اخطار قانونی و آئین نامه ای - مسکوت ماندن لوایح و طرحها- اعلام رای مجلس
ترتیب تقدیم لوایح و طرحها
ماده 115 - لوایح و طرحها 4 قسم است : عادی و یک فوریتی و دو فوریتی و سه فوریتی .
ماده 116 - لوایح و طرحهای یک فوریتی آن است که پس تصویب فوریت به کمیسیون ارجاع می شود تا خارج از نوبت مورد بررسی قرار گیرد. و لوایح و طرحهای دو فرویتی آن است که پس از تصویب دو فوریت بلافاصله به طبع و توزیع آن اقدام و 24 ساعت پس از توزیع در مجلس مطرح می شود. لایحه و طرح سه فوریتی آن است که وقتی که سه فوریتی طرح یا لایحه به تصویب مجلس رسید در همان جلسه وارد دستور می گردد. در موقعی که فوریت طرح یا لایحه تقاضا می شود باید در همان جلسه در باب لزوم و عدم لزوم فوریت پس از توضیح پیشنهاد کننده یا یکی از پیشنهادکنندگان و اظهارات یک مخالف و یک موافق ( هر یک درحدود 5 دقیقه) رای گیری گرفته شود. اگر تقاضای یک یا دو فوریت ضمن لایحه و یا طرحی که در مجلس مطرح است نشده باشد 15 نفر از نمایندگان نیز می توانند کتبا تقاضای یک فوریت و یا دو فوریت آن لایحه یا طرح را بنمایند که در این صورت بدون مباحثه در اصل مطلب در باب فوریت اخذ رای به عمل می اید تقاضای دو فوریتی و سه فوریتی بودن طبق ماده 70 در حکم تقاضای تغییر دستور است.
تبصره 1 - در تصویب سه فوریت بعد از صحبت بعد از صحبت دو مخالف و دو موافق موافقت دو سوم اراء حاضران لازم است و فقط در موارد اضطراری می شود تقاضای سه فوریت نمود.
تبصره 2 - در صورتی که تقاضای سه فوریت یا دو فوریت لایحه یا طرح تصویب نشود ممکن است در همان جلسه مطابق آئین نامه تقاضای فوریتهای دیگر بعمل اید و در صورت عدم تصویب اصل فوریت به صورت عادی عمل می شود.
ماده 117 - فوریت لوایح یا طرحها باید مستند به دلائل محکم برای لزوم سرعت تصویب باشد و دو فوری بودن لوایح و طرحها موقعی موقعی مطرح می شود که تصویب آن از لحاظ امکان وقوع خسارت و فوت فرصت مستلزم سرعت فوق العاده باشد و همچنین سه فوری بودن لوایح و طرحها موقعی مطرح می شود که با دلائل اضطرار همراه باشد.
تبصره - لوایح و طرحهای فوریت دار زمانی قابل طرح در مجلس هست که اصل لایحه یا طرح در میان نمایندگان هر چند در جلسه رسمی توزیع شده باشد .
ماده 118 - در موقع طرح لوایح و طرحهائی که فوریت آن به تصویب شده باشد بدوا در اصل آن مذاکره می شود و پس از آن برای ورود در شور در ماده واحده یا مواد رای گرفته می شود و راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره بعمل می اید و اخذ رای می شود.
در لوایح و طرحهای دو فرویتی و سه فوریتی هر اصلاح یا ماده الحاقیه که پیشنهاد شود باید دلائل آن ظرف 5 دقیقه از طرف پیشنهاد دهنده بیان شود پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و وزیر و یا معاون پارلمانی هر یک حداکثر به مدت 5 دقیقه اخذ رای بعمل می اید و در صورت تصویب در لایحه منظور می گردد.
تبصره 1 - در موارد سه فوریتی هر لایحه یا طرح پیشنهادها در طول مذاکره پذیرفته می شود و در موارد یک فوریت یا دو فوریتی پیشنهادهای مربوط هر ماده در صورتی مورد بحث قرار می گیرد که قبل ازط شروع بحث در آن ماده کتبا به هیئت رئیسه رسیده باشد.
تبصره 2 - در مورد کلیه پیشنهادات لوایح و طرحهای عادی یا فوری اگر مخالفی نباشد به موافق هم اجازه صحبت داده نمی شود.
ماده 119 - لوایح و طرحهای یک فوریتی یک شوری است و پس از وصول گزارش کمیسیون خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می گیرد و یکنواخت درباره آن شور بعمل می اید بدین ترتیب که بدوا در اصل آن و پس از آن در باب ماده واحده یا مواد مذاکره و اخذ رای بعمل می اید.
هر گاه ورود در شور ماده واحده یا مواد تصویب نشد آن طرح یا لایحه رد شده محسوب خواهد شد.
ماده 120 - تا زمانی که کجلس فوریت لایحه یا طرحی را تصویب نکند یا پس از تصویب در اثر تقاضای دولت یا 15 نفر از نمایندگان قبل از ورود در شور ماده واحده یا موادسلب فوریت آن را تصویب کند ادامه بررسی به طور عادی صورت خواهد گرفت . تقاضای سلب هر فوریت برای هر لایحه یا طرح فقط یک بار بعمل خواهد امد.
ماده 121 - نمایندگان حق دارند حداقل با پیشنهاد 15 نفر از مجلس کتبا تقاضا نمایند که طرح یا لایحه قانونی که به مجلس واصل شده است برای مدتی حداکثر تا شش ماه مسکوت بماند. در این قبیل موارد پس از توضیح یکی از پیشنهاد دهندگان به مدت پنج دقیقه و پاسخ آن از طرف یک مخالف با رعایت اختصار کامل 5 دقیقه رای گرفته می شود . تقاضای مسکوت ماندن در هر لایحه و طرح فقط برای یک مرتبه ممکن است بعمل اید مسکوت ماندن در هر لایحه و طرح فقط برای یک مرتبه ممکن است بعمل اید.
تذکر قانونی - اخطار آئین نامه ای
ماده 122 - اخطار راجع به منافی بودن لوایح و طرحها باقانون اساسی کشور یا آئین نامه داخلی مجلس مقدم بر اظهارات دیگر است و مذاکرات در موضوع اصلی را متوقف می کند و باید با استناد به اصل یا ماده مربوطه حداکثرظرف 5 دقیقه بعمل اید در صورتی که اخطار مربوط به اداره مجلس باشد رئیس مجلس در صورت لزوم به اختصار پاسخ خواهد داد و اگر برای توجه نمایندگان باشد به اخطار اکتفاء خواهد شد.
ماده 123 - نمایندگان در صورتی که تخلف نسبت به اجرای آئین نامه داخلی مجلس مشاهده نمایند حق دارند بلافاصله مورد تخلف را باستناد به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداکثر ظرف 5 دقیقه تذکر دهند.
فصل هشتم
اقسام اخذ رای - اکثریت تام و نسبی - لزوم تایید مصوبات مجلس بوسیله شورای نگهبان
طرق اخذ رای - اکثریت تام و نسبی
طرق اخذ رای
ماده 124 - اخذ رای در مجلس به 3 طریق انجام می گیرد.
1 - با قیان و قعود.
2 - رای علنی با ورقه
3- رای مخفی با ورقه یا با مهره .
ماده 125 - بطور کلی در تمام موارد با قیام و قعود رای گرفته می شود مگر در مواردی که آئین نامه طریق خاص برای اخذ رای پیش بینی کرده باشد.
اخذ رای علنی با ورقه
ماده 126 - در موارد زیر اخذ رای علنی با ورقه الزامی است:
1 - در مورد اخذ رای اعتماد به دولت هنگام معرفی و یا پس از استیضاح.
2 - هنگامیکه حداقل 25 نفر از نمایندگان حاضر در جلسه اخذ رای علنی با ورقه را کتبا تقاضا نمایند. ( موارد مذکور در ماده 28 و 128و129 و 132 مستثنی است).
ماده 127 - ترتیب اخذ رای علنی با ورقه به قرار زیر است:
هر نماینده دارای سه نوع کارت سفید و کبود و زرد است که اسم آن نماینده روی کارتها چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول و کارت کبود علامت رد وکارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رای علنی با ورقه نمایندگان کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان را که نامشان روی آن ثبت شده با نظارت منشیان در گلدانها می ریزند. نمایندگانی که رای ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رای از تالار جلسه خارج شوند ممتنع محسوب می گردند.
تبصره - اسامی موافقین و وخالفین و ممتنعین بدون اینکه در جلسه قرائت شود در صورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت می گردد.
ماده 128 - در موارد زیر اخذ رای مخفی با ورقه الزامی است:
1 - انتخاب اعضای حقوقدان شورای نگهبان هیئت رئیسه مجلس و نیز سایر انتخابات راجع به اشخاص و رای تمایل به نخست وزیر.
2 - هنگامی که حداقل 25 نفر از نمایندگان حاضر در جلسه اخذ رای مخفی با ورقه را کتبا تقاضا نمایند. ( موارد مذکور دربندهای 1 و 2 ماده 126 و ماده 132 مستثنی است) .
ماده 129 - در مواردی که نتیجه اخذ رای با قیام و قعود مشکوک باشد بدون بحث با اخذ رای با ورقه رفع تردید بعمل می اید.
ماده 130 - انتخابات هیئت رئیسه کمیسیونها و شعب با رای مخفی و با ورقه بعمل خواهد امد.
اخذ رای با مهره سیاه و سفید
ماده 131 - هنگام اخذ رای اسامی نمایندگان یک یک به وسیله یکی از منشیان خوانده می شود و نمایندگان باید در محل نطق حاضر شده و هر نماینده یک مهره روی تریبون قرار دارد بیاندازد و پس از دادن رذی مهره دیگر را در گلدان دیگری که دور از محل تریبون گذاشته می شود می اندازد . مهره سفید علامت موافق و مهره سیاه علامت مخالف است .
رای با مهره موقعی انجام می شود که 25 نفر از نمایندگان درخواست رای مخفی با مهره را بنمایند.
ماده 132 - در موارد زیر اخذ رای با قیام و قعود حتمی است و به هیچ طریق دیگری بعمل نخواهد امد:
1 - در تفسیر و توضیح یکی ازمواد این آئین نامه که اختلافی حاصل و منجر به اخذ رای شود.
2- مطالبی که در مجلس قرائت و تقاضای بحث در آن شود.
3 - در تغییر دستور بر طبق ماده 70
4- در کفایت مذاکرات
5 - در رای به قسمتهای تجزیه شده .
6 - مسکوت ماندن بحث در لوایح و طرحهای قانونی
7 - در حق تقدم در دستور
8 - ورود مطلبی در دستور.
9 - در فوریتها.
10 - در تمدید مدت نطق
تبصره - در صورت تعارض دو تقاضای رای علنی و مخفی با رای مجلس بدون بحث رفع تعارض بعمل می اید.
ماده 133 - در کلیه موارد نتیجه رای مجلس باید صریحا بوسیله رئیس اعلام گردد.
ماده 134 - اسامی کلیه تقاضاکنندگان رای مخفی با علنی با ورقه در صورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
ماده 135 - به مجرد اعلام اخذ رای رئیس تعداد نمایندگان حاضر در جلسه را اعلام می نماید و بلافاصله اخذ رای بعمل می اید.
ماده 136 - در صورت اماده نبودن تابلو رای شماری تشخیص منشیان نسبت به تعداد حاضرین قاطع است و نتیجه بوسیله رئیس اعلام می شود.
اکثریت تام و نسبی
ماده 137 - کلیه انتخاباتی که در مجلس و کمیسیونها و شعب بعمل می اید اعم از اینکه فردی باشد یا جمعی ( باستثناء انتخاب رئیس و موارد دیگری که در این آئین نامه حد و نصاب دیگری برای آن تعیین شده است) به اکثریت نسبی است و در صورت تساوی اراء یکی از منتخبین به حکم قرعه تعیین می شود. اسامی کلیه صاحبان رای با تعداد اراء باید در صورت مشروح مذاکرات مجلس قید شود.
ماده 138 - مصوبات مجلس با رای موافق اکثریت مطلق حاضرین صاحب رای معتبر است مگر در مواردی که در قانون اساسی و این آئین نامه نصاب دیگری معین شده باشد.
مبحث دوم
لزوم تایید مصوبات مجلس بوسیله شورای نگهبان
ماده 139 - کلیه مصوبات مجلس رسما به شورای نگهبان فرستاده می شود در صورتی که ظرف 10 روز پس از ابلاغ یا پس از انقضاء مدت تمدید 10 روز مذکور در اصل 95 قانون اساسی شورای نگهبان مخالفت خود را اعلام نکرد طبق اصل 94 قانون اساسی مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء به دفتر ریاست جمهوری ابلاغ می شود.
ماده 140 - مصوبات مجلس تا زمان اعلان نظر نهائی شورای نگهبان از دستور خارج نمی شود. شورای نگهبان در صورت رد مصوبات مجلس موظف است دلیل رد را صریحا به مجلس گزارش نماید که بلافاصله تکثیر و توزیع شود.
ماده 141 - مصوبات غیر دوفوریتی و سه فوریتی مجلس که از طرف شورای نگهبان رد شده به کمیسیون مربوط ارسال می شود و با اعلان قبلی وقت بحث با حضور نماینده شورای نگهبان موارد اعتراض برا یاصلاح مورد بحث قرار می گیرد.
نمایندگانی که پیشنهاد اصلاحی داده اند می توانند در کمیسیون شرکت نمایند. نظر کمیسیون همراه پیشنهادهای پذیرفته نشده نمایندگان در مجلس مطرح می شود و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رای قرار می گیرد.
فصل نهم
مبحث اول
ابراز تمایل و اعتماد به نخست وزیر و هیئت دولت
ماده 142 - رئیس جمهور در ظرف دو هفته بعد ار استعفاء یا سقوط دولت شخصی را که نامبرده نخست وزیری نموده است کتبا از طریق رئیس مجلس و یا حضورا به مجلس معرفی می نمایند. رئیس مجلس معرفی نامه را بدون انکه بحثی روی آن به عمل اید قرائت خواهد کرد و اخذ رای تمایل نسبت به نامزد نخست وزیری در جلسه بعد بدون بحث و بصورت مخفی صورت می گیرد.در فاصله دو جلسه نمایندگان می توانند جلسات شور و تبادل نظر غیر رسمی و غیر غلنی تشکیل دهند ابراز تمایل اراء موافق اکثریت مطلق حاضرین صاحب رای مناط اعتبار خواهد بود.
تبصره - در صورتی که اکثریت لازم برای ابراز تمایل حاصل نشد رئیس جمهور در ظرف یک هفته باید شخص دیگری را نامزد نخست وزیری بنماید تا از مجلس رای تمایل اخذ کند.
ماده 143 - نخست وزیری که از مجلس رای تمایل گرفته است حداکثر در ظرف 15 روز اسامی هیئت وزیران که به تصویب رئیس جمهور رسیده باشد و خط مشی و اصول کلی برنامه دولت را کتبا تسلیم مجلس می نماید تا بلافاصله دستور طبع و توزیع آن از طرف رئیس مجلس داده شود.
رئیس مجلس حداکثر 2 جلسه علنی 5 ساعته را در اولین فرصت ممکن در دو روز متوالی به بحث و بررسی خط مشی و اصول کل برنامه دولت و هیئت وزیران و اخذ رای اعتماد خواهد داد و چنانچه فوریت و ضرورتی در کار باشد با پیشنهاد 15 نفر نماینده و تصویب مجلس ممکن است دو جلسه مجلس در یک روز انجام شود.
نمایندگان مخالف و موافق با دولت ثبت نام و نوبت گیری خواهند کرد و حداکثر 10 نفر به عنوان مخالف و موافق صحبت خواهند کرد و هر نماینده می تواند حداکثر نیم ساعت صحبت کند و مجموع مدت صحبت نخست وزیر و وزیران پیشنهادی برای ادای توضیحات و جواب سوالات و دفاعهای لازم در طی دو جلسه حداکثر سه ساعت خواهد بود.
سؤالات نمایندگان در طول مدتی که برنامه دولت مطرح است از طریق رئیسه کتبا به نخست وزیر تسلیم می شود.
نخست وزیر در شروع اولین جلسه توضیحاتی را که لازم بداند به مجلس ارائه م ینماید و در اخر هر جلسه خود او یا وزیران پیشنهادی به جواب سؤالها و ایرادها و دفاع خواهند پرداخت. رای اعتماد به دولت پس از اخرین صحبت نخست وزیر خواهد بود . مناط اعتبار رای اعتماد اکثریت مطلق اراء نمایندگان حاضر صاحب رای است.
تبصره 1 - در موارد معرفی یک یا چند وزیر ( کمتر از نصف مجموع وزراء) مدت بحث برای هر یک ا زنمایندگان و دولت نصف وقت تعیین شده برای بحث کابینه کامل خواهد بود.
تبصره 2 - مجلس می تواند رای اعتماد را به هیئت وزیران و یا به یک یک وزراء ابراز نماید.
مبحث دوم
تذکر - سؤال - استیضاح - عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور
تذکر
ماده 144 - در صورتی که نماینده ای صلاح اندیشی هائی داشته باشد و یا در یکی از سازمانهای دولتی یا وابسته به دولت و یا مؤسساتی که با سرمایه یا کمک مالی دولت اداره می شوند یا هر نوع سازمان و مؤسسه که بعضا و یا کلا از وجوه عمومی اداره می شود عملیات مخالف اصول یا برخلاف قانون مقررات قانونی مشاهده نماید یا از سوء جریان اداره ای اطلاع پیدا کند حق دارد راجع به آن موضوع توسط رئیس هر چه زودتر به وزیر مسئول و یا نخست وزیر کتبا تذکر دهد رئیس در اولین فرصت مجلس تذکر او را به دولت یا مسئول مربوط ابلاغ و خلاصه آن را در مجلس عنوان می نماید. وزیر مسئول و یا نخست وزیر باید پاسخ کتبی را مستقیما به نماینده ابلاغ نماید.
سؤال
ماده 145 - هر یک از نمایندگان می توانند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از دولت سؤال نمایند سؤال باید کتبی بطور صریح و اختصار بوده و در جلسه رسمی به رئیس مجلس داده شود و در همان جلسه عنوان آن قرائت و فورا برای وزیر مربوط ارسال می گردد و ظرف 48 ساعت تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.
ماده 146 - بر طبق اصل 88 قانون اساسی وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ سؤال در مجلس حضور یافته و پاسخ دهد و الا ا زطرف رئیس مجلس بازخواست می شود مگر در مواردی که وزیر رسما تقاضای تاخیر نموده و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق هر کدام 5 دقیقه در این مورد رای گیری بعمل خواهد امد وزیر و نماینده ای که سؤال نموده بر طبق بند 4 ماده 76 صحبت می نمایند.
تبصره - در صورتی که سؤال به امضاء چند نفر نماینده منتخب سؤال کنندگان صحبت خواهد کرد.
ماده 147 - در صورتی که سؤال کننده با پاسخ وزیر قانع نشود رئیس مجلس به تقاضای سؤال کننده موضوع را به کمیسیون تفحص ارجاع می نماید کمیسیون مزبور مکلف است ازتاریخ ارجاع سؤال بدون فوت وقت ظرف 15 روز برای روشن شده مطلب به هر طریق که صلاح بداند اعم ا زخواستن سوتبق امر و با اخذ توضیح کتبی یا شفاهی از شخص وزیر و هر گونه تحقیقات دیگری که لازم بداند به موضوع رسیدگی نموده گزارش خود را تنظیم و به مجلس تقدیم دارد و این گزارش در دستور هفته بعد قرار خواهد گرفت و بدون بحث در مجلس قرائت خواهد شد.
ماده 148 - در اجرای اصل 76 قانون اساسی هر گاه نماینده ای تحقیق و تفحص درهر یک از امور کشور را لازم بداند درخواست خود را کتبا از طریق هیئت رئیسه مجلس به کمیسیونی که امر مزبور در تخصص آن است تقدیم می نماید و کمیسیون اطلاعاتی را که در آن زمینه دارد در اختیار وی قرار می نماید و کمیسیون اطلاعاتی را که در آن زمینه دارد در اختیار وی قرار می دهد. در صورتی که نماینده مزبور اطلاعات موجود در کمیسیون را کافی تشخیص ندهد کمیسیون از نماینده مزبور در اولین فرصت دعوت بعمل می اورد و دلائل ضرورت احقیق و تفخص در زمینه مورد نظر را استماع می نماید و پس از بررسی نظر خود را مبنی بر تصویب یا رد درخواست نمانیده به مجلس گزارش می دهد. این گزارش خارج از نوبت در دستور مجلی قرار می گیرد. در صورتی که گزارش مبنی بر تصویب باشددر مجلس پس از گزارش کمیسیون بوسیله مخبر بدون بخث رای گیری بعمل می اید و در صورتی که گزارش کمیسیون مبنی بر رد درخواست تحقیق و تفحص باشد نمانیده درخواست کننده پس از گزارش مخبر می تواند حداکثر به مدت ده دقیقه از درخواست خود دفاع نماید در صورت تصویب انجام تحقیق و تفحص به همان کمیسیون همراه با نمایندگان درخواست کننده تفحص محول می گردد کمیسیون پس از انجام تحقیق و تفحص نتیجه را به مجلس گزارش خواهد نمود.
تبصره 1 - ارگان موضوع تحقیق و تفحص موظف است کلیه مدارک و اطلاعات مورد نیاز کمیسیون را برای بررسی در اختیار قرار دهد.
تبصره 2 - نهلت انجام تفحص مطابق ماده 48 آئین نامه است.
ماده 149 - نمانیده مجلس می تواند با در نظر گرفتن اصل هشتاد و نهم قانون اساسی وزیر یا هیئت وزیران را مورد استیضاح قرار دهد .
استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که به امضای حداقل ده نفر از نمانیدگان برسد.
ماده 150 - تقاضای استیضاح نمایندگان از وزیر یا وزیران باید کتبا در جلسه علنی به رئیس مجلس داده شود و در آن موضوع استیضاح باید صریحا و با ذکر مورد یا موارد معین شود. تقاضای مزوبر در آن جلسه یا جلسه بعد قرائت می شود و بدون مباحثه تقاضا پذیرفته شده و برای وزیر یا وزیران فرستاده می شود.
ماده 151 - چنانچه سوال با استیضاح نمایندگان با عمل نهادهای انقلابی جدید یا اینده که از بودجه دولت استفاده می نمایند و به موجب قانون در حوزه اختیارات قوه اجرائیه مملکت می باشد ارتباط داشته باشد ، آن سوال یا استیضاح از طریق نحست وزیر یا وزیری که نهاد مورد بحث در حوزه مسئولیت او قرار گرفته صورت می گیرد .
ماده 152 - وزیر یا هیئت وزیران موظفند ظرف 10 روز پس از طرح استیضاح در مجلس حضور یافته و توضیحات لازم را بدهند . تعیین وقت استیضاح در ظرف 10 روز با پیشنها وزیر یا هیئت وزیران و تصویب هیئت رئیسه مجلس در صورت هفتگی قرار می گیرد و تعیین وقت در مدت مقرر در این ماده حتمی است .
تبصره - حداکثر وقت برای نخست وزیر یا چند وزیر به منظور دفاع از استیضاح 5 ساعت و برای یک وزیر 3 ساعت خواهد بود .
ماده 153 - استیضاح کنندگان مجاز نخواهد بود در ضمن استدلال و توضیحات خود موضوعهای دیگری را که به موارد استیضاح مربوط نیست مورد بحث قرار دهند. پس از بیانات استیضاح کنندگان نخست وزیر و یا وزیر مورد استیضاح به دفاع از خود می پردازند.
تبصره 1- بیانات استیضاح کنندگان و پاسخ انها باید در یک یا چند جلسه متوالی ایراد شود .
تبصره 2 - وزیر یا وزیران مورد استیضاح می توانند حداکثر یک ساعت از وقت دفاع خود را در اختیار یک یا دو نفر از نمانیدگان موافق قرار دهند .
ماده 154 - پس ازل پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح حداکثر 2 نفر از نمایندگان استیضاح کننده حق دارند توضیحات تکمیلی بدهند به شرطی که آن توضیحات مختصر بوده و صحبت هر کدام از ربع ساعت تجاوز ننماید.
نخست وزیر یا وزیر مورد استیضاح هم می تواند حداکثر نیم ساعت از خود دفاع کند.
ماده 155 - پس از آن که وزیر یا هیئت وزراء در مجلس حاضر شدند و استیضاح به عمل امد و مذاکرات خاتمه یافت استیضاح شونده باید تقاضای رای اعتماد کند.
مجلس وارد اخذ رای اعتماد به دولت یا وزیر مربوط می شود .
ماده 156 - در صورت یکه وزیر یا هیئت وزیران مورد استیضاح در مجلس حاضر نشوند استیضاح کنندگان مطالب خود را بیان می کنند. در این صورت و در صورت حضور و استنکاف از تقاضای رای اعتماد در صورتی که مجلس مقتضی بداند رئیس اعلام رای عدم اعتماد می کند .
ماده 157 - در صورتیکه پس از تقاضای رای اعتماد از طرف وزیر یا هیئت وزیران مجلس رای اعتماد ندهد و یا در صورت استنکاف استیضاح شوندگان از تقاضای رای اعتماد و یا در صورت عدم حضور انان در مجلس رای به عدم اعتماد دهد استیضاح شونده عزل می شود و به موجب اصل 89 قانون اساسی نخست وزیر یا وزراء معزول نمی توانند در هیئت دولتی که بلافاصله تشکیل می شود عضویت داشته باشند.
ماده 158 - در موقعی که استیضاح در دستور مجلس است تغییر دستور به هیچ وجه جایز نیست مگر در موارد لوایح و طرحهای سه فوریتی.
چگونگی بررسی عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور
ماده 159 - تقاضای رای به عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور وقتی قابل طرح در مجلس است که حداقل به امضای یک سوم نماسندگان منتخب رسیده باشد.
ماده 160 - تقاضای مزبور باید کتبا در جلسه علنی به رئیس مجلس داده شود این تقاضا باید در اولین جلسه قرائت و از رسانه های گروهی به اطلاع عموم برسد.
ماده 161 - وقت برای مذاکره طریفن هر کدام حداکثر 5 ساعت خواهد بود که تناوبا انجام می پذیرد.
تبصره 1 - مدت صحبت برای هر یک از موافقین یا مخالفین حداکثر نیم ساعت خواهد بود که با رای مجلس تا یک ساعت قابل تمدید است.
تبصره 2 - رئیس جمهور می تواند در جلسات شرکت نماید و 5 ساعت وقت به ایشان و نمایندگان موافق وی تعلق دارد و هر طور که بخواهند می توانند تقسیم نمایند.
ماده 162 - رای گیری در مورد عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور علنی و با ورقه بوده و با رای دو سوم نمایندگان حاضر صاحب رای در جلسه بتصویب می رسد.
مبحث سوم
منع تعقیب نمایندگان ( اصل 86 قانون اساسی)
ماده 163 - بر طبق اصل 86 قانون اساسی نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهار نظر خود کاملا ازادند و نمی توان انها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده اند یا ارائی که در مقام ایفای وظایف خود داده اند تعقیب و یا توقیف کرد.
فصل دهم
تعطیلات مجلس ، مرخصی ها ، غیبت هائیکه از مجلس انتخاب می شوند.
تعطیلات رسمی
ماده 164 - تعطیل تابستانی مجلس هر سال 20 الی 30 روز است که موقع و مدت آن با تشخیص مجلس تعیین می شود. علاوه بر آن نمایندگان شهرستانها می توانند به مدت 2 الی 5 روز در هر ماه از روزهای غیر تعطیل به عنوان سرکشی به حوزه انتخابیه خود بروند. تعیین روزهای مربوط و حدود مدت با توافق هیئت رئیسه و رئیس کمیسیون مربوط خواهد بود و این مدت جزء غیبت و مرخصی به حساب نخواهد امد.
تبصره - در صورت ضرورت رئیس مجلس می تواند با تقاضای عده ای از نمایندگان مجلس که تعداد انها نباید کمتر از 50 نفر باشد یا درخواست دولت در اوقات تعطیل با ذکر دلیل مجلس را بطور فوق العاده دعوت به انعقاد نماید.
مرخصیها
ماده 165 - به هیچ وجه نماینده ای در سال بیش از یک ماه مرخصی متوالی یا متناوب از حقوق داده نخواهد شد.
تبصره 1 - استفاده از مرخصی شروری بدون حقوق با موافقت هیئت رئیسه حداکثر یک ماه در سال خواهد بود.
تبصره 2 - هرگاه نماینده ای بخواهد درغیر ایام تعطیل مجلس و غیر ایام مرخصی طبق دعوت رسمی یا ماموریت برای امور غیر شخصی مسافرت نماید باید تقاضای خود را ضمیمه دعوتنامه به هیئت رئیسه مجلس تسلیم نماید.
هیئت رئیسه در صورتی که حضور آن نماینده را در مجلس در ایام تقاضا شده غیر ضروری تشخیص بدهد با آن موافقت می کند و به اطلاع مجلس نیز می رساند مدت این مسافرت غیبت با اجازه محسوب می گردد و جزء مرخصی سالانه منظور نخواهد شد.
تبصره 3 - شرکت در دعوتهای رسمی دسته جمعی باید با موافقت مجلس باشد و هیچ یک از نمایندگان در هر دوره نمایندگی از یک مرتبه از دعوتهای رسمی دسته جمعی استفاده نخواهد کرد مگر با تصویب مجلس.
تبصره 4 - مرخصی برای سفر حج و یا ماموریتهای خارج از کشور برای همه نمایندگان در طی دوره نمایندگی یک بار میسر است مگر با تصویب مجلس.
غیبت نمایندگان
ماده 166 - نماینده ای که بیش از یک صد ساعت متوالی یا دویست و پنجاه ساعت غیر متوالی از اوقات رسمی جلسات مجلس و کمیسیون را بدون عذر موجه در یک سال غیبت نماید بدون حق استرداد در مهلت 15 روز مستعفی شناخته خواهد شد. کلیه نمایندگان منتخب مردم که اعتبار نامه برای انها صادر شده است مشمول مفاد این ماده خواهند بود.
همچنین از تاریخ تصویب این قانون نماینده ای که بعلت ناتوانی جسمی و یا بیماری بیش از چهارماه در یک سال غیبت موجه داشته باشد بنا به درخواست 30 نفر از نمایندگان و تصویب دو سوم از نمایندگان حاضر مبنی بر عجز وی از ایفای وظایف نمایندگی سمت نمایندگی خود را از دست خواهد داد.
تبصره 1 - تا یک هفته پس از اعلام رسمی مستعفی شناخته شدن نماینده ای در صورتی که خود می یا نماینده دیگری به غیر موجه بودن غیبت اعتراض نماید و آن را کتبا تسلیم هیئت رئیسه کند این اعتراض در اولین فرصت در مجلس مطرح می شود و پس از صحبت حداکثر دو مخالف و دو موافق ( هر یک به مدت یک ربع ساعت) در صورتی که مجلس با اکثریت مطلق نمایندگان حاضر به موجه بودن غیبت نماینده مورد بحث رای دهد غیبت موجه شناخته خواهد شد .
یک نفر از هیئت رئیسه مجلس به عنوان موافق و نماینده مورد بحث به عنوام مخالف برای صحبت حق تقدم خواهند داشت.
تبصره 2 - محاسبه ساعات غیبت در کمیسیونها با رؤسای کمیسیونها و در جلسات رسمی مجلس با هیئت رئیسه می باشد و در هر صورت اعلان رسمی غیبت با رئیس مجلس خواهد بود.
تبصره 3 - نماینده مستعفی شناخته شده در صورتیکه به غیر موجه بودن غیبت اعتراض کرده باشد ولی در موقع طرح اعتراض نتواند و یا نخواهد در مجلس حضور یابد می تواند لایحه دفاعیه خود را برای طرح در مجلس حداکثر تا موقع طرح تحویل مجلس نماید که در این صورت ایم لایحه با حق تقدم در فرصت مقرر برای صحبت مخالفین قرائت خواهد شد مدت قرائت لایحه حداکثر نیم ساعت خواهد بود.
ماده 167 - هیچ یک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصی طبق ماده 168 نمی تواند غیبت نماید مگر در صورت عذر موجه از قبیل بیماری یا حوادث غیر مترقبه.
ماده 168 - به غیبت بی اجازه و بدون عذر موجه حقوق تعلق نمی گیرد.
ماده 169 - اجازه مرخصی تمام مدت یک جلسه یا قسمتی از جلسات مجلس با موافقت ریاست مجلس با موافقت ریاست مجلس و از کمیسیونها و شعب با رؤسای کمیسیونها و شعب است.
هیئتهائی که از مجلس انتخاب می شوند
ماده 170 - با پیشنهاد هیئت رئیسه یا 15 نفر از نمایندگان درهر موقعی که مجلس صلاح بداند می تواند فردی یا هیئتی از نمایندگان را با تعیین مدتی انتخاب کند که مامور انجام امری از امور مربوطه بشوند طرز انتخاب انان طبق ماده 59 انجام خواهد گرفت .
تبصره 1 - فرد یا هیئت موظف است در اولین فرصت پس از خاتمه کار گزارش کار خود را به مجلس بدهد.
تبصره 2 - در مواردی که طبق قوانین و آئین نامه ها تعیین مدت نشده است افرادی که ازطرف مجلس ماموریت یا نمایندگی پیدا می کنند باید هر شش ماه یک مرتبه گزارش کار خود را به مجلس بدهند و هیئت رئیسه گزارش را برای اطلاع نمایندگان طبع و توزیع می نماید و در صورت تصویب مجلس برای دریافت نظر نمایندگان در جلسه علنی مطرح خواهد کرد.
تبصره 3 - اگر انتخاب در ارتباط با وظایف کمیسیونهای مجلس باشد انتخابات در خود کمیسیون انجام می شود و نیازی به طرح در مجلس نیست .
تبصره 4 - اگر تعداد کاندیداها مطابق تعدادی باشد که باید انتخاب شوند اراء نصف باضافه یک حاضرین کافی است مگر در مواردی که نصاب خاصی داشته باشد.
ماده 171 - در موقع انتخاب افراد و هیاتها نمایندگان می توانند خود و یا دیگران را نامزد نمایند مگر در مورادی که روش دیگری پیش بینی شده باشد.
انتظام محوطه مجلس و اختیارات رئیس مخبرین و تماشاچیان تخلفات تماشاچیان و مجازات انها جایگاه نمایندگان و ریاست جمهوری و اعضای شورای نگهبان ووزراء در تالار جلسه
ماده 172 - حفظ انتظام و امنیت محوطه مجلس به عهده رئیس مجلس و در غیاب او به عهده نواب رئیس است و هیچ مقام و قوه ای بدون اجازه رئیس حق مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد.
ماده 173 - به غیر از رئیس جمهور و نخست وزیر و وزراء و مشاوران انان و اعضای شورای نگهبان و معاونان پارلمانی وزراء که به مجلس معرفی شده باشند و آن عده از کارکنان و مستخدمین مجلس که از طرف هیئت رئیسه اجازه ورود به جلسه را دارند هیچ کس حق ورود به تالار جلسه را موقع تشکیل جلسه نخواهد داشت مگر از اعضای اداری مجلس که رئیس مجلس او را احظار کرده باشد.
تبصره - در صورتی که مسئولین اجرائی یا قضائی از طرف رئیس برای دفاع و توضیح لایحه و یا طرح دعوت شده باشند شرکت انان در جلسه بلامانع است.
ماده 174 - رئیس مجلس و سایر اعضای هیئت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آئین نامه در برابر مجلس مسئولیت مشترک دارند.
ماده 175 - در مواردی که حداقل 25 نفر از نمایندگان به کیفیت اداره جلسه و ایفای وظایف رئیس یا سایر اعضاء هیئت رئیسه معترض باشند می توانند تشکیل جلسه مشترک رؤسای کمیسیونها و هیئت رئیسه را برای بررسی اعتراضات کتبا درخواست نمایند که باید این جلسه در اولین فرصت تشکیل و با حضور سه نفر از منتخبین نمایندگان معترض به مسئله رسیدگی نماید. متن این تقاضا در جلسه رسمی قرائت نخواهد شد.
تبصره 1 - در صورتی که اکثریت رؤسای کمیسیونها و اعضای هیئت رئیسه رای بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند نماینده یا نمایندگان مورد اعتراض موظف به استعفای خود از هیئت رئیسه می باشند.
تبصره 2 - گزارش کمیسیون در جلسه غیر رسمی مورد بررسی قرار می گیرد و سپس در جلسه علنی رای گیری به عمل خواهد امد.
تبصره 3 - استعفاء در اولین جلسه علنی مجلس مطرح و بدون بحث به رای گذاشته می شود . در صورت عدم پذیدفته شدن استعفاء مستعفی بکار خود ادامه خواهد داد و در صورت پذیرفته شدن استعفاء حق شرکت در انتخابات مجدد را دارد.
مخبرین و تماشاچیان
ماده 176 - مخبرین جراید و رادیو تلویزیون و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مامورین انتظامی در محلهای مخصوص حق حضور خواهند داشت و باید در تمام جلسه ساکت باشند و از هر گونه تظاهر خودداری کنند و در غیر این صورت با دستور رئیس تالار جلسه را ترک می نمایند و درصورتی که عمل تماشاچیان مستوجب تعقیبات کیفری بشود تماشاچی توسط مامورین انتظامی مستقر در مجلس توقیف و به مراجع صالحه تسلیم خواهد شد.
تبصره 1 - هر یک از نمایندگان می تواند در هر جلسه حداکثر تا سه نفر که به انها اعتماد دارد درخواست صدور کارت ورود به تالار جلسه را بنماید.
تبصره 2 - دبیرخانه مجلس با رعایت موازین تعیین شده از طرف هیئت رئیسه برای خبرنگاران جرائی داخلی که بر طبق قانون مطبوعات اجازه انتشار دارند و برای خبرنگاران خارجی که وزارت ارشاد معرفی نماید کارت موقت غیرقابل انتقال صادر می نماید.
ماده 177 - حمل هر نوع اسلحه برای کسانی که وارد ساختمان اصلی مجلس می شوند باستثنای مامورین انتظامی مستقر در مجلس و یا مجاز به ورود در محوطه مجلس اکیدا ممنوع است.
جایگاه نمایندگان و ریاست جمهوری و اعضای شورای نگهبان ووزراء در تالار جلسه
ماده 178 - جایگاه نمایندگان پس از ارائه اعتبارنامه به دبیرخانه مجلس به حکم قرعه تعیین می شود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد قرعه کشی هر 6 ماه یک مرتبه تجدید می شود. در دو ردیف اول رئیس جمهور و مشاوران او و اعضای شورای نگهبان و هیئت وزیران و معاونان پارلمانی خواهند نشست.
فصل دوازدهم
ادارات مجلس و تمرکز کلیه امور مالی و اداری و قانونگزاری و اختیارات هیئت رئیسه - وظایف منشیان و کارپردازان - بودجه مجلس
ادارات مجلس و تمرکز کلیه امور مالی و اداری و قانونگزاری و اختیارات هیئت رئیسه
ماده 179 - کلیه امور اداری مجلس اعم از مالی استخدامی و سازمانی و غیره در همه حال به عهده هیئت رئیسه است که بر طبق قوانین خاص مصوب مجلس تحت نظر رئیس اداره می شود و نیز کلیه احکام صادره اعم از ترفیع و اضافه و نقل و انتقالات کارمندان و کلیه کارکنان مجلس طبق بودجه مصوب باید به امضای رئیس مجلس برسد.
و نیز کلیه نامه های مربوط به امور قانونی و پارلمانی چه از طرف کمیسیونها و چه از طرف ادارات با امضای رئیس مجلس یا اشخاص از هیئت رئیسه که از طرف رئیس معین می شود صادر می گردد.
وظایف منشیان و کارپردازان
ماده 180 - مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و طبع وتوزیع آن و نیز قرائت لوایح و طرحها و پیشنهادات و نوشته ها و مطالبی که باید به اطلاع مجلس برسد از وظایف منشیان مجلس است. علاوه بر این تنظیم پیشنهادهای واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره و ترتیب اجازاتی که نمایندگان در جلسه برای نطق می خواهند با رعایت حق تقدم و قید شماره به عهده انان است.
ماده 181 - وظایف کارپردازان عبارت است از امور کارپردازی مجلس و تهیه بودجه سالانه بترتیبی که در ماده بعد مقرر است و مراقبت در حفظ و اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس و نظارت در اجرای بودجه و تطبیق احکام مذکور در ماده (179) با بودجه مصوبه قبل از امضای رئیس مجلس و پرداخت ها و امضای حوالجات و چکها کلیه اسناد خرج که باید از صندوق مجلس پرداخت شود.
تبصره - اسناد خرج که باید از صندوق مجلس پرداخت شود و همچنین حوالجات و چکها باید لااقل به امضای دونفر از کارپردازان برسد.
بودجه مجلس
ماده 182 - کارپردازان تا 15 اذرماه هر سال بودجه سال بعد مجلس را تهیه و پس از تصویب هیئت رئیسه منتهی تا اوب دی ماه برای ارجاع به کمیسیون محاسبات تقدیم مجلس می نمایند. کمیسیون پس از رسیدگی گزارش آن را منتهی تا 15 دی ماه به منظور درج در بودجه کل کشور از طریق رئیس برای هیئت دولت می فریتد و دولت عینا آن را ضمن بودجه کل کشور به مجلس می دهد و بعد از تصویب مجلس اجازه اجرای آن به کارپردازی داده خواهد شد.
فصل سیزدهم
حقوق نمایندگان - تفسیر قوانین
ماده 183 - مقرری و مخارج مخصوص سمت و مسئولیت نمایندگان با پیشنهاد کمیسیون محاسبات و تصویب کمیسیون مشترک هیئت رئیسه و کمیسیون برنامه و بودجه بای هر دوره تعیین و در بودجه سالانه گنجانده می شود. قبل از تصمیم مجدد در هر دوره مطابق مصوب دوره قبل عمل خواهد شد.
تفسیر قوانین
ماده 184 - شرح و تفسیر قوانین عادی که به موجب اصل 73 قانون اساسی از مختصات مجلس است چه به صورت لوایح و چه به صورت طرحها یک شوری است و می تواند بطور عادی یا به صورت فوریت مورد مذاکره قرار گیرد و بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمی شود.
ماده 185 - در صورتی که تفسیر به صورت دو فوریتی و سه فوریتی نباشد پس از گزارش کمیسیون و توضیح مخبر یک مخالف و یک موافق هر یک حداکثر به مدت 10 دقیقه صحبت خواهند کرد و با پیشنهاد 10 نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق قابل تغییر است .
ماده 186 - در صورتی که گزارش کمیسیون و همین طور پیشنهادات دیگر که به کمیسیون رسیده بود به تصویب مجلس نرسد هر نماینده می تواند نظر خود را کتبا به هیئت رئیسه بدهد و پیشنهادات بترتیب وصول مورد بحث قرار می گیرد و اگر پیشنهادی به تصویب نرسید سؤال برای بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع می شود.
ماده 187 - در موارد دو فوریتی و سه فوریتی پس از طرح ابهام توسط نماینده دولت یا رئیس مجلس نمایندگان نظر خودشان را به صورت پیشنهاد کتبا به هیئت رئیسه میدهند و نظریات به توسط یکی از منشیان ابتداء قرائت و بترتیب وسول و به شیوه پیشنهادات مورد بحث و رای گیری قرار می گیرد.
آئین نامه فوق در جلسه روز یک شنبه بیست و سوم خردادماه 1361 مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 23/3/1361 به تایید شورای محترم نگهبان رسیده است و الحاق یک تبصره به ماده 152 در جلسه روز چهارشنبه بیست و هفتم مرداد ماه سال 1361 و اصلاح بند 21 ماده 42 و اصلاح ماده 43 و الحاق یک تبصره به آن و اصلاح ماده 148 تحت عنوان قانون رفع نقائص و تکمیل آئین نامه داخلی در جلسه روز یک شنبه هجدهم اردیبهشت ماه 1362 مجلس شورای اسلامی جمعا در یکصد و هشتاد و هفت ماده و هفتاد تبصره تصویب و بترتیب در جلسات 27/5/1361 و 18/2/1362 شورای محترم نگهبان به تایید رسیده است .
رئیس مجلس شورای اسلامی - اکبر هاشمی
نوع : آیین نامه
شماره انتشار : 11230
تاریخ تصویب : 1362/02/18
تاریخ ابلاغ : 1362/06/23
دستگاه اجرایی :
موضوع :
منبع : وب سایت قوانین دات آی آر (معاونت آموزش دادگستری استان تهران)
آئین نامه نحوه مصرف اعتبار مربوط به درمان بیماران کلیوی موضوع بند (ب) تبصره 16 قانون بودجه سال 1362 اصلاحیه ماده یک آئین نامه حق الزحمه مدیران ترکه و تصفیه
