آئین نامه نحوه اجرای احکام قصاص ، رجم ، قتل ، صلب ، اعدام و شلاق موضوع ماده 293 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری
شماره 14306/82/1 14/9/1382
مدیرعامل محترم روزنامه رسمی کشور
آئین نامه نحوه اجرای احکام قصاص ، رجم ، قتل ، صلب ، اعدام و شلاق موضوع ماده 293 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور کیفری) که در اجرای تبصره ماده مرقوم در 35 ماده و 13 تبصره توسط وزیر محترم دادگستری تهیه و به تصویب ریاست محترم قوه قضائیه رسیده ، جهت درج در روزنامه رسمی به پیوست ارسال می گردد .
رئیس نهاد قوه قضائیه - محمود شیرج
شماره 3535/02/111 5/7/1382
جناب آقای شیرج ریاست محترم نهاد قوه قضائیه
عطف به شماره 4877/82/1 مورخ 3/4/1382 ، در خصوص آئین نامه نحوه اجرای احکام قصاص ، اعدام ، رجم و شلاق و با توجه به نظرات مشاور محترم جناب آقای مهریار به پیوست اصلاحیه آئین نامه به پیوست ایفاد تا بهر ترتیب لازم به تصویب ریاست محترم قوه قضائیه برسد .
وزیر دادگستری - محمداسماعیل شوشتری
شماره 1562/01/444 27/6/1382
آئین نامه نحوه اجرای احکام قصاص ، رجم ، قتل ، صلب ، اعدام و شلاق موضوع ماده 293 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور کیفری)
فصل اول - نحوه اجرای احکامی که منجر به سلب حیات انسانی می شود .
مبحث اول شرایط اجرا
ماده 1- دادگاه بدوی صادرکننده حکم موظف است پس از قطعیت حکم و ابلاغ آن حسب مورد به محکوم علیه یا وکیل وی ، رونوشتی از حکم قطعی را طی نامه ای که متضمن تصریحات لازم باشد به همراه اسناد مربوط برای اجرا به مرجع قضائی مجری حکم ارسال کند .
تبصره - منظور از مرجع قضایی مجری حکم واحد اجرای احکام کیفری است که تحت نظر دادستان یا معاون وی می باشد و در حوزه هایی که تاکنون دادسرا تشکیل نگردیده تحت نظر رئیس حوزه قضایی یا معاون وی است .
ماده 2- حکم قصاص نفس پس از احراز قطعیت آن توسط دادگاه بدوی صادرکننده رای و نیز طی مرحله استیذان از ولی امر مسلمین و تنفیذ آن از سوی رئیس قوه قضائیه ، با اذن ولی دم یا اولیاء دم بموقع اجراء گذاشته خواهد شد .
ماده 3- هرگاه یکی از مقامات قضایی در موردی که قانون تجویز نموده است تقاضای تجدیدنظر در حکم قطعی را بنماید ، اجرای حکم تا اتخاذ تصمیم قضایی در این مورد به تاخیر می افتد .
ماده 4- به استثناء مورد قصاص نفس ، چنانچه محکوم به اعدام ، قتل ، رجم ، صلب و یا قطع عضو به عنوان حد پس از لازم الاجرا شدن حکم و قبل از اجرای آن درخواست عفو نماید ، به دستور دادگاه صادرکننده حکم اجرای آن تا اعلام نتیجه از سوی کمیسیون عفو و بخشودگی به تاخیر خواهد افتاد . کمیسیون مزبور موظف است به این تقاضا رسیدگی و در اسرع وقت نتیجه را به دادگاه اعلام کند .
ماده 5 - عروض جنون ، ارتداد و یا بیماری محکوم یا مستحاضه بودن محکوم علیها مانع اجرای حد یا قصاص یا اعدام نیست . لیکن ، در مورد محکوم مریض چنانچه طبق نظر و تجویز پزشک قانونی و یا پزشک معتمد و تایید قاضی صادرکننده حکم بدوی یا دادستان مربوط مرض وی در حدی باشد که مانع انجام تشریفات اجرا مقرر در این آئین نامه باشد ، اجرای حکم تا رفع مانع به تاخیر می افتد .
ماده 6 - در ایام بارداری و نفاس زن حکم اعدام یا حد یا قصاص نفس اجرا نمی شود . همچنین است بعد از وضع حمل چنانچه به تجویز پزشک قانونی یا پزشک معتمد و تایید قاضی صادرکننده حکم یا دادستان مربوط ، اجرای حکم موجب لطمه به سلامتی طفل به سبب قطع شیر مادر باشد که در این صورت اجرای مجازات تا رسیدن طفل به سن 2 سالگی به تعویق خواهد افتاد .
مبحث دوم تشریفات اجرا
ماده 7 - پس از وصول حکم قطعی و دستور اجرای آن از سوی دادگاه صادرکننده ، مرجع قضائی مجری حکم موظف است حداقل 48 ساعت قبل از زمان اجرای حکم مراتب را به مقامات و اشخاص ذیل اطلاع داده و از آنها بخواهد جهت انجام وظایف محوله در محل اجرای حکم حاضر شوند :
الف - قاضی صادرکننده حکم بدوی ، در صورتی که حضور وی به موجب قانون لازم باشد .
ب - رئیس اداره زندان یا قائم مقام وی برای تهیه مقدمات اجرای حکم و حفظ نظم در داخل محوطه زندان و یا همکاری با مامورین نیروی انتظامی و یا برای تسلیم زندانی در صورتی که حکم در خارج از محوطه زندان اجرا می شود .
ج - فرمانده نیروی انتظامی محل یا قائم مقام وی .
د - پزشک قانونی یا پزشک معتمد ( چنانچه در محل پزشک قانونی نباشد ) برای معاینه محکوم و نیز اعلام نظر راجع به وضعیت جسمانی وی قبل از اجرا و معاینه جسد پس از اجرای حکم .
ه- - یکی از روحانیون یا افراد بصیر برای انجام تشریفات دینی و مذهبی و اگر محکوم پیرو یکی از ادیان رسمی شناخته شده باشد ، نماینده رهبر دینی مربوط یا نماینده وی . در هر صورت ، عدم حضور این افراد مانع از اجرای حکم نمی باشد .
و - منشی دادگاه برای قرائت حکم قبل از اجراء .
ز - اولیاء دم مقتول یا وکیل آنها .
ح - وکیل محکوم علیه . عدم حضور وکیل یاد شده مانع از اجرای حکم نمی باشد .
ط - شهود ، در صورتی که حضور شهود به موجب قانون لازم باشد .
تبصره 1- در صورتیکه بنا به جهاتی حضور تماشاچی یا طبقات خاصی در محل اجرای حکم به مصلحت نباشد ، بنا به تشخیص دادستان ، مامورین انتظامی از ورود آنان به محل اجرای حکم جلوگیری به عمل می آورند . در نقاطی که دادسرا تشیکل نگردیده است ، تشخیص این امر بعهده رئیس حوزه قضایی است .
تبصره 2- تامین امنیت محل اجرای حکم در خارج از محوطه زندان به عهده نیروی انتظامی است .
ماده 8 - قبل از اجرای حکم ، پزشک قانونی یا پزشک معتمد به اتفاق قاضی مجری حکم به محبس محکوم رفته ، او را معاینه و اعلام نظر می کند . در صورتیکه از نظر جسمی مانعی برای اجرای حکم نباشد ، قاضی مجری حکم به محکوم اطلاع می دهد چنانچه تقاضای ملاقات با اشخاصی را دارد اظهار نماید . در صورت تقاضای ملاقات ، اشخاص مورد نظر محکوم علیه - بشرطی که قبول تقاضا موجب تاخیر اجرای حکم نشود - به محل حبس دعوت می شوند .
ماده 9 - پس از حضور فرد یا افراد مورد تقاضا ، رئیس زندان یا قائم مقام وی ترتیب ملاقات محکوم را با آنان می دهد . محکوم حق دارد هرگونه مطلبی را در حضور مرجع قضائی مجری حکم یا بدون حضور وی به ملاقات کنندگان کتبا یا شفاها اظهار کند . فقط رئیس زندان یا قائم مقام وی باید در جریان ملاقات و بیان اظهارات حاضر باشد . در صورت ضرورت از یک نفر مترجم نیز استفاده خواهد شد .
ماده 10- روحانی یا فرد بصیر دعوت شده ، باید اقدامات زیر را انجام دهد :
1- تذکر به محکوم مبنی بر توبه .
2- تذکر به محکوم مبنی بر اینکه چنانچه وصیتی دارد اعلام نماید .
3- تذکر به محکوم برای غسل میت و تحنیط و تکفین خود در مورد قصاص نفس و رجم .
تبصره 1- نظارت بر انجام امور فوق با مقام قضایی مجری حکم است و عنداللزوم خود اقدام به تذکر به محکوم خواهد نمود .
تبصره 2- مامورین زندان و یا نیروی انتظامی حسب مورد به محکوم اجازه می دهند تا با آب سدر و آب کافور و آب خالص غسل نماید و سپس به ترتیبی که درخصوص اموات مقرر است و با رعایت موازین شرعی خود را با سه قطعه کفن ، تکفین و حنوط نماید . در این صورت ، پس از اجرای حکم و مرگ مرجوم و یا محکوم به قصاص ، بدون نیاز به غسل و کفن جدید با همان وضعیت بر او نماز میت خوانده و در قبرستان مسلمین دفن می گردد ، مگر اینکه محکوم قبل از اجرای حکم غسل نکرده باشد که در این صورت غسل میت و سایر تشریفات مربوط به دفن میت در مورد وی انجام خواهد شد .
تبصره 3- چنانچه محکوم وصیتی داشته باشد مقامات یاد شده نوشتجات و وصایای او را پس از ملاحظه مرجع قضائی مجری حکم و اعلام بلامانع بودن آن و پس از اجرای حکم ، بدون تاخیر به مقصدی که محکوم تعیین کرده است ارسال می دارند .
تبصره 4- هزینه اجرای حکم مقرر در این ماده و تبصره های آن بعهده قوه قضائیه است .
ماده 11- در صورتیکه محکوم غیرمسلمان باشد قبل از اجرای حکم آداب مذهبی لازم مطابق مقررات دین و مذهب وی به عمل خواهد آمد . عدم حضور رهبر دینی مربوط یا نماینده وی ، مانع از اجرای حکم نخواهد بود .
ماده 12- اگر محکوم خوردنی یا آشامیدنی تقاضا کند مامورین مکلف به تهیه آن هستند ، مگر اینکه تقاضای وی فقط برای تاخیر اجرای حکم باشد . تشخیص این امر با مرجع قضائی مجری حکم است .
ماده 13- در مواردی که محکوم علیه در زندان است و حکم در خارج از محل زندان اجرا می شود ، صورتجلسه تهیه و به امضای مسئول اجرای حکم ، رئیس زندان یا قائم مقام وی ، پزشک حاضر در محل ، منشی دادگاه و فرمانده نیروی انتظامی محل یا قائم مقام وی می رسد . رئیس زندان هویت زندانی را از حیث تطبیق مشخصات وی با آنچه در حکم دادگاه آمده است تایید نموده و ذیل آن را امضاء خواهد کرد .
مبحث سوم نحوه اجرا
ماده 14- اجرای قصاص نفس ، قتل و اعدام ممکن است بصورت حلق آویز به چوبه دار و یا شلیک اسلحه آتشین و یا اتصال الکتریسته و یا به نحو دیگر به تشخیص قاضی صادرکننده رای انجام گیرد .
تبصره - در صورتیکه در حکم صادره نسبت به نحوه و کیفیت اعدام ، قصاص نفس و قتل ترتیب خاصی مقرر نشده باشد ، محکوم به دار کشیده می شود .
ماده 15- زمان اجرای حکم ، اول طلوع آفتاب خواهد بود ، مگر اینکه دادگاه زمان خاصی را تعیین کرده باشد و اجرای حکم حسب مورد با مامورین زندان یا نیروی انتظامی است . ولی ، در مورد قصاص نفس ولی دم می تواند شخصا محکوم را قصاص کرده یا وکیل بگیرد .
ماده 16- مامورین اجرای حکم موظفند قبل از اجرای حکم ابزار و ادوات و آلات اجرا را دقیقا مورد معاینه و بررسی قرار داده و از استحکام و آماده بودن آنها برای اجرای حکم اطمینان حاصل کنند . وسائل مذکور نباید به گونه ای باشد که زاید بر آنچه اقتضای اجرای حکم است موجب شکنجه ، تعذیب و یا مثله شدن محکوم گردد . همچنین ، کلیه عملیات اجرائی باید با کمال آرامش و بدون اعمال خشونت ، توسط افراد خبره انجام شود .
ماده 17- نظارت بر صحت اجرا و رعایت تشریفات لازم و عدم تاخیر و یا تعطیل آن با مقام قضائی مجری حکم است .پس از رعایت تشریفات و شرایط مذکور ، محکوم تحت الحفظ به محل اجرای حکم آورده می شود و سپس با اجازه مقام قضائی مجری حکم ، منشی دادگاه متن حکم را با صدای بلند قرائت می کند و پس از آن بلافاصله به دستور مقام مذکور ، حکم طبق مفاد مندرج در آن به اجرا درمی آید .
تبصره - چنانچه محکوم به قتل یا رجم قبل از اجرا منکر بزه انتسابی شود و مورد مشمول ماده 71 قانون مجازات اسلامی باشد به دستور مقام قضایی مجری حکم از اجرای حکم خودداری می شود و مراتب به مرجع قضایی صادرکننده رای اعلام می گردد .
ماده 18- پس از اجرای حکم ، چنانچه به تشخیص پزشک قانونی یا پزشک معتمد اطمینان به مرگ محکوم حاصل شود ، از محل اجرای حکم خارج و جسد تحویل پزشکی قانونی می شود . چنانچه کسان محکوم جسد را مطالبه نمایند به تشخیص و دستور مقام قضائی مجری حکم تسلیم آنان می شود والا طبق مقررات شرعی و قانونی دفن خواهد شد . در فرض اخیر ، کلیه هزینه ها از بیت المال پرداخت می شود .
ماده 19- از اجرای حکم صورتمجلس تهیه شده و به امضاء مقام قضائی مجری حکم ، رئیس اداره زندان یا نماینده وی ، فرمانده نیروی انتظامی محل یا قائم مقام وی در صورت اجرای حکم در خارج از محل زندان ، پزشک قانونی یا پزشک معتمد ، منشی دادگاه ، اولیاء دم یا وکیل آنها و وکیل محکوم علیه ( در صورت حضور ) می رسد و در پرونده مربوط ضبط می گردد .
ماده 20- در صورت صلاحدید مقام قضائی مجری حکم ، از مراسم اجرای حکم توسط مسئولین زندان یا مامورین انتظامی حسب مورد فیلمبرداری یا عکسبرداری شده و عکسها یا فیلمها در پرونده محکوم بایگانی می شود و خبر اجرای حکم با ذکر نوع جرم و خلاصه رای دادگاه در روزنامه ها منتشر می گردد . در موارد استثنایی که به تشخیص رئیس قوه قضائیه یا مقامات مجاز از طرف ایشان مصلحت ایجاب کند ، عکس محکوم در حال اجرای حکم توسط رسانه های گروهی برای اطلاع عموم انتشار می یابد .
مبحث چهارم تشریفات خاص اجرای حد رجم
ماده 21- قبل از اجرا ، مرجع مجری حکم در صورت تشخیص قاضی صادرکننده حکم مردم را از زمان اجرای حد آگاه می سازد و در هرحال لازم است حداقل سه نفر از مومنین در زمان اجرای حد حضور داشته باشند .
ماده 22- مامورین نیروی انتظامی یا زندان حسب مورد موظفند بدوا محل اجرای حد را به کیفیت مقرر در ماده 102 قانون مجازات اسلامی حفر نموده و مقداری سنگ به اندازه های مقرر در ماده 104 همان قانون در محل اجرای حکم آماده کنند . قاضی مجری حکم بدوا اقدامات انجام یافته بشرح فوق را بررسی نموده و پس از تایید دستور اجرای حکم را خواهد داد .
ماده 23- چنانچه محکومیت به رجم بر اساس اقرار محکوم باشد هنگام اجرای حکم بدوا قاضی صادرکننده رای سنگ می زند و سپس دیگران . ولی اگر محکومیت بر اساس شهادت شهود باشد اول شهود سنگ می زنند و سپس قاضی یاد شده .
تبصره 1- منظور از قاضی صادرکننده رای ، قاضی صادرکننده رای بدوی است مگر اینکه شعبه تشخیص دیوان عالی کشور با نقض حکم دادگاه بدوی ، حکم به رجم داده باشد که در این صورت رئیس شعبه مذکور یا یکی از اعضای شعبه به تشخیص رئیس شعبه اقدام به زدن سنگ می نماید .
تبصره 2- عدم حضور یا اقدام قاضی صادرکننده رای و شهود برای زدن اولین سنگ مانع اجرای حد نیست و در هر صورت حکم به دستور مقام قضائی مجری حکم اجرا می شود ، مگر اینکه زنای محکوم به شهادت شهود ثابت شده باشد و شهود در هنگام اجرای حکم فرار کنند و یا زنا به اقرار خود او ثابت شده باشد و وی از گودالی که در آن قرار گرفته است ، فرار کند که در این دو مورد حد ساقط می شود و مقام قضائی مجری حکم دستور توقف اجرا را خواهد داد . همچنین است اگر مورد ، مشمول ماده 71 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 باشد که در این صورت مطابق تبصره ماده 17 این آئین نامه عمل می شود .
مبحث پنجم تشریفات خاص اجرای حد صلب
ماده 24- در اجرای حد صلب محکوم را به چوبه دار که شبیه صلیب تهیه شده ، در حالتی که پشت به صلیب و رو به قبله بوده و پاهایش مقداری از زمین فاصله داشته باشد آویزان کرده و دستهای وی را به دو چوبه افقی و پاهایش را به چوبه عمودی می بندند و به مدت سه روز تحت حفاظت و مراقبت مامورین نیروی انتظامی به همان حال رها می کنند . پس از انقضای سه روز ، او را از چوبه دار پآئین می آورند اگر فوت کرده باشد پس از انجام مراسم مذهبی دفن و در غیر اینصورت او را رها می کنند و چنانچه نیاز به ارائه خدمات پزشکی داشته باشد اقدامات درمانی بلامانع خواهد بود .
تبصره - چنانچه فوت مصلوب زودتر از سه روز محرز گردد ، پائین آوردن جسد برای انجام مراسم مذهبی و کفن و دفن قبل از انقضای سه روز بلامانع است .
فصل دوم - نحوه اجرای احکامی که مستلزم قطع عضو است .
ماده 25- در قصاص عضو یا قطع عضو در اجرای حدود ، علاوه بر رعایت شرایط و ضوابط مقرر در قانون مجازات اسلامی ، رعایت مواد 1 ، 3 ، 4 ، 5 ، 6 ، 14 ، 15 ، 16 ، 18 ، 19 و 20 این آئین نامه الزامی است . ماده 26- حضور پزشک به منظور تشخیص و اجرای مفاد مواد 272 ، 275 ، 290 و 291 قانون مجازات اسلامی ضروری است .
فصل سوم - نحوه اجرای حکم شلاق
ماده 27- اجرای شلاق به وسیله نوار چرمی به هم تابیده بطول تقریبی یک متر و به قطر تقریبی 5/1 سانتی متر انجام می شود .
ماده 28- حتی المقدور دست و پای محکوم به محل اجرای حکم بسته می شود تا از حرکات اضافی محکوم که ممکن است منجر به اصابت شلاق به نقاط ممنوعه شود جلوگیری بعمل آید .
تبصره - منظور از نقاط ممنوعه سر و صورت و عورتین است .
ماده 29- مجازات شلاق چنانچه در فضای سرپوشیده اجراء شود باید دمای هوای آن معتدل باشد و چنانچه در فضای باز اجراء شود نباید دمای هوا بسیار سرد یا بسیار گرم باشد . در نقاط سردسیر سعی می شود در ساعات گرمتر و در نقاط گرمسیر در ساعات خنکتر حکم اجراء گردد .
ماده 30- اجرای حد شلاق از حیث شدت و ضعف ضربات به ترتیب زیر است : حد شلاق زنا و تفخیذ شدیدتر از حد شرب خمر است و حد شرب خمر شدیدتر از حد قذف و قوادی است .
ماده 31- اجرای حد شلاق با توجه به ماده 300 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور کیفری) مطابق مقررات مندرج در قانون مجازات اسلامی است .
ماده 32- اجرای حد محکومین اناث به نحو نشسته و با لباسی که بدن آنها بسته باشد اجرا می شود .
ماده 33- شلاق های حدی محکومین ذکور به نحو ایستاده اجراء می شود و در حد زنا و تفخیذ و شرب خمر در حالی است که پوشاکی غیر از ساتر عورت نداشته باشد و در حد قوادی و قذف از روی لباس معمولی اجراء می شود .
ماده 34- اجرای شلاق تعزیری با رعایت ماده 288 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور کیفری) به نحو زیر انجام می شود :
الف - شلاق در حالتی که محکوم بر روی شکم خوابیده و پوشش او لباس معمولی است به پشت بدن بجز سر و صورت و عورت زده می شود .
ب - شلاق به نحو یکنواخت و بطور متوسط زده می شود . ماده35- این آئین نامه در اجرای ماده 293 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور کیفری) مصوب 28/6/1378 کمیسیون امور قضائی و حقوقی مجلس شورای اسلامی در 36 ماده و 7 تبصره به تصویب رئیس قوه قضائیه رسید .
رئیس قوه قضائیه - سید محمود شاهرودی
نوع : آیین نامه
شماره انتشار : 17124
تاریخ تصویب : 1382/06/27
تاریخ ابلاغ : 1382/09/19
دستگاه اجرایی :
موضوع :
منبع : وب سایت قوانین دات آی آر (معاونت آموزش دادگستری استان تهران)
اصلاح آئین نامه اجرائی بندهای ( الف ) ، ( ب ) ، ( ج ) و ( د ) ماده ( 121 ) قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران اصلاحیه مواد 206 و 215 آئین نامه اجرائی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب 26 4 1380 واصلاحات و الحاقات بعدی
