مصوبه هشتصد و بیست و یکمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش تاریخ28 2 1389 موضوع اجرای آزمایشی برنامه درسی استانشناسی
وزارت آموزش و پرورش
به پیوست تصویر مصوبه‌ی هشتصد و بیست و یکمین جلسهی شورای عالی آموزش و پرورش تاریخ 28/2/1389 در خصوص اجرای آزمایشی برنامه درسی استانشناسی جهت اجرا ابلاغ میشود.
دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش ـ مهدی نوید
مصوبه هشتصد و بیست و یکمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش تاریخ28/2/1389 موضوع: اجرای آزمایشی برنامه درسی استانشناسی
ماده واحده:
شورای عالی آموزش و پرورش مقرر می‌دارد برنامه درسی استانشناسی بر اساس راهنمای پیوست (مورد تأیید کمیسیون برنامه‌های درسی و تربیتی) به مدت دو سال، در شش استان کشور به صورت آزمایشی اجرا شود.
پژوهشـگاه مطالـعات آموزش و پـرورش موظـف است اجـرای آزمایـشی برنامه مذکور را ارزشـیابی و نتیجه را جهت اتخاذ تصمیم به شورای عالی آموزش و پـرورش گزارش دهد.
تبصره ـ در استان‌های منتخب این درس جایگزین درس جغرافیای استان ضمیمه جغرافیای عمومی سال دوم متوسطه خواهد بود.
موضوع: اجرای آزمایشی برنامه درسی استان شناسی در هشتصد و بیست و یکمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 28/2/1389 به تصویب رسید.
دبیر شورا ـ مهدی نوید رییس جلسه ـ حمیدرضا حاجی‌بابایی
اجرای آزمایشی برنامه درسی استانشناسی مورد تأیید است.
رییس جمهور و رییس شورای عالی آموزش و پرورش ـ محمود احمدی‌نژاد
راهنمای برنامهی درسی استانشناسی ضمیمه‌ی جغرافیای سال دوم دبیرستان (مشترک کلیه‌ی رشته‌ها)
(مورد تأیید کمیسیون برنامه‌های درسی و تربیتی شورای عالی آموزش و پرورش)
مقدمه
برنامهی درسی استانشناسی، در پی آن است که دانشآموزان هر استان با مسایل جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، مردم‌شناسی وگذشته‌ی تاریخی محل زندگی خود آشنا شوند وزمینه‌ای را برای پاسخگویی به مسائل محلی و ناحیه‌ای آن‌ها فراهم نماید.
دانشآموزان از طریق این برنامه می‌آموزند که بایستی در فرایند شکل‌گیری هویت ملی (اسلامی ـ ایرانی) خود نقش فعالی داشته باشند. نقشی که تنوع و گوناگونی زیادی دارد و طیف گسترده‌ای از فرایندهای تاریخی، سیاسی، اقتصادی، علمی، فرهنگی و فناوری را در برمی‌گیرد.
گنجینه‌ای گرانبها از پتانسیل‌ها و توان‌های مختلف طبیعی، فرهنگی، تاریخی، علمی و ... در هریک از استان‌های کشور ذخیره شده است.آشنایی با این گنجینه‌ها که خلاء آموزش آن‌ها در نظام آموزشی فعلی مشهود است، برای دانشآموزان که آینده‌سازان کشور هستند از اهمیت فراوانی برخوردار است.
برنامهی درسی استانشناسی تلاش میکند تا نگرش مثبت و صحیح دانشآموزان به موضوعات مختلف استانی تقویت شود وآن‌ها بتوانند پاسخ‌ها و روش‌های خلاقانه‌ای برای حل مسایل و مشکلات مختلف مکان زندگی خود ارائه کنند.
این برنامه در نظر دارد درک جامع و یکپارچه‌ای از وضعیت استان محل زندگی دانش‌آموز در ابعاد مختلف ایجاد نماید تا سبب دلبستگی بیش‌تر آن‌ها به شهر و استان محل زندگی‌شان شود و به تدریج علاقه و وابستگی آن‌ها را به سرزمین ملی و میراث فرهنگی افزایش دهد. مطالعات و بررسی‌های پژوهشگران حاکی از آن است که از طریق آشنایی با جغرافیا، تاریخ محلی، آداب و رسوم، سنت‌ها و میراث فرهنگی محیط زادگاه است که به‌تدریج روحیه‌ی وطن دوستی دانشآموزان شکل می‌گیرد و هویت ملی و دینی آنان تثبیت میشود.
1ـ ضرورت و اهمیت (فلسفه‌ی وجودی درس استانشناسی)
برنامهی درسی استانشناسی به مطالعه‌ی مسایل جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و معیشتی محیط زندگی دانشآموزان درچارچوب یک واحد سیاسی یعنی استان میپردازد. برخلاف کتاب‌های فعلی جغرافیای استان که صرفاً روابط انسان و محیط در محدودهی استانی را مطالعه قرار داده است، این برنامه وضعیت جغرافیایی، تاریخی اجتماعی، فرهنگی و اقتصـادی محیط زندگی دانشآموزان را در قالبی یکپارچه مورد مطالـعه قرار می‌دهد.
برنامهی درسی استانشناسی از رویکرد تک سویه که تنها به بعد جغرافیایی تأکید می‌ورزد، خارج شده و از نظر‌گاه ویژگی برنامهی درسی به وضعیتی در قالب ماتریس چندبعدی، نگره‌ها و سویه‌های تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی استان را مورد مطالعه قرار می‌دهد. در فرایند این یادگیری جدید، پردازش اطلاعات دانشآموزان از مسائل محدودهی استانی از قالب تک‌نگاری و تک‌اندیشی جغرافیایی محض خارج شده و به وضعیت سیستمی و چند وجهی میل پیدا میکند. به دلیل ماهیت علم جغرافیا مطالعه سیستمی استان‌ها تنها از ورای این رشته قابل انجام است.
از نظر آموزشی رویکرد جدید استانشناسی، دانشهای عینی را به شکل سازمان‌یافته‌تر و در یک فرایند منطقی و سیستمی به دانشآموزان منتقل میکند. بدون‌شک با توجه به درهم تنیدگی و درهم‌آمیختگی مسائل نوین زندگی انسان معاصر، جریان یاددهی ـ یادگیری باید از ضریب پیوستگی و ارتباط بیش‌تر و معنادارتری با سایر رشته‌های علمی برخوردار باشد. در سایه‌ی چنین برنامه‌ریزی است که نیل به درک و حس عمیق‌تر و روشن‌تر از موضوعات محیط پیرامونی، برای دانشآموزان ایجاد میشود.
از طرف دیگر یکی از اهداف برنامهی درسی استانشناسی پاسخگویی به نیازهای محلی در ابعاد گوناگون است، بخشی از این نیازها دارای ابعاد مختلف در سطح محلی است که یک برنامهی درسی مطلوب و شایسته‌ای نیازمند است که به این نیازها پاسخ دهد. تحقق این ضرورت‌ها موجب ارضای حس کنجکاوی دانشآموزان، شناخت مسایل محیطی، تقویت حس تعلق منطقه‌ای در عین تعلق ایرانی و دلبستگی آن‌ها به مکان زندگی میشود. همچنین علاقه به محیط زندگی و زادگاه، زمینه را برای پرورش حس وطن‌دوستی در دانشآموزان و احساس مسئولیت در برابر محیط، جامعه و مسایل آن فراهم میکند. اساساً از نظر شیوههای آموزشی باید دانشآموزان را در ابتدا با مسایل مختلف جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی مکان زندگی آشنا کرد و سپس آگاهی‌های او را به مکان‌های دورتر گسترش داد. شناخت موضوعات استانی می‌تواند زمینه و آغازی برای تقویت احساس تعلق ایرانی بودن و درک هوشمندانه از مسایل مختلف در سطح کشوری و جهانی را فراهم کند.
مطالعه‌ی همهجانبه و چندبعدی این مکان جغرافیایی موجب خواهد شد که دانشآموزان مسایل را عمیق‌تر درک کنند. همین امر به شکل‌گیری دیدی یکپارچه و کل‌گرا (سیستمی) در دانشآموزان کمک میکند. و آن‌ها احساس میکنند که در مکان معینی با ویژگی‌های خاص وگذشته‌ی تاریخی و شیوه‌ی معیشتی و فرهنگی ویژه‌ای به سر می‌برند که دارای پیوستگی‌های مختلفی با یکدیگر هستند. برنامهی درسی استانشناسی در نهایت این فرصت را در اختیار دانشآموزان قرار می‌دهد که با جذابیت‌ها و امکانات‌محلی، مسایل، فرصت‌ها و تهدیدهای مکان زندگی خود و نقش آن در کلیت هویت ملی و ضرورت تعلق خاطر به ایران اسلامی آشنا شوند. این آگاهی و شناخت بعدها به آن‌ها کمک میکند که در توسعه و پیشرفت سرزمین خود سهیم شوند.
درس استانشناسی به دنبال تقویت احساس هویت، فرهنگی، دینی و ملی است. تعلق به یک مکان، مردم و گذشته‌ی آنان، فرهنگ، مسایل مکانی و ایجاد احساس مسئولیت در برابر مسائل، از اهداف اساسی آموزش این درس است. با توجه به پدیداری شرایط نوین در زندگی بشر و پیچیدگی‌های مختلف مسایل و مشکلات جوامع بشری از سوی دیگر، تغییر در دیدگاه‌های صاحب‌نظران و برنامه‌ریزان، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. امروزه رسالت تعلیم و تربیت را نمی‌توان تنها ازطریق دانش خاص یک رشته علمی جاودانه کرد. چرا که نظام‌های رشته‌ای بیش از پیش رشد و گسترش پیدا کرده‌اند. از این نظر یادگیری تک بعدی در مقابل نیازهای مختلف فرد و جامعه، ناکافی است و رشد ناموزون یک بعد با رویکرد سنتی دربرگیرنده‌ی راه‌حل جامعی برای برون رفت از چنین فضایی نیست. از منظر فلسفه‌ی برنامه‌ریزی آموزشی، مواجهه با مسایل پیچیده و درهم تنیده‌ی کنونی، توسعه‌ی خلاقیت و تفکر انتقادی و افزایش مهارتها، فرایندی تحلیلی، چندوجهی، چندگفتمانی و بین رشته‌ای را می‌طلبد. این موضوع فعالیت یادگیری را در نزد دانشآموزان تسهیل خواهد بخشید.
از جمله انتظارات تربیتی دنیای امروز، تربیت شهروندان آگاه است. مطالعه‌ی مکان زندگی در ابعاد مختلف یکی از راهبردهای کلیدی برای تحقق این هدف است. از منظر یک علم صرف و یک جانبه‌نگر، به راحتی نمی‌توان به درکی عمیق از یک واحد سیاسی و مسایل آن نایل شد. جغرافیای استان‌ها اگرچه در حد و زمان خود برنامه‌ای قابل توجه و اعتنا است، اما کم‌تر در پی آن بوده که بتواند دانشی وسیع را تهیه کند تا دانشآموزان به شناخت عمیق‌تر از مسایل مختلف استان نایل شوند. کسب دانش وسیع‌تر و عمیق‌تر به طور کلی ارزشمندتر است. با توجه به این امر که استانشناسی از جمله دروس عمومی و مشترک میباشد و به دنبال گسترش بصیرت دانشآموزان نسبت به محیط زندگی و توانمندکردن آنان در حل مسایل محیط پیرامونی است، نیل به این هدف می‌تواند به تربیت شهروندان مسئول و کارآمد کمک کند. دانشآموزان امروز، مدیران و مسئولان فردا هستند، آن‌ها مدرسه و کلاس درس را باید با ذهنیتی مناسب، ترک کنند، زیرا تنها در این صورت است که در برابر محیط زندگی خود و مسایل آن احساس مسئولیت خواهند کرد.
دانشآموزان، نیازمند آگاهی از شکل‌گیری محیط طبیعی و اجتماعی پیرامون خود از جمله چگونگی، شکل‌گیری تمدن‌های اولیه در مکان زندگی، رشد و توسعه‌ی آن، شناخت واقعیت‌های حال و درک بهتر از مسایل آینده مکان زندگی خود هستند. استانشناسی به تحقق این نیاز کمک میکند.
این برنامه می‌تواند به ایجاد مبانی معرفتی در دانشآموزان نسبت به سرزمین ایران و همچنین میراث غنی مادی و معنوی آن کمک کند. بدین ترتیب این برنامه نوعی ایران‌شناسی است که می‌تواند در شکل‌گیری هویت دینی و ملی نقش اساسی ایفا کند.
برنامهی درسی استانشناسی، ما را با این حقیقت آشنا میکند که ایران از فرهنگ‌های مختلفی تشکیل شده است. فرهنگ ایرانی تلفیقی از اندیشه‌های اقدام مختلف، مانند فارس، کُرد، لُر، ترک، عرب، بلوچ و ... است.
برنامهی درسی استانشناسی از معدود دروسی است که می‌تواند به روشن‌شدن رابطه‌ی تحولات اجتماعی و سیاسی کشور (انقلاب بزرگ اسلامی ایران) و اثرات آن در تغییرسیمای چشم‌‌‌اندازهای جغرافیایی و تحولات کیفی و کمی زندگی مردم میهن اسلامی کمک کند.
برنامهی درس استانشناسی این حقیقت را روشن میکند که هویت دارای لایه‌های مختلفی است از جمله خودآگاهی شخصی، خودآگاهی محلی، شهری، استانی، ناحیه‌ای، ملی، اسلامی و جهانی. آن‌چه که برای یک ملت مهم است همان هویت ملی و دینی است، طبعاً دین بخشی مهم از این هویت است، دین یکی از عناصر مهم فرهنگ ماست.
از دیگر مفروضات این ماده‌ی درسی پاسخگویی به نیازهای محلی، فراهم آوردن درکی همهجانبه از مکان زندگی، علاقه‌مندی به محیط پیرامونی، تقویت حس وطن‌دوستی در دانشآموزان، پرورش احساس مسئولیت در برابر مسایل محیطی و اجتماعی و نیز کمک به برخورد هوشمندانه با مسایل مختلف در محیط پیرامون زندگی است. این برنامه پاسخی به نیاز استان‌های مختلف است که در اسناد توسعه‌ی راهبردی نظام آموزش و پرورش و طرح سند ملی هم مورد تأکید قرار گرفته است.
2ـ رویکرد برنامهی درسی
رویکردها به جهت‌گیری برنامهی درسی در ارتباط با موضوعات یاددهی و یادگیری و عناصر برنامهی درسی اشاره میکند (میلر 2000)، عناصر برنامهی درسی نظیر اهداف، محتوا، فرایند آموزش، محیط یادگیری، نقش معلم و شیوه‌ی ارزشیابی از آموخته‌ها، متأثر از رویکردهای برنامهی درسی است.
با توجه به ماهیت برنامهی درسی استان‌شناسی‌که به‌دنبال پاسخگویی به نیازهای دانشآموزان در ابعاد جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تربیتی است، برنامهی درس استانشناسی ترکیبی از رویکردهای مختلف از جمله فرهنگی ـ تربیتی، موضوعی، جامعه محوری و دانش‌آموز محوری را در بر می‌گیرد.
2ـ 1ـ محورهای عمده در رویکرد برنامهی درسی استان شناسی
1ـ تقویت فرهنگ ایران و اسلام
فرهنگ در لغت به معنای شیوه‌ی زندگی است که به جنبه‌های معنوی یک تمدن اشاره دارد. عناصر یک فرهنگ شامل زبان، دین، آداب و رسوم و سنت‌های اجتماعی، باورها، نوع معیشت و هنر یک ملت است. فرهنگ مردم ایران متأثر از گذشته‌ی مردم ایران، دین مبین اسلام، نوع معیشت، عوامل جغرافیایی و مبادلات فرهنگی با دیگر کشورهای جهان میباشد. رسالت مدارس امروز حفظ، تداوم و توسعه‌ی این فرهنگ است. هریک از برنامه‌های درسی به نسبت سهم خود لازم است که به معرفی فرهنگ ایران و اسلام تلاش کنند.
2ـ تقویت تربیت دینی و عقلانی
تربیت در لغت به معنای پرورش دادن فرد در جهت ربوبیت است. به عبارت دیگر تغییر دادن فرد در جهت عالی‌ترین مقصد هستی یعنی خداوند متعال. در هیچ یک از فرهنگ‌ها و فلسفه‌های تربیتی چنین معنایی برای تربیت دیده نشده است. در زبان لاتین تربیت معادل با لغت Education است که به معنای « بیرون ریختن آن چه که در درون فرد نهفته»، آمده است. تربیت در اصل به معنای فرایندی است که قوا و استعدادهای نهفته‌ی فرد را شکوفا کرده و بارور می‌سازد. از آن جا که به موجب فلسفه‌ی تعلیم و تربیت اسلام، حقیقت وجودی انسان چیزی جز روح نیست و روح نیز به طور فطری گرایش به این دارد که خود را به نزدیک‌ترین موجود به خود یعنی خداوند شبیه‌سازی کند، به ناچار فرایند آموزش باید فرد را در جهت شکوفایی قوای فکری، (رشد تفکر استدلالی، تفکر خلاق، تفکر نقاد)، رشد شخصیت فردی، تعالی اخلاقی و امور معنوی سوق دهد. محتوای درسی بر اساس این رویکرد نه یک هدف، بلکه یک وسیله برای رسیدن به این اهداف محسوب میشود و هر برنامهی درسی نیز باید به سهم خود وسیلهی نیل به این اهداف را تسهیل نماید.
بدین لحاظ برنامهی درس استانشناسی بدنبال تقویت، تعمیق، تعمیم و بسط اهداف متعالی فرهنگی و تربیتی اسلام است که برگرفته از عقل، قرآن، سنت، آموزه‌های اهل‌بیت(ع)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و رهنمودهای امام راحل (ره)، مقام معظم رهبری، فرهنگ ایران و نظرات مربیان تربیتی میباشد. توجه به نیازهای حال وآینده همراه با بهرهگیری ازتجربه‌های ملی وجهانی، در همه‌ی برنامه‌های درسی و برنامه‌ریزی‌ها، تولید مواد آموزشی و سایر عناصر برنامهی درسی نیز مورد تأکید است.
3ـ تعمیق هویت ملی
مردم یک سرزمین دارای هویت مخصوص به خود هستند. این هویت متأثر از عوامل تاریخی (تاریخ محلی و تاریخ ملی) مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی است. اجزای این هویت در ارتباط با مسایل منطقه‌ای از ویژگی‌های خاصی برخوردار است. در عین‌حال هویت‌های بومی با هم‌جوشی زمینه‌ی همبستگی فرهنگی و سیاسی را در کشور ایجاد میکند که در این برنامه دانشآموزان با رابطه‌ی هویت ملی و ارتباط تنگاتنگ آن با عوامل منطقه‌ای آشنا می‌شوند.
4ـ توجه به موضوعات علمی
در این رویکرد برنامهی درسی با توجه به مفاهیم اساسی در حوزههای علمی سازماندهی میشود. با در نظر گرفتن ماهیت درس استانشناسی، دیسیپلین‌ها یا رشته‌های علمی، شامل تاریخ، جغرافیا، فرهنگ، ادبیات، مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی، علوم سیاسی و اقتصاد خواهد بود. مفاهیم برگرفته از این علوم با توجه به موضوعات درسی که گستره‌ای نسبتاً وسیع دارد، به ناچار به شیوهای کم و بیش درهم تنیده سازماندهی میشود.
5 ـ توجه به مسایل اجتماعی
این رویکرد بر طرح مسایل اجتماعی، محیطی، فرهنگی، انتقال ارزش‌ها، سنت‌ها، اخلاق و نقش مدرسه در رفع نابسامانی‌های اجتماعی تأکید دارد. از آن جا که مسایل اجتماعی، محیطی و فرهنگی از مکانی به مکان دیگر متفاوت است، برنامهی درسی استانشناسی با طرح مسایل استانی، دانشآموزان را به چالش‌های فکری در برخورد عاقلانه با مسایل اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی همراه میکند.
6 ـ توجه به علایق و نیازهای دانشآموزان
نقطه تمرکز در این رویکرد، توجه به علایق و نیازهای دانشآموزان است. دانشآموزان با طرح سؤالات و مسایل مختلف در کلاس، علایق و نیازهای خود را بروز میدهند. معلم با توجه به علایق دانشآموزان و تعیین موضوعات پژوهشی می‌تواند آنان را به مطالعه در این مورد به شیوه‌ی فردی و گروهی ترغیب کند.
7ـ شناخت محیط محلی
محل و مکان زندگی دربرگیرنده‌ی کوچک‌ترین محدوده‌هایی است که روابط اجتماعی در آن‌ها شکل می‌گیرد. در این راستا شهر فضایی است که با مجموعه‌ی متنوعی از پیوندها یا شبکه‌ای ارتباطی که در مقیاس‌ها و فواصل گوناگون در جریان هستند تشکیل شده است، آموزش استانشناسی در ابتدا با طرح سؤالاتی در مورد محل زندگی دانشآموزان شروع میشود، سپس به سایر مناطق استان گسترش می‌یابد.
این رویکرد به مطالعه‌ی تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی زادگاه دانشآموزان اشاره دارد. معلمان از طریق انتخاب موضوع می‌توانند دانشآموزان را به تحقیق در این زمینه ترغیب کنند. در آموزش درس استانشناسی اولویت نخست توجه به مسایل محلی (محیط نزدیک) و در درجه‌ی بعد استان است (محیط دورتر) تجزیه و تحلیل این پیوندها از جمله اهداف این رویکرد است.
8 ـ شناخت نواحی جغرافیایی ایران به لحاظ وحدت محیطی، معیشتی و فرهنگی
ناحیه، محدودهی جغرافیایی است که با ویژگی‌های طبیعی و انسانی متجانس از سایر قلمروها مجزا می‌گردد. شهرها در قلمرو ناحیه خاصی قرار دارند، مطالعه ناحیه به درک بهتر عوامل مؤثر بر ویژگی‌های مکانی و تاریخی کمک میکند. ایران کشوری پهناور و متشکل از اقوام مختلف است. هر بخش از ایران در ادوار تاریخی مختلف به صورت یک هسته‌ی سیاسی و فرهنگی برای کل کشور عمل کرده است. هر زمان که بخشی از کشور از نظر سیاسی دچار ایستایی شده، سایر مناطق فعال شده است. در تاریخ ایران، زمانی زابلستان، زمانی فارس، زمانی دیگر خراسان، گیلان و مازندران، اصفهان و یا آذربایجان و زمانی تهران به صورت یک هسته‌ی سیاسی و رهایی بخش عملکرده است.
هر ناحیه و استان از ایران تاریخ، جغرافیا و فرهنگ خاص خود را دارد. تاریخ ناحیه‌ای، معمولاً فراتر از تاریخ استانی است. نواحی تاریخی ایران، رخدادها، قهرمانان، شخصیت‌ها، اندیشمندان و ادیبان خاص خود را دارد که در راه اعتلای کشور و غنی‌سازی فرهنگ و تمدن آن تلاش کرده‌اند. مطالعه‌ی تاریخ و جغرافیای محلی به روشن‌شدن تصویر بزرگ‌تری از ایران یعنی جغرافیا و تاریخ ملی ما کمک خواهد کرد.
انقلاب اسلامی ایران و نظام مقدس جمهوری اسلامی خدمات ارزشمندی را به مناطق مختلف ایران ارائه داده است. این خدمات اشکال متفاوتی داشته است، آشنایی با این دستاوردها می‌تواند به تقویت رابطه‌ی مردم، دولت و نظام برخاسته از آرمان‌های مردم کمک کند.
دانشآموزان به مطالعه‌ی جغرافیا و تاریخ محلی و ناحیه‌ای، میراث فرهنگی موجود در مکان زندگی و مسایل آن علاقه‌مند هستند. آثار موجود در محل، اعم از طبیعی و انـسانی یک عامل برانگـیزاننده در مطالعه‌ی جـغرافیا و تاریخ محـلی و ناحیـه‌ای محسوب می‌شوند. دانشآموزان هر روزه در تماس با میراث طبیعی و فرهنگی محل زندگی خود هستند. آن‌ها هر روز مطالبی را درباره‌ی آن‌ها می‌شنوند، می‌خوانند، می‌بینند و علاقه‌مندند که اطلاعات خود را در مورد آن‌ها تکمیل کنند. غفلت از این منابع چیزی جز فرامو‌ش‌کردن سرزمین نیاکان، تاریخ گذشته و از دست دادن هویت ملی (اسلامی ـ ایرانی) نیست.
شناخت تاریخ، جغرافیای محلی و فرهنگ بومی می‌تواند مبنایی برای شناخت بهتر تاریخ و جغرافیای ملی یک کشور فراهم کند.
در مطالعه‌ی جغرافیا، تاریخ و فرهنگ ناحیه‌ای و ملی، شکل‌گیری نخستین مراکز تمدنی، پیدایش نخستین شهرها، نقش عوامل جغرافیایی در پیدایش این مراکز، سیمای طبیعی و انسانی ناحیه، تحولات تاریخی ناحیه، چگونگی ورود اسلام به منطقه، میراث فرهنگی و معنوی، رشادت‌های مردم در حفظ ایران واسلام، باورها، نگرش‌ها، ارزش‌ها و آداب و رسوم، جشن‌هاو سنت‌های اسلامی، امکانات منطقه، مسایل و چالش‌ها و فرصت‌ها و تلاش‌هایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در جهت بهبود زندگی مردم صورت گرفته است، مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.
با توجه به ماهیت برنامهی درسی استانشناسی که به دنبال پاسخگویی به نیاز دانشآموزان و جامعه مطالعه‌ی استان از منظر دیسیپلین‌های مختلف (جغرافیا، تاریخ و علوم اجتماعی، شیوه‌ی معیشت، مردم‌شناسی و توجه به مسایل اجتماعی و فرهنگی) است رویکردهای خاص برنامهی درسی، به ناچار تلفیقی از رویکردهای موضوع محوری، جامعه محوری و دانش‌آموز محوری و حفظ توازن و تعادل بین این رویکرد‌هاست. از سوی دیگر با توجه به موضوعات مطرح در استانشناسی نحوه‌ی سازماندهی موضوعات حرکت از موضوعات محلی به موضوعات ناحیه‌ای خواهد بود.
3ـ اصول حاکم بر برنامهی درسی
1ـ 3ـ اصول مربوط به انتخاب اهداف و محتوا
در تولید محتوای دروس استانشناسی ملاحظات و اصول زیر باید از طرف مؤلفین و ناظران برنامهی آن مورد توجه جدی قرار گیرد:
ـ توجه به اصل وحدت ملی و دینی مردم ایران و پرهیز از طرح مسائل اختلاف‌انگیز و تمرکز بر موضوعات وحدت‌آفرین
ـ توجه به تمامیت ارضی ایران اسلامی و حفظ و تقویت هویت دینی و ملی
ـ تمرکز بر عناصر وحدت‌آفرین از شاخص‌های طبیعی و انسانی استان
ـ رعایت توازن مفهومی و محتوایی در معرفی همه‌ی شهرستان‌های استان
ـ توجه به حوزههای شناختی، مهارتی و نگرشی متناسب با اهداف محلی آموزش و پرورش
ـ توجه به قابلیت حصول اهداف
ـ توجه به موضوعات مهم جغرافیایی، تاریخی، جامعه‌شناسی، سیاسی، مردم‌شناسی و اقتصادی استان
ـ توجه به علایق و نیازهای دانشآموزان استان
ـ توجه به نقش و خدمات چهره‌های برجسته‌ی استان به استقلال و عزت ایران
ـ توجه به حفظ میراث فرهنگی استان
ـ توجه به اعتبار علمی مطالب
ـ به‌روز بودن اطلاعات
ـ توجه به نیازهای محلی و استانی
ـ توجه به ساختارهای فرهنگی هر استان
ـ توجه به مسایل تاریخی، اجتماعی، محیطی و فرهنگی استان و ارائه‌ی راه‌حل‌های مناسب
ـ تناسب محتوا با سطح سنی و پیش‌دانسته‌های ذهنی فراگیران
ـ توجه به ارزش‌های دینی و اخلاقی
ـ توجه به واقعیت‌های مکانی، تاریخی و اجتماعی
ـ توجه به مسایل آینده و چشم‌انداز توسعه‌ی همه جانبه استان
ـ توجه به نقش استان در توسعه‌ی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ناحیه و یا کشور
ـ توجه به کاربردی بودن اطلاعات و محتوای آموزشی
ـ تقویت مهارت‌های تفکر در حوزههای تاریخی، جغرافیایی و اجتماعی
ـ تقویت علاقه به جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی و طبیعی استان
ـ افزایش تقویت حس وطن‌دوستی
ـ کمک به کسب معرفت در حوزه‌ی ایران‌شناسی
ـ توجه به نقش انقلاب اسلامی در توسعه‌ی استان
ـ بهرهگیری از تصاویر، عکس‌ها، نقشه‌ها، نمودارها و ... جهت افزایش کیفیت آموزش
ـ توجه به پرورش تفکر خلاق و انتقادی
ـ توجه به نقش تاریخ محلی در تقویت هویت قومی و ملی
ـ توجه به مفاخر، شخصیت‌ها، سرداران شهید دفاع مقدس و آثار و جلوه‌های تمدن و فرهنگ ایران و اسلام
ـ ایجاد امیدواری، نشاط و میل به زندگی و پیشرفت در دانشآموزان
ـ تأکید بر توان‌ها و قابلیت‌های محیطی و انسانی استان برای پیشرفت و سازندگی
ـ توجه به سهـم منطقی موضوعات تاریخی، جـغرافیایی و اجـتماعی با عنایت به مصالح ملی (اسلامی ـ ایرانی)
ـ توجه به انتخاب شخصیت‌هایی که از محبوبیت اعتقادی و ملی برخوردار هستند و یا در استان منشاء خدماتی بوده‌اند و از خوش‌نامی برخوردار بوده‌اند.
همچنین ضروری است مؤلفین و ناظران کتاب از طرح مسائل و موضوعات زیر خودداری نمایند:
ـ اختلافات قومی و قبیله‌ای که در سال‌های گذشته و در طول تاریخ استان موجود بوده است.
ـ مطرح کردن ادعاهای مربوط به تقسیمات کشوری در پاره‌ای از نواحی استان
ـ برجسته‌کردن مسائل قومی، نژادی و زبانی خاص در استان
ـ سهم دادن بیش از حد در معرفی استان به بعضی از شهرستان‌ها
ـ طرح مسائل سیاسی و حزبی با تمام ابعاد آن
ـ بزرگ‌نمایی بیش از حد پاره‌ای از مسائل و مشکلات استان
ـ مقایسه‌ی غیرمنطقی و غیراصولی استان با سایر استان‌ها و شهرستان‌های کشور
ـ استناد به منابع و متون غیرمستند و غیرموثق در تاریخ‌نگاری و بطور کلی در وقایع‌نگاری
2ـ3ـ اصول مربوط به سازماندهی محتوا:
ـ توجه به ارتباط افقی با محتوای جغرافیای عمومی (1) دروس اجتماعی و تاریخ سال دوم دبیرستان
ـ سازماندهی مطالب به شیوه‌ی منطقی
ـ تناسب محتوا با زمان تدریس هفتگی و تناسب منطقی بین حجم فصل‌ها‌ی درسی
ـ سازماندهی محتوا در چارچوب موضوعات وسیع و مرتبط
ـ سازماندهی محتوای دروس به شیوه‌ی بین رشته‌ای
3ـ3ـ اصول مربوط به روش‌ها:
ـ بهرهگیری از روش‌های متنوع و فعال
ـ توجه به پرورش روحیه‌ی کاوشگری و مطالعه
ـ توجه به انجام فعالیت‌های گروهی و مشارکت و تعامل دانشآموزان بایکدیگر
4ـ3ـ اصول مربوط به ارزشیابی:
ـ بهرهگیری از شیوه‌ی کارعملی و پروژه‌ای در ارزشیابی
ـ بهرهگیری از شیوه‌ی خود ارزشیابی فردی و گروهی
4ـ اهداف آموزش درس استان شناسی در پایه دوم دبیرستان
حیطه شناختی حیطه مهارتی حیطه نگرشی
1- شناخت وضعیت جغرافیایی زادگاه و استان شامل:
ـ آگاهی از موقعیت جغرافیای زادگاه دانشآموزان بر روی نقشهی ایران
ـ آگاهی از موقعیت جغرافیایی استان، تقسیمات سیاسی استان واهمیت آن از نظر جغرافیایی
ـ شناخت پدیده‌های جغرافیایی زادگاه و استان ( ناهمواری‌ها، پدیده‌های خاص جغرافیایی( آب و هوا، رودها، پوشش گیاهی و تأثیرات آن‌ها بر زندگی انسان.)
ـ شناخت منابع طبیعی زادگاه و استان
ـ مخاطرات محیطی و مسائل مهم شهری و روستایی ـ پیدا کردن مکان زادگاه و استان بر روی نقشهی ایران و یا استان
ـ ترسیم نقشهی سیاسی شهرستان و استان
ـ نمایش پدیده‌های مهم جغرافیایی بر روی نقشهی شهرستان و استان
ـ نمایش منابع طبیعی شهر زادگاه و استان بر روی نقشه
ـ جمع‌آوری اطلاعات جغرافیایی
ـ تهیه‌ی عکس
ـ مشاهده کردن
ـ کسب مهارت نقادی و تجزیه و تحلیل مسائل و مشکلات استان و ارائه راه حل‌ها ـ ایجاد علاقه به زادگاه و استان در چارچوب تعلقات ایرانی ـ اسلامی و تلاش برای توسعه آن در زمینه‌های مختلف
ـ پیدا کردن نگرش مثبت نسبت به علم جغرافیا
ـ ایجاد علاقه به کشور
ـ پیدا کردن احساس مسئولیت در برابر مسائل زیست محیطی
2ـ آگاهی از ویژگی‌های معیشتی و فعالیت‌های اقتصادی در استان و درک رابطه آن با عوامل جغرافیایی و سایر عوامل مشکلات و تنگناهای استان که ریشه در مسائل جغرافیایی دارد، جمعیت و تحرکات آن ـ کسب توانایی پژوهش و جست وجو در موضوعات جغرافیایی
ـ کسب مهارت در نقشه خوانی
ـ کسب توانایی در گردآوری اطلاعات جغرافیایی ـ کسب بینش جغرافیایی و ایجاد علاقه به مطالعات جغرافیایی
ـ کسب نگرش مثبت نسبت به علم جغرافیا در حل برخی از مسایل محیطی، اجتماعی و اقتصادی
3ـ آگاهی از قابلیت‌های محیطی، اقتصادی استان شامل:
ـ آگاهی از توانایی‌های استان به لحاظ منابع طبیعی، جمعیت، موقعیت جغرافیایی، وضعیت کشاورزی و صنعت، فرصت‌ها و محدودیت‌ها ـ کسب توانایی در تجزیه وتحلیل مسائل
ـ درک روابط علت و معلول و پیوستگی و وابستگی عناصر
ـ کسب مهارت در حل مسئله و تصمیم‌گیری عاقلانه ـ ایجاد تمایل در بهرهگیری از دانش جغرافیا در توسعه‌ی محلی و استانی
احساس مسئولیت در ارتباط با پیشرفت زادگاه و استان در زمینه‌های اقتصادی
4ـ آگاهی از قابلیت های علمی و فرهنگی استان (پیشینه علمی و فرهنگی، مراکز فرهنگی در گذشته، مراکز مهم دانشگاهی، مذهبی و تحقیقاتی در زمان حاضر، برخی از دانشمندان، ادبا و هنرمندان بزرگ، موزه ها چشم انداز آینده) ـ کسب مهارت در جمع‌آوری اطلاعات اجتماعی وفرهنگی
ـ مهارت در تهیه گزارش
ـ کسب مهارت در پیش‌بینی و تجزیه و تحلیل ـ ایجاد احساس مسئولیت در ارتباط با پیشرفت و توسعه محلی و استانی به لحاظ علمی و فرهنگی
ـ ایجاد بینش علمی و فرهنگی و علاقه به توسعه آن
5 ـ آگاهی از پیشینه تاریخ استان
ـ پیدایش نخستین مراکز تمدن و شکل‌گیری شهرستان استان
ـ میراث فرهنگی زادگاه استان
ـ مهمترین شخصیت های تاریخی زادگاه و استان و خدمات آن‌ها به کشور
ـ شخصیت های مذهبی و انقلابی و سرداران شهید زادگاه و استان ـ کسب مهارت در جمع‌آوری اطلاعات تاریخی، علمی و ادبی
ـ کسب توانایی در ترسیم نقشه‌های تاریخی
ـ جمع‌آوری تصاویر تاریخی و شخصیت‌های فرهنگی، علمی و ادبی در صورت امکان
ـ مهارت در تهیه گزارش ـ ایجاد علاقه به میراث فرهنگی زادگاه و استان و کشور و حفظ آن
ـ ایجاد علاقه به مفاخر فرهنگی، علمی، هنری و ادبی زادگاه و استان
ـ ایجاد نگرش مثبت نسبت به ایران، اسلام و نظام مقدس جمهوری اسلامی
ـ ایجاد علاقه به شخصیت‌های مذهبی و انقلابی استان
ـ قدردانی از شهدا
ـ ایجاد علاقه به تاریخ محلی و ملی
6 ـ آشنایی با آداب و رسوم و سنت‌های محلی و همیاری‌های اجتماعی شامل:
ـ زبان و گویش محلی و گویش استانی
ـ اقوام و اعتقادات
ـ هنرهای بومی
ـ آئین‌های محلی و آداب و رسوم
ـ روابط خانوادگی و خویشاوندی ـ کسب مهارت در جمع‌آوری اطلاعات اجتماعی و مردم شناسی
ـ مهارت در مصاحبه با افراد مرجع
ـ تهیه گزارش
ـ ایجاد علاقه در حفظ میراث فرهنگی
ـ ارزش‌گذاری برای آداب و رسوم محلی
7ـ آگاهی از نقش استان در توسعه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ناحیه یا کشور بعد از انقلاب اسلامی ایران در حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور شامل:
ـ نقش شهرهای مهم و یا استان در توسعه اقتصادی ناحیه و یا استان‌های هم‌جوار
ـ نقش استان در حفظ استقلال و تمامیت ارضی در طول جنگ تحمیلی
ـ عوامل وحدت بخش استان با سایر استان‌ها
ـ وظایف و مسئولیت‌های فردی در پیشرفت زادگاه و استان ـ مهارت در جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مجلات
ـ مسئولیت‌پذیری در برابر زادگاه، استان، کشور و مسائل آن ـ ایجاد نگرش مثبت نسبت به انقلاب اسلامی ایران و دستاوردهای آن
ـ تقویت حس وطن‌دوستی
ـ ایجاد روحیه همکاری جمعی با هدف دستیابی به آرمان‌های مشترک
5 ـ ارتباط اهداف برنامه با سایر مواد درسی (دینی و قرآن، علوم انسانی « اجتماعی، روان‌شناسی و...»، علوم تجربی « زمین‌شناسی و علوم زیستی» و ادبیات فارسی)
برنامهی درس استانشناسی علاوه بر تحقق اهداف اصلی درس، می‌تواند در تحقق برخی از اهداف دروس مرتبط و به شکل غیرمستقیم کمک کند:
دینی و قرآن
ـ تقویت اعتقاد به خداوند و دین‌باوری
ـ تقویت روحیه ایمان و ایثار در دانشآموزان
ـ تقویت ارزش‌های دینی و اخلاقی
ـ تقویت علاقه به تعالیم اسلامی و انقلابی و اندیشه‌های حضرت امام خمینی (ره)
ـ آگاهی از وظایف و تکالیف فردی در برابر جامعه و طبیعت
علوم اجتماعی
ـ آگاهی از مسایل محلی و استانی در حوزه‌ی اجتماعی
ـ تقویت روحیه‌ی خدمت‌گذاری
ـ شناخت آداب، رسوم و سنن اجتماعی
ـ تقویت هویت اسلامی، ملی و انقلابی
ـ آشنایی با جاذبه‌های گردشگری استان
ـ ایجاد وفاق و مشارکت ملی (پیوستگی مردم و حکومت)
ـ آشنایی با تحولات و تغییرات اجتماعی و سیاسی
ـ توجه به مقتضیات بومی، ارزش‌ها و بنیادهای اجتماعی
ـ آشنایی با میراث فرهنگی ایران و اسلام
ـ تقویت هویت ملی با تکیه بر درک ارزش‌های انقلاب اسلامی ایران
ـ شناخت فرصت‌ها و امکانات استانی و ناحیه‌ای
ـ پی‌بردن به جایگاه استان در توسعه‌ی همه جانبه کشور
ـ تقویت روحیه‌ی سلحشوری و دفاع از کیان کشور اسلامی
ـ تقویت درک اهمیت وحدت و امنیت ملی
زمین‌شناسی و علوم زیستی
ـ آشنایی با تاریخ زمین‌شناسی استان (پیدایش)
ـ شناخت تحولات زمین‌شناسی استان
ـ آشنایی با سیمای کنونی زمین‌شناسی و تغییرات عمده‌ی آن در استان
ـ تقویت کسب دانشهای لازم در حوزههای طبیعی
ـ شناخت طبیعت و محیط زیست استان محل زندگی
ـ کوشش برای حفظ و احیای محیط زیست استان
ـ آشنایی با حوادث طبیعی استان و راه‌های مقابله با آن
ـ استفاده‌ی مطلوب از محیط زیست پیرامون
اقتصاد
ـ آشنایی با زمینه‌های اقتصادی در بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات استان
ـ آگاهی از شیوههای معیشت و گذران زندگی در زادگاه و استان
ـ تقویت روحیه‌ی مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی استان
ـ آشنایی با مشاغل بومی استان
ـ آشنایی با میراث فرهنگی ایران و اسلام موجود در استان
هنر، زبان و ادبیات فارسی
ـ آشنایی با مشاهیر دینی، فلسفی، علمی و ادبی هنری استان
ـ آشنایی با فرهنگ بومی (باورها، نگرش‌ها، ارزش‌ها، آداب و رسوم، جشن‌ها و سنت‌های اسلامی و ...) و محلی
ـ شناخت هنرهای بومی
ـ ارائه‌ی راه‌حل‌های مناسب برای جلوگیری از انقراض هنرها، فولکلور و صنایع بومی
6 ـ مفاهیم اساسی و جزئی:
با توجه به اینکه هدف درس استانشناسی شناخت ویژگی‌های جغرافیایی، گذشته‌ی تاریخی، مسایل اجتماعی و فرهنگی، فعالیت‌های اقتصادی و مردم‌شناسی در بزرگترین واحد سیاسی کشور یعنی استان میباشد، مفاهیم اساسی و جزئی این درس با توجه به اهداف کلی این درسی انتخاب شده و محتوای این درسی در ذیل هفت مفهوم اصلی و چهل مفهوم جزئی سازماندهی شده است.
7ـ انتخاب و سازماندهی محتوای برنامه
برنامهی درسی استانشناسی به شیوه‌ی درهم تنیده و تلفیقی از موضوعات جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی، مردم‌شناسی و اقتصادی است. محتوای واحدهای درسی از رشته‌های مختلف علوم اجتماعی استخراج میشود و به صورت ترکیبی در حول وحوش موضوعات اصلـی سازمـان‌دهی می‌شـود که هدف آن دسـت‌یابی فراگیـران به بینش وسـیع و همهجانبه است. می‌دانیم که درهم‌تنیدگی یک برنامه از اصول خاصی پیروی میکند و مدل‌های مختلفی از آن وجود دارد. گاه درهم تنیدگی از نوع بین رشته‌ای است. برای مثال لباس یک مفهوم بین رشته‌ای است و میتوان آن را از جنبه‌های مختلف نظیر آب و هوا، شیوههای گذران معیشت، هنر و یا سنت مورد مطالعه قرار داد. گاه در هم تنیدگی از نوع مخلوط است. برای مثال ممکن است که یک واحد درسی از یک موضوع تاریخی و واحد دیگر از یک موضوع جغرافیایی و اقتصادی بحث کند. گاه در هم تنیدگی از نوع ایجاد رابطه بین دوموضوع است. بدیهی است که ایجاد رابطه بین دو موضوع باید منطقی باشد و حتیالمقدور از ایجاد رابطه‌های غیرمنطقی پرهیز شود.
درهم‌تنیدگی ممکن است که از طریق انجام یک فعالیت پژوهشی صورت گیرد. برای مثال در مطالعه‌ی موردی یک روستا و یا تأثیرات ایجاد یک سد، پژوهشگر را به حوزههای مختلفی از علوم وارد میکند. در چنین حالتی مرزهای علوم برداشته میشود. در نهایت به این نکته باید توجه داشت که درهم‌تنیدگی در ذهن اتفاق می‌افتد و حاصل آن درک وسیع‌تر از یک موضوع است.
در رویکرد جدید سازماندهی برنامه از نوع رشته‌های وسیع (Broad Fields) میباشد. موضوع مطالعه استان است و استان از زوایای مختلف مورد مطالعه قرار می‌گیرد. در چنین حالتی مؤلف و یا معلم از حوزههای مختلف علمی (دیسیپلین‌ها) به مطالعه‌ی یک موضوع میپردازد. هدف از برگزیدن چنین شیوهای، پیداکردن درکی جامع و یکپارچه از یک استان است. این رویکرد فواید زیادی دارد. از جمله اینکه معرفتی عمیق‌تر از یک موضوع پیدا میشود، مسایل بهتر درک میشود و فراگیران به علت داشتن یک ذهنیت بین رشته‌ای، در حل یک مسأله از توانایی بیشتری برخوردار خواهند شد.
8 ـ روش‌ها و منابع یاددهی ـ یادگیری درس استانشناسی
8 ـ1ـ روش‌های کلی در تدریس درس استانشناسی:
1ـ روش مطالعه‌ی موردی:
روش مطالعه‌ی موردی از جمله روش‌های مطالعه دقیق و تفصیلی در تدریس درس استانشناسی است. موضوعات مطالعه‌ی موردی ممکن است که پیدایش وتوسعه‌ی یک شهر، تأثیر یک رودخانه بر زندگی مردم، مطالعه‌ی همه جانبه یک روستا، گذران معیشت مردم، شیوههای کشاورزی، مهاجرت، عقاید و باورهای مردم، تأثیرات زلزله برزندگی مردم، مطالعه‌ی یک کارخانه، مطالعه یک اثر باستانی، آداب و رسوم و ... باشد. مطالعه‌ی موردی نیازمند مشاهده، رجوع به منابع، مصاحبه و یا استفاده از پرسش‌نامه است.
2ـ روش مباحثه:
استفاده از روش مباحثه زمانی صورت می‌گیرد که بخواهند نظرات افراد مختلف را در مورد یک پدیده جویا شوند. مثلاً احداث یک کارخانه در یک شهر، عبور یک بزرگراه از میان جنگل، مسیرهای عشایر کوچ‌رو، مسائل و مشکلات تأمین آب، مشکلات جوانان، مسأله‌ی بیکاری، آثار و پی‌آمدها کنترل جمعیت، توسعه‌ی شهر، کاربری زمین، مسایل اجتماعی و ... .
در پایان مباحثه لازم است معلم و یا نماینده‌ی گروه به جمع‌بندی مسایل بپردازد.
3ـ روش نمایش:
روش نمایش از جمله روش‌های یادگیری مؤثر در درس استانشناسی است. زیرا که دانشآموزان از طریق به‌کارگیری حواس بصری و شنیداری یعنی دیدن و شنیدن به یادگیری می‌پردازند. دانشآموزان با ساختن مدل‌های مختلف می‌توانند یک بحث یا موضوعی را عملاً به نمایش بگذارند. برای مثال، توزیع و پراکندگی مراکز باستانی بر روی یک نقشه، نمایش عروسکی انواع لباس، کاربری زمین، مراحل توسعه‌ی یک شهر، انواع مشاغل، شیوههای معیشت، نمایش مراحل تغییر و تحول پدیده‌هایی مانند رشد جمعیت، روند فعالیت‌های عمرانی در شهر و محل زادگاه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پراکندگی انواع محصولات زراعی، نمونه‌هایی از سنگ‌ها، تصاویری از پوشش گیاهی و حیات وحش، انواع معادن، آثاری از مشاهیر و یا سرداران شهید استان.
4ـ روش مذاکره/ گفت‌وگو:
در این روش معلم با طرح یک سؤال توجه دانشآموزان را به یک موضوع جلب میکند و سپس با جمع‌آوری اطلاعات و ایده‌ها تلاش میکند که دانشآموزان را درگیر مباحث شفاهی کند و خود به سازماندهی آن‌ها میپردازد. این روش به دانشآموزان فرصت می‌دهد تا درک خود را از یک موضوع بیان کنند، بدین‌ترتیب مهارت‌های زبانی، گفتاری و نظم منطقی تفکر در آنان تقویت میشود.
5 ـ روش نمایش فیلم و اسلاید:
فیلم و اسلاید رسانه‌های مناسبی برای انتقال جذاب اطلاعات هستند. استفاده از رسانه‌های دیداری ـ شنیداری به ویژه فیلم موجب میشود که آموخته‌ها برای دانشآموزان واقعی‌تر جلوه کند. دیدن فیلم نوعی مشاهده‌ی غیرمستقیم پدیده‌ها و یا از جهاتی یک راه انجام بازدیدهای علمی است. فیلم‌های مرتبط با درس استانشناسی را میتوان از شبکه‌های تلویزیونی ضبط و یا از آرشیو سازمان‌ها و ادارات تهیه کرد.
6 ـ روش کار گروهی:
کارگروهی فرایندی است که به دانشآموزان، سازماندهی کار و تقسیم وظایف را می‌آموزد و آنان را برای انجام وظایف اجتماعی آماده می‌سازد. دانشآموزان در فرایند تدریس، با هم روی موضوعی کار میکنند و خود را برای ارائه‌ی آن در کلاس، آماده میکنند. کار گروهی به دانشآموزان این فرصت را می‌دهد تا افکار، اطلاعات و ایده‌های خویش را با یکدیگر مبادله نمایند. تأکید برانجام کار گروهی به خاطر تقویت همکاری، کار جمعی، تقسیم وظایف و پرورش حس مسئولیت در افراد صورت می‌گیرد. موضوعات کار گروهی ممکن است مباحثی مانند آلودگی‌های زیست محیطی، پدیده‌ی بیکاری، مسائل جوانان، پیامدهای مهاجرت، شیوه‌ی کشاورزی در یک روستا و ... را شامل شود.
7ـ روش بازدید علمی (فعالیت میدانی):
روش بازدید علمی یکی از روش‌های مؤثر در تدریس درس استانشناسی است. از این روش میتوان در مشاهده‌ی پدیده‌های جغرافیایی، آثار فرهنگی، فعالیت‌های اقتصادی، بازدید از موزهها، اماکن مقدس و مذهبی، ادارات، پارک‌های حفاظتشده، بازدید یک معدن، یک پدیده‌ی زمین‌شناسی، یک محله، ابنیه‌ی تاریخی و یا نحوه‌ی گذران معیشت مردم، سود جست. رعایت اصول زیر در بازدید علمی الزامی است:
انتخاب زمان مناسب، جلب رضایت والدین، تعیین مسیر رفت و برگشت، اخذ مجوز در صورت نیاز، تعیین وظایف برای دانشآموزان، رعایت ملاحظات ایمنی در سفر (غذای سالم، ایمنی وسیله، حمل و نقل، پرهیز از رفتن به جاهای خطرناک و محل زندگی جانوران وحشی، رفتن به جاهای پرشیب و لغزنده، باتلاق‌ها و رودخانه‌های متلاطم، دست زدن به وسایل کارخانه‌ها و بالا رفتن از درختان) و بالاخره تهیه‌ی گزارش از بازدید علمی.
هم‌چنـین لازم است که در طی بازدیـدهای علمی، دانشآموزان از منطقه‌ی مورد بازدید، طرح و کروکی تهیه کنند تا به جزئیات مکان مورد مطالعه بیش‌تر واقف شوند. در پایان بازدید علمی لازم است گزارشی از سوی معلم به اولیاء آموزشگاه ارائه شود و در اولین جلسهی درس پس از بازدید علمی، دانشآموزان می‌توانند نتایج بازدید علمی و مسائل مربوط به آن رادر کلاس درس مطرح کنند.
8 ـ روش حل مسأله:
منظور از روش حل مسأله، انتخاب یک مسأله‌ی پژوهشی برای دانشآموزان است. در استان‌ها مسائل متعددی وجود دارد مانند محرومیت، فقر، مهاجرت افراد، آلودگی‌های زیست‌محیطی، پدیده‌ی اعتیاد، گرانی مسکن و... . ممکن است دانشآموزان خود یک مسأله را انتخاب کنند، یا به توصیه‌ی معلم این کار را انجام دهند. در این روش معلم، دانشآموزان را به یادگیری درباره‌ی مسأله‌ی موردنظر تشویق و ترغیب میکند و از آن‌ها می‌خواهد که هدف از تحقیق و چگونگی گردآوری اطلاعات در ارتباط با این مسأله را بیان کنند. و پژوهش خود را به صورت یک گزارش همراه با نتیجه‌گیری ارائه دهند.
9ـ روش سخنرانی و توضیحی:
در این روش همان‌گونه که از نام آن پیداست، اطلاعات از طریق سخنرانی و توضیحات معلم به دانشآموزان منتقل میشود. اگرچه امروزه این روش به دلیل معایبی که دارد موردانتقاد واقع شده است، اما معلمان ناچارند در مواردی از آن بهره بگیرند. معلمان می‌توانند در صورت رعایت مواردی مانند زیاد صحبت نکردن وغالب نبودن روش سخنرانی درتبیین مفاهیم، برانگیختن علایق دانشآموزان و فعالیت‌های ذهنی از آن استفاده کنند. توصیه میشود که معلمان در فواصل بین سخنرانی و در پایان آن سؤالاتی را از دانشآموزان تا کلاس از حالت انفعالی خارج شود.
10ـ روش استفاده از منابع و مآخذ:
در این روش، شاگردان با مراجعه به منابع و یا گزارشات مختلف تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، بیوگرافی‌‌ها، سفرنامه‌ها، ادبیات، منابع دینی. درباره‌ی یک موضوع تحقیق کرده و نتیجه را به کلاس گزارش میدهند. هدف از به‌کارگیری این روش این نیست که دانشآموزان یک کار را به‌طور کامل انجام دهند. بلکه هدف عمده، شناخت منابع اطلاعاتی و اصول تهیه‌ی گزارش است.
11ـ روش ایفای نقش:
این روش برای تجسم عینی موضوعاتی که برای نمایش مناسب می‌باشند، به کار گرفته میشود. در روش ایفای نقش یک یا چند دانش‌آموز موضوعی را به صورت نمایش کوتاه اجرا میکنند، معلم بنا به موقعیت، هدف و موضوع موردنظر، از این روش آموزشی استفاده میکنند. همچنین این شیوه به سبب ایجاد ارتباط عاطفی بین تماشاگران و ایفاکنندگان نقش، ایجاد هیجان و استفاده از همه‌ی حواس دانشآموزان در ایجاد یادگیری بهتر و مؤثرتر بسیار مفید است.
12ـ روش بیان افکار و ایده‌های آنی
روشی است که معلم با استفاده از پیش‌آگاهی‌‌‌های ذهنی و یافته‌های خودجوش ذهنی دانشآموزان، عبارات و مطالب موردنظر در خصوص یک مفهوم یک موضوع یا سرفصل را دریافت میکند. در این روش دانشآموزان نظرات و ایده‌های آنی خود را در خصوص سرفصل‌هایی مانند هوا، بیابان، مشکلات زندگی شهری، توریسم و ... با آزادی کامل و علاقه ارائه میکنند.
نکات لازم برای بهبود کار معلمان
تهیه‌ی برنامهی کاری سالیانه، ماهیانه و روزانه شامل: طرح درس، نحوه‌ی ارائه‌ی درس، نحوه‌ی ارزشیابی پایانی از آموخته‌های فراگیران و پیش‌بینی زمان برای فعالیت‌ها.
تنوع در به کارگیری روش‌های یاددهی ـ یادگیری به هنگام ارائه‌ی دروس
بهرهگیری از روش‌های تقویت‌کننده‌ی روحیه‌ی همکاری و فعالیت جمعی در دانشآموزان
بهرهگیری از روش‌های تقویت‌کننده‌ی مهارت‌های پژوهش و جست‌وجوگری
بهرهگیری از روش‌های ترغیب‌کننده‌ی دانشآموزان در تولید و تهیه‌ی مفاهیم و محتوا
بهرهگیری از روش‌های تقویت‌کننده‌ی مهارت‌های فکری در دانشآموزان
استفاده از مواد آموزشی مختلف در انتقال بهتر مفاهیم و مهارتها
استفاده از روش‌های تشویق‌کننده دانشآموزان به فعالیت‌های مختلف
استفاده از روش‌های عمق‌بخشی به یادگیری و مؤثر بر ذهن دانشآموزان
توصیه‌هایی برای انجام فعالیت‌های عملی و تکمیلی مناسب یاددهی ـ یادگیری:
از جمله اهداف درس مختلف علوم‌انسانی در دوره‌ی متوسطه، تقویت روحیه‌ی پژوهش و جست‌وجوگری است. ما در عصر انفجار دانش و اطلاعات به سر می‌بریم. از مقتضیات این عصر تشویق دانشآموزان به تولید محتوا به‌جای مصرف محتواست. شایسته است دانشآموزان که با اصول پژوهش در یک موضوع و تنظیم گزارش آشنا شوند. در تعیین فعالیت‌های عملی برای دانشآموزان رعایت اصول وملاحظات زیر ضروری است.
پیش‌بینی فهرستی از فعالیت‌های مناسب دانشآموزان در ارتباط با هر واحد درسی
تعیین گروه‌های کاری و توجه به علایق گروه‌ها در انجام پژوهش‌ها
پرهیز از تعیین فعالیت‌های مازاد برای گروه‌های کاری دانش‌آموز (حتیالمقدور هر گروه یک یا دو فعالیت پژوهشی را در طول سال یا نیم‌سال بر عهده گیرد).
تنوع در فعالیت‌ها با توجه به محتوای درس استانشناسی
توجه به تفاوت‌های فردی دانشآموزان (در صورت عدم علاقه یک دانش‌آموز به مشارکت در انجام کار جمعی، تکلیفی متناسب با توان وی در نظر گرفته شود).
تشویق دانشآموزان به انجام‌کارهای جمعی (به‌منظور تقویت روحیه‌ی جمع‌گرایی وترجیح آن بر فعالیت‌های فردگرایانه)
پرهیز از تعیین فعالیت‌های پیچیده برای دانشآموزان
راهنمایی معلمان، در انجام فعالیت‌های عملی به دانشآموزان و معرفی منابع مورد نیاز.
در نظر گرفتن زمان کافی برای انجام هر فعالیت
پرهیز از ارائه‌ی موضوعات مبهم به دانشآموزان
ارزیابی و قدردانی از فعالیت گروه‌های کاری به تناسب کار انجام شده
آموزش‌اصول مقاله‌نویسی، گزارش‌نویسی، تهیه‌ی نقشه ویا پژوهش در یک موضوع به دانشآموزان.
8 ـ2ـ منابع یاددهی و یادگیری
مواد آموزشی لازم برای تدریس درس استانشناسی، شامل کتاب درسی، نقشه‌های سیاسی و طبیعی‌استان، نقشه‌های‌کاربری اراضی، نقشه‌های تاریخی (توزیع مراکز اولیه‌‌ی تمدن، میراث فرهنگی)، نمودارها و چارت‌ها، مدل‌ها، عکس‌ها وتصاویر (جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی، دینی)، کتاب‌های آموزشی، منابع غیرکتابی (مجلات، جزوات یا روزنامه‌هایی که در استان به چاپ می‌رسد)، افراد مرجع و فیلم‌های آموزشی میباشد .
درس استانشناسی با مطالعه‌ی رابطه‌ی انسان و محیط در یک واحد سیاسی، تحولات زندگی مردم در گذر زمان، شخصیت‌های فرهنگی، سیاسی، مذهبی و سرداران شهید، شناخت فرهنگ و آداب و رسوم، ارزش‌ها و باورهای مردم، مسایل مختلف استان که ریشه در عوامل جغرافیایی دارد و همچنین تغییرات و پیشرفت‌ها در زندگی مردم استان به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و نقش استان درتوسعه‌ی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ناحیه و کشور سروکار دارد. همین امر به کارگیری از مواد آموزشی گوناگون را طلب میکند.
دستیابی به اهداف درسی استانشناسی نیازمند کسب مجموعه‌ای از تجارب آموزشـی با استـفاده از منابع مخـتلف یادگیری اسـت که از هـمه‌ی حواس انسـان استفاده میشود. ژوزف. جی‌وبر (1998ص83) معتقد است که 40 درصد از یادگیری‌های ما از طریق تـجارب بصری، 25 درصـد از طریق گـوش، 17 درصـد از طـریق لمـس و حـس کردن و 15 درصد از طریق ترکیبـی از احـساس‌های مخـتلف و 3 درصد از طریق چشیدن و بوئیدن حاصل میشود، به همین سبب برای یادگیری مؤثر، بهرهگیری از انواع مواد آموزشی مختلف در آموزش درس استانشناسی یک امر ضروری است. مواد آموزشی مختلف دریچه‌های گوناگونی از یادگیری را برروی دانشآموزان باز میکند و شایسته است که معلمان و دانشآموزان در داخل و خارج از کلاس از آن‌ها استفاده نمایند.
رسانه‌های دیداری:
رسانه‌هایی هستند که به‌کارگیری آن‌ها موجب برانگیختن حس‌کنجکاوی و افزایش تجارب دانشآموزان در یادگیری از طریق دیدن میشود. این مواد شامل نقشه‌ها (تقسیمات سیاسی ایران، تقسیمات سیاسی استان یا شهرستان، نقشهی طبیعی استان، نقشهی زمین‌شناسی، نقشهی پوشش گیاهی، مناطق حفاظتشده نقشه‌های توزیع جمعیت، نقشهی راه‌ها، نقشهی انواع آب و هوا، نقشهی کاربری زمین و نقشه‌های تاریخی، انواع نمودارها (مانند نمودار تغییر رشد جمعیت، ساختار جمعیت، دما و بارش) جدول‌ها، تصاویر و عکس‌های مختلف جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی پوسترها، نقاشی‌ها و اسلاید است.
رسانه‌های شنیداری:
رسانه‌هایی هستند که از طریق آن‌ها تجارب یادگیری دانشآموزان از طریق شنیدن افزایش می‌یابد. از جمله این رسانه‌ها میتوان به رادیو یا ضبط‌صوت اشاره کرد. از رادیوهای محلی میتوان اطلاعاتی را در ارتباط با استان به دست آورد. از ضبط‌صوت میتوان برای مصاحبه با افراد استفاده کرد.
رسانه‌های دیداری ـ شنیداری:
رسانه‌هایی هستند که از طریق آن‌ها میتوان به‌طور همزمان اطلاعات بصری و شنیداری را در ارتباط با موضوع خاصی کسب کرد. از جمله این رسانه‌ها میتوان به تلویزیون و فیلم‌های آموزشی و ویدیویی و رایانه اشاره کرد. برنامه‌های تلویزیونی استان و یا فیلم‌هایی که در ارتباط با موضوعات مختلف استان تهیه شده است، منابع با ارزشی را در اختیار افراد قرار می‌دهد. معلمان و یا دانشآموزان علاقه‌مند در صورت داشتن امکانات فیلمبرداری به هنگام مسافرت و یا گردش‌های علمی، می‌توانند فیلم‌های مستندی از موضوعات مختلف تهیه کنند. موضوعات این فیلم می‌تواند مسایل جغرافیایی، میراث فرهنگی، موضوعات اجتماعی، آداب و رسوم، فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و یا مصاحبه با مسئولان درباره‌ی اوضاع سیاسی اجتماعی، فرهنگی و یا باورها و عقاید مردم باشد.
رسانه‌های نوشتاری:
این رسانه‌ها به کتاب درسی، کتاب‌های آموزشی، منابع متون تاریخی مرتبط با استان، منابع مردم‌شناسی، کتاب‌هایی درباره‌ی مشاهیر استان، جغرافیای تاریخی، مقالات مرتبط با استان، گزارش سازمان‌ها و اداره‌های محلی، مجله‌ها، جزوه‌های موردی، پایان‌نامه‌ها و یا روزنامه‌های استان اشاره دارد. جمع‌آوری این منابع در کتابخانه‌ی مدارس واختصاص مکانی ویژه به آن‌ها می‌تواند به دانشآموزان درانجام تحقیقات و پژوهش‌های مربوط به استان کمک کند.
موزهها:
استان‌ها دارای موزه‌های مختلفی هستند، بررسی‌ها حاکی از آن است که بسیاری از دانشآموزان وحتی مردم از وجود آن‌ها بی‌اطلاعند. موزهها منابع با ارزشی در ارتباط با مطالعه‌ی گذشته‌ی یک کشور و یا تمدن، سیر تحول یک پدیده، میراث‌های فرهنگی و هنری یک کشور و یا مردم‌شناسی فراهم کرده‌اند و بازدید از آن‌ها کمک مؤثری به شناخت کشور و گنجینه‌‌های آن می‌نماید.
افراد مرجع:
تربیت شهروند مطلوب یکی از الزامات در بازکردن مدارس به روی آحاد جامعه است. یادگیری را نباید محدود به کتاب درسی و یا معلم کرد. افراد مرجع ممکن است که یک دانشمند، عالم دینی، نویسنده و مسئول اداری (استاندار، فرماندار، شهردار، مسئولین محیط‌زیست، شورای شهر، میراث فرهنگی، اداره‌های کشاورزی، کمیته‌ی امداد امام خمینی، بنیاد جانبازان، بنیاد شهید، مراکز دانشگاهی، حوزههای دینی و ...) و یا افراد بومی مطلع باشند. افراد آگاه و مطلع می‌توانند اطلاعات دست اول در مورد زمینه‌های مختلف استان و یا محل زندگی در اختیار دانشآموزان قرار دهند.
تخته نمایش یا تابلوی اعلانات (Board of Bullet)
از تخته‌ی نمایش میتوان برای آموزش موضوعات استانی به صورت دو هفته یک‌بار و یا ماهانه استفاده کرد. بهتر است که هر بار از تابلوی اعلانات برای آموزش یک موضوع استفاده کرد. موضوعات مورد نمایش می‌تواند در ارتباط با یکی از مطالب زیر انتخاب شود:
آداب و رسوم مردم استان، لباس، ضرب‌المثل‌ها، صنایع دستی، میراث فرهنگی، باورها و اعتقادات، مشاهیر فرهنگی استان، شعرا و شخصیت‌ها، دانشمندان، علما، سرداران شهید، اماکن مقدس و تاریخی، زندگی روستایی، زندگی شهری، فعالیت‌های صنعتی، جمعیت استان و مسایل آن، مسایل اجتماعی در استان، مسایل جوانان و ... .
رایانه و اینترنت:
امروزه از رایانه به شیوههای مختلف میتوان در آموزش سود جست که از جمله:
ـ به عنوان یک وسیلهی کمک‌آموزشی برای نمایش عکس‌ها، تصاویر، نقشه‌ها، نمودار، شکل و متن
ـ دریافت و ارسال داده‌ها به اینترنت، ذخیره‌سازی و بازیافت اطلاعات
ـ طراحی واحد یادگیری و تکثیر درس‌ها به کمک چاپگرها با اتصال به شبکه‌ی اینترنت، از این طریق میتوان از مخزن بزرگ اطلاعات ذخیره شده درسطح جهان سود جست و به ارتقاء کیفیت آموزش کمک کرد.
دانشآموزان و معلمان در صورت تسلط به زبان انگلیسی بهتر می‌توانند به اطلاعات زیادی درباره‌ی موضوعات مختلف دسترسی پیدا کنند. پیش‌بینی میشود که در آینده بیش‌تر یادگیری‌های ما از طریق رایانه و به صورت یادگیری الکترونیکی صورت گیرد و نیازهای افراد برای دسترسی به دانشهای اساسی با سهولت و صرف هزینه‌های کم‌تری تأمین شود.
9ـ ارزشیابی (مبانی، روش‌ها و ابزارها)
ارزشیابی، بخش مهمی از فرایند تدریس است.هدف از ارزشیابی آگاهی از میزان آموخته‌های شاگردان، اصلاح فرایند تدریس و تعمیق یادگیری است. آن‌چه که در فرایند ارزشیابی باید مورد توجه قرار گیرد، دانش‌ها، مهارتها و نگرش‌های دانشآموزان است. تأکید صرف بر آموخته‌های دانشی موجب غفلت از فرایندهای یادگیری و چگونه دانستن خواهد شد.
ارزشیابی از درس استانشناسی به مانند جغرافیای ایران به صورت تکوینی و مستمر از طریق مشاهده عملکرد شاگردان، کارهای فردی و گروهی آن و آزمون‌های انشایی صورت می‌گیرد. بدیهی است در این درس بیش‌ترین تأکید بر عملکرد‌های شاگردان در زمینه‌ی کارهای پروژه‌ای صورت خواهد گرفت.
9ـ 1ـ اصول و روش‌های مناسب ارزشیابی با توجه به مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش
شورای عالی آموزش و پرورش در هفتصد و سیزدهمین جلسهی خود در 21 مهر ماه 1383 اصول زیر را در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به تصویب رساند. این اصول اگرچه به یک ماده‌ی درسی اختصاص نداشته و جنبه‌ی عمومی دارد، اما حاوی نکات مهمی است که جا دارد توسط برنامه‌ریزان و معلمان مورد توجه قرار گیرد.
ـ جدایی‌ناپذیری ارزشیابی از فرایند یاددهی ـ یادگیری
ـ استفاده از نتایج ارزشیابی در بهبود فرایند یاددهی ـ یادگیری و اصلاح برنامه‌ها و روش‌ها
ـ هماهنگی میان هدف‌ها، محتوا، روش‌های یاددهی ـ یادگیری و فرایند ارزشیابی
ـ توجه به آمادگی دانشآموزان
ـ توجه به رشد همه‌جانبه‌ی دانشآموزان
ـ توجه همهجانبه به دانش‌ها، نگرش‌ها و مهارتها
ـ توجه به ارزشیابی دانش‌آموز از یادگیری‌های خود(خود ارزشیابی) و ارزشیابی توسط هم‌کلاسان
ـ ارزشیابی از فعالیت‌های گروهی
ـ توجه به فرایندهای فکری منتهی به تولید پاسخ
ـ تأکید بر نوآوری و خلاقیت
ـ تنوع روش‌ها و ابزارهای اندازه‌گیری و سنجش پیشرفت تحصیلی
ـ استفاده از انواع ارزشیابی
ـ استقلال مدرسه و معلم در فرایند ارزشیابی
ـ رعایت قواعد اخلاقی و انسانی در ارزشیابی
ـ توجه به تفاوت‌های فردی
ـ ضرورت هماهنگی در تحقق اصول ارزشیابی
9ـ2ـ ابزارهای مناسب در ارزشیابی از آموخته‌های فراگیران در برنامهی درسی استانشناسی
1ـ ارزشیابی از اهداف دانشی، مفاهیم و اطلاعات را میتوان با کمک آزمون‌های شفاهی، آزمون‌های عینی، آزمون‌های کوتاه جواب، انشایی و استاندارد شده .
2ـ ارزشیابی از مهارتها ازطریق آزمون‌های تصویری و مهارتی و ارزیابی از نمونه کارهای دانشآموزان.
3ـ ارزشیابی از نگرش‌ها و ارزش‌ها بررسی عملکرد کلی دانشآموزان از طریق مشاهده، بررسی‌گزارش کارهای آن‌ها، چک‌لیست‌های نگرش‌سنجی و عملکردی و یادداشت آن‌ها در فرایند یاددهی ـ یادگیری.
آزمون‌ها ممکن است از نوع استانداردشده یا معلم ساخته باشد. آزمون‌های استانداردشده توسط متخصصان ارزشیابی تهیه میشود اما آزمون‌های معلم ساخته را معلم کلاس تهیه میکند. هر دوی این آزمون‌ها از نظر ماهیت شبیه به یکدیگر است، تنها تفاوت آزمون‌های استانداردشده با سایر آزمون‌ها در میزان اعتبار و روایی آن‌ها است. تهیه‌ی آزمون‌های استاندارد شده به مهارت و تخصص بیشتری نیاز دارد.
9ـ3ـ نظام نمره‌گذاری
ارزشیـابی از این درس بر اساس فعالیت‌های فردی و گـروهی دانش‌آمـوزان صورت خواهد گرفت. میزان نمره‌ی اختصاص داده شده به این درس در حال حاضر حداکثر 5 نمره خواهد بود. در صورتی که به صورت یک درس مستقل در نظر گرفته شود به صورت یک درس 2 واحدی خواهد بود و 20 نمره‌ی به آن اختصاص خواهد یافت.
10ـ صلاحیت‌های معلم
در فرایند تدریس، تنها تجارب و توانمندی‌های علمی معلم نیست که در دانش‌آموز تأثیر دارد، بلکه دیدگاه فلسفه‌ی اعتقادی و کل شخصیت معلم در تدریس، تغییر، تحول و یادگیری دانش‌آموز مؤثر واقع میشود؛ لذا یکی از مسائل مهم در فرایند تعلیم وتربیت توجه به صلاحیت‌های معلمی است. صلاحیت‌های معلمی مجموعه شناخت‌ها، گرایش‌ها، مهارتها و عملکردهایی است که در جریان تعلیم به پرورش جسمی، عقلی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی، علمی و معنوی فراگیران کمک میکند. این صلاحیت‌ها را میتوان از جهات مختلف طبقه‌بندی نمود.
10ـ1ـ صلاحیت‌های عام:
به مجموعه‌ای از ویژگی‌های جسمانی، روانی، اخلاقی، علمی و ارتباطی اطلاق میشود که عموم معلمان صرف‌نظر از دوره‌ی تحصیلی که به آن اشتغال دارند، باید از آن‌ها برخوردار باشند تا بتوانند وظایف خود را به شکل مؤثری انجام دهند.
10ـ 2ـ صلاحیت‌های خاص:
صلاحیت‌های خاص معلمی در دوره‌ی متوسطه را میتوان به دو گروه زیر تقسیم کرد:
1ـ صلاحیت‌های دانشی: این دسته از صلاحیت‌ها شامل: آگاهی معلم از پیشرفت‌های علمی در رشته‌ی مورد تدریس و کاربردهای آن در زندگی است. حداقل صلاحیت تخصصی برای تدریـس این درس در دوره‌ی متـوسطه، داشتن مدرک کارشـناسی در رشتـه‌ی جغرافیا است.
2ـ صلاحیت‌های حرفه‌ای: صلاحیت‌های حرفه‌ای معلم شامل موارد زیر است:
آگاهی و شناخت نسبت به مفاهیم علمی و اهداف آموزشی کتاب و تسلط به موضوع درس
شناخت اصول حاکم بر یادگیری و ظرایف تربیتی دانشآموزان در دوره‌ی آموزشی موردنظر
توانایی در مهارت طراحی آموزشی و درسی به‌کارگیری روش‌های متنوع در تدریس
آگاهی و شناخت نسبت به شیوههای ارزشیابی متناسب با روش‌ها
مهارت در اداره و مدیریت کلاس درس
کسب و تقویت صلاحیت‌های حرفه‌ای ازطریق شرکت در دوره‌های ضمن‌خدمت
مهارت استفاده از کاربرد تکنولوژی آموزشی در فرایند تدریس
11ـ توصیه‌های اجرایی برنامه
اجرای یک برنامهی درسی مستلزم آموزش معلمان و عوامل اجرایی، حمایت و پشتیبانی از برنامهی درسی و مطالعه در خصوص مشکلات اجرایی برنامه است.
آموزش مدرسان، معلمان و عوامل اجرایی:
برگزاری دوره‌های آموزش ضمن‌خدمت برای مدرسان درس استانشناسی، معلمان و کارشناسان دوره‌ی متوسطه، دوره‌ی آموزش مولفان به صورت کشوری و دوره‌ی ضمن‌خدمت معلمان، به صورت استانی یک ضرورت است. در برگزاری دوره‌های استانی، حضور یک ناظر از دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتب درسی توصیه میشود.
12ـ عوامل مؤثر در موفقیت برنامهی درس استانشناسی
1ـ حمایت معنوی و مالی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و دفتربرنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی و پشتیبانی مستمر از اجرای این برنامه در دوره‌ی متوسطه
2ـ برقراری ارتباط و ایجاد هماهنگی میان دفاتر برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی، آموزش متوسطه نظری، اداره‌ی کل آموزش ضمن‌خدمت، اداره‌ی کل امتحانات، دفترتکنولوژی آموزشی، سازمان‌های آموزش و پرورش و گروه‌های آموزشی به منظور کسب اطلاعات و آگاهی دفاتر، ادارات و مجریان از تغییر برنامهی درسی در دوره‌ی متوسطه و تمهید امکانات و منابع موردنیاز برای اجرای موفق برنامه و برگزاری دوره‌های آموزش معلمان دوره‌ی متوسطه
3ـ برقراری ارتباط با گروه‌های درسی دفتر برنامه‌ریزی و تألیف به منظور آگاهی از نوع تغییرات ایجاد شده در برنامه‌های درسی
4ـ اعتباربخشی برنامه در هنگام تدوین برنامه از طریق نظرخواهی از دبیران، صاحب‌نظران و گروه‌های آموزشی مرتبط
5 ـ مشارکت همراه با علاقه و اشتیاق کارشناسان گروه‌های درسی دفتر برنامه‌ریزی و تألیف در آموزش معلمان
نوع : تصویب نامه
شماره انتشار : 19268
تاریخ تصویب : 1389/2/28
تاریخ ابلاغ :
دستگاه اجرایی : وزارت آموزش و پرورش -
موضوع :
منبع : وب سایت قوانین دات آی آر (معاونت آموزش دادگستری استان تهران)
مصوبه هشتصد و پانزدهمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش موضوع ملاک شرکت و پذیرش دانشآموزان پایه پنجم ابتدایی مشمول طرح ارزشیابی توصیفی درآزمون ورودی مدارس نمونه دولتی دوره راهنمایی تحصیلی مصوبه هشتصد و بیست و سومین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ8 4 1389 موضوع کاهش ساعات برنامه هفتگی برخی از رشته‌های شاخه فنی و حرفه‌ای
