تناسب دفاع موجب معافیت از مجازات است
رای شماره : 6 - 13/3/1376
هیات عمومی شعب کیفری دیوان عالی کشور(اصراری )
با توجه به اینکه متهم در مقام دفاع مرتکب قتل شده ودراین مورد طبق ماده 61 قانون مجازات اسلامی قاتل قابل تقعیب ومجازات نیست و دادگاه عمومی نیز بر همین اساس حکم برائت صادر نموده و اعتراض موثری نیز به عمل نیامده است بنابراین باستنادبندج ماده 24 قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب دادنامه شماره 171062/8/75 شعبه دوم دادگاه عمومی قم باکثریت آراء ابرام می شود0
هیات عمومی دیوان عالی کشور(شعب کیفری )
151
* سابقه *
رای اصرای کیفری 13766
شماره رای : 136/3/1376
شماره پرونده : 13762
شماره جلسه : 13769
علت طرح : اختلاف نظر بین شعبه بیستم دیوان عالی کشور و دادگاههای عمومی قم
قتل عمدی : معافیت از مجازات
موضوع : دفاع مشروع
قانون مجازات اسلامی : ماده 61
در ساعت 9 روز سه شنبه 13/3/1376 جلسه هایت عمومی شعب کیفری دیوان عالی کشور بریاست حضرت آیت الله محمدمحمدی گیلانی رئیس دیوان عالی کشور و با حضور جنابان آقایان قضات دیوان عالی کشور و نماینده جناب آقای دادستان کل کشور تشکیل و با تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید رسمیت یافت 0
رئیس : دانامه شماره 842 شعبه بیستم دیوان علای کشور بتصدی جناب آقای سیدمهدی پیشنمازی رئیس و جناب آقای عبدالحسین فرهی مستشارمطرح است 0 جناب آقای فرهی دادنامه شعبه راقرائت فرمایند0
خلاصه جریان پرونده :
پیرو گزراش مورخ 6/9/74 موضوع اتهام آقای میرسعادت 000 به ارتکاب قتل عمدی مرحوم محمد000اجمالا"به این شرح که نیروی انتظامی شهرستان قم به تاریخ 19/7/73 به دادگاه عمومی قم گزارش کرده در ساعت 16 روز جاری درنزاعی که بین دو نفر به اسامی محمد000معروف به مشتی (مشهدی ) و میرسعادت 000 بوجود آمد با مجروح شدن محمدتوسط میرسعادت به بیمارستان نکوئی منتقل در بخش اورژانس فوت نموده است اضافه کرده در لباس مقتول یک قبضه چاقو دسته مشکی پیدا شده که در پاسگاه موجود است ( در گزارش و صورتملجس مامورین انتظامی ومسئول بخش بیمارستان اوراق 2و3 پرونده به پیدا شدن چاقواشاره ای نشده است ) بلافاصله از متهم بازجوئی شده اظهار داشته سه ماقبل درگیری مختصری با محمد داشته از آن پس از قصد درگیری شدید با من داشت که خود را دورمی کردم تا اینکه امروز ساعت چهاربعدازظهر وقتی مقابل منزلم ایستاده بودم همسرم و دو فرزندم نزدیک من بودند با گفتن ناسزا گذر نمود قصد تعقیب او را داشتم مادرم مانع شد بعد از چند لحظه مجددا" برگشت من در حال داخل شدن به منزل بودم که مرا با چاقو تعقیب و قصد وارد شدن به داخل منزل داشت او حالت مستی داشت با چاقو مرا از ناحیه سینه مجروح کرد من هم برای جلوگیری از ضرب و حرج بیشتر چوب برداشتم متوجه نشدم چگونه وبه کجای بدن او اصابت کرد در حین درگیری به زمین افتاد که او رابه بیمارستان رساندم که فوت نمود با اشاره به سابقه شرارت اوواینکه سابقه خودزنی داشته مدعی است در حالی که با او درگیر بوده خود را به دیوار زده در گواهی پزشکی معاینه میرسعادت بریدگی کمتراز یک سانتیمتر سمت راست قفسه سینه همراه با کبودی بخیه شده براثر اصابت جسم برنده اظهار نظر شده است 0 پدر مقتول از فردی که پسرش را کشته اعلام شکایت کرده همسر متهم در همان تاریخ اظهار داشته درکوچه بودم محمد000 عبور می کرد به من متلک گفت به او گفتم پدر سوخته به منزل آمدم درب را بستم پس از لحظه ای درب حیاط زده شد بازکردم دیدم محمد مشتی می باشد گفت آمده ام ترا بکشم چاقو نیزدر داخل دستمال در دستش بود داد و فریاد کردم همسرم میرسعادت آمد او نیز به وی اصرار که وی را از منزل بیرون نماید که همدیگر را هل داند از منزل بیرون رفتند000 من نزاع آنها را ندیدم (ص 7) از پنج نفر شهود بازجوئی شده است 0(اوراق 9الی 11) در گواهی معاینه جسد پارگی عمیق بطول پنج سانت از جلو به عقب روی آهیانه سمت چپ مشاهده شده که شکستگی مختصر استخوان که بر اثراصابت جسم سخت لبه دار ایجاد شده علت مرگ شکستگی جمجمه و خونریزی مغزی متعاقب آن تعیین شده است 0
در جلسه محاکمه 22/7/73 ( برگ 24) متهم اظهار داشته پسرخواهرم برای تعمیر موتور گازی مرا صدا کرد مشغول بودم خانمم کنارم ایستاده بود محمد به او حرف زشت زد خانمم به او فحش داد رفتم داخل حیاط بعد از مدتی استراحت درب حیاط نواخته شد همسرم باز کرد محمد داخل شد درگیر شدیم همین که می خواستم از اطاق خارج شوم به من حمله کرد و درگیر شدیم چاقو دستش بود و مرا از ناحیه سینه مجروح کرد افتادم زمین که بیشتر نزندکه از حیاط خارج شد نمی دانم داخل حیاط که مادرم یقه اش را گرفته بود چه شد بعد مردم گفتند داخل کوچه کنار جدول افتاده است که او را به بیمارستان منتقل کردم در جواب سوال دادگاه به اینکه در بازجوئی اقرار به وارد کردن جرح با چوب شده جواب داده چون ترسیده بودم وحال عادی نبودم این مطلب را گفتم حواسم جمع نبوده راجع به شهادت شهود جواب داده تقاضا دارم مجددا" از آنها تحقیق شود چنانچه سه نفر شهادت بدهند من با چوب ایشان را زده ام قبول می کنم که بر طبق دستور حاکم دادگاه مرجع انتظامی از شهود استماع شهادت کرده خانم ا000 و آقای م 000 13 ساله و آقای غ شهادت داده اند(برگ 26)0
در جلسه 25/7/73 دادگاه والدین مقتول و همسر او علیه میرسعادت شکایت و قصاص او را تقاضا کرده اند متهم با تفهیم اتهام به ارتکاب قتل عمدی و دلایل جرم از جمله اقرار اولیه در پاسگاه جواب داده با چوب نزده ام در دستم چوب نبوده او جلو در حیاط به من حمله کرد با چاقو به داخل حیاط هم آمد مرا مجروح کرد من دست خالی با او درگیر شدم که زمین افتادم مادرم آمد فریاد کرد او خودش رابه این ور وآن ور می زد که از حیاط خارج شود پس از مدتی شنیدم که کنار جدول افتاده ، از جهت چاقوکشی و ورود بعنف علیه مقتول اعلام شکایت کرده است 0
در جلسه 19/9/73، دادگاه با حضور طرفین و وکلای آنهاتشکیل گردید(ص 71) واولیاءدم شکایت و تقاضای قبلی را تکرارکرده اند، وکیل آنها با تناقض گوئی متهم و اینکه بلحاظ خصومت شخصی وبستن راه بر مقتول و وارد کردن ضربه با جسم سخت موجب قتل شده برطبق مواد205 الی 207 قانون مجازات اسلامی تقاضای قصاص نموده است 0
همسر متهم که همراه شوهرش وخواهرزاده او در کوچه موتور گازی او را درست می کرده ضمن شرح واقعه اظهار داشته محمد000(مقتول ) داخل منزل آمد با شوهرم درگیر شد شوهرم را باچاقو زدکه افتاد000 مادرشوهرم محمد را که می خواست فرارکند گرفته بود سه روز بود محمد مرتب مزاحم من بود بعد نفهمیدم چطور از دست مادرشوهرم فرار کرد می گفتند محمد000 بیرون از خانه زمین خورده که در همان حال او را به بیمارستان رسانده اند0 مادر متهم بنام خیرالنساء اظهار داشه با شنیدن جیغ عروسم به حیاط آمدم و دیدم پسره محمد آمد توی حیاط و پسرم را چاقو زد فریاد کردم رفتم وسط ایستادم گفتم دعوا نکیند مرا هل داد و فرارکرد، ندیدم خودش را به کجا زدپسرم با اینکه مجروح شده بود او را به بیمارستان برد اضافه کرده چیزی دست پسرش ندیده 0 متهم با شرح جریان واقعه که همسرش توضیح داده و گفته محمد به او ناسزا گفته و رد شده می گوید رفتم منزل ،خوابیده بودم خانمم وارداتاق شد گفت محمد می خواهدباچاقو وارد اطاق شود خواستم بیرون بیامی مادرم جلویش را گرفته که داخل حیاط نشود که مادرم را هل داد وارد حیاط شد باهم درگیر شدیم مرا با چاقو زد افتادم فریاد کردم مادرم بین ما قرار گرفت و یقه اش را گرفت او هم خود را به این در وآن در می زد می خواست از خانه خارج شود که خارج شد افتاد زمین 0 مردم جمع شدند او را به بیمارستان بردم اضافه کرده آنچه در صفحه 2 پرونده گفته ام به کلانتری مراجعه کردم چون چاقوخوردگی تا به حال ندیده و مردن هیچ شخصی را هم ندیده بودم حال عادی نداشتم متوجه نبودم چی گفتم شهادت آقای غ و بانو الف (برگ 9) را قبول دارم 0
وکیل متهم لایحه ای در نه برگ تقدیم کرده که از جانب وکیل اولیاءدم به این خلاصه پاسخگوئی شده است : با اشاره به اظهارات متهم در مراحل مختلف وبازگو کردن آن مدعی تناقض گوئی متهم شده و راجع به شهادت آقای غ که شاهد نزاع هم نبوده مدعی است بامحمد اختلاف داشته واظهارات بانو الف را روی خصومت و کینه دانسته است و بیان داشته همسر متهم در صفحه 7 گفته درگیری خارج از منزل بوده و نزاع آنها را ندیده و در محضردادگاه خلاف واقع می گویدکه درگیری داخل منزل بوده است 0 راجع به طرح دفاع مشروع از جانب وکیل متهم توضیح داده و بحث کرده است 0
وکیل متهم اظهار داشته متوفی به منزل موکل و ناموس او هجوم برده با سبق تصمیم قصد قتل موکل را داشته برفرض ک موکل تناقض گوئی کرده باشد حقیقت امر همانست که به عرض رسید0 متهم آخرین دفاع را به وکیلش واگذار کرده و وکیل متهم بلحاظ دفاع موکلش از جان وناموس تقاضای صدور حکم بر برائت نموده است و درجواب سئوال دادگاه اظهار داشته در صورت تشخیص غیرعمدی بودن قتل دیه درهم را تعیین می کند0
دادگاه استماع شهادت شهود را لازم داسنته طی صورتمجلس 4/2/74 که با حضور طرفین و وکلای آنها صورت گرفته و در هفت برگ نوشته شده (برگ 110) از شهود استماع شهادت کرده است ( که عین اظهارات در صفحات بعدی منعکس شده است ) پس ختم دادرسی را اعلام و به این خلاصه رای داده است 0
با توجه به اظهارات متهم و همسر او و استناد به مودای شهادت شهود، نحوه اظهارات متهم ووکیل او، گواهی پزشکی و سابقه متهم و سایر قرائن وامارات موجود، حمله و هجمه را از ناحیه متقول تشخیص عمل متهم را دفاع مشروع تلقی با استناد به فتوای حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی (قدس سره ) در مجمع المسائل ، ج 3، ص 239 س 55 حکم بر برائت متهم را صادر کرده است 0( ص 116)0
با تجدیدنظرخواهی وکیل اولیاء دم ورد و بدل پرونده بادادگاه تجدیدنظراستان که نهایتا" با رای وحدت رویه شماره 600مواجده شده پرونده در این شعبه بررسی ومورد رسیدگی قرار گرفته وشعبه مذکور:
با بیان دلایلی از جمله اینکه متهم در مرحله بازجوئی اقراربه وارد کردن ضربه نموده و در محاکمه نزد دادگاه منکر داشتن چوب و مصدوم کردن محمد می باشد مساله هجوم و دفاع از نفس و عرض مطرح نبوده در چنین شرایطی ادعای وکیل مدافع در دفاع مشروع موکل را قابل توجیه ندانسته زیرا هم انکار وهم دفاع مشروع قابل جمع نیست همچنین از جهت اینکه دادگاه با استماع پاسخگوئی وکیل اولیاء دم در رد تحقق شرایط دفاع مشروع استدلال واظهارنظر نکرده است 0 فتوای حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی مربوط به هجوم زنی بوده که قابل تطبیق با موضوع پرونده نیست و نظر به اینکه دلیلی براثبات تعرض به جان وناموس متهم ارائه نشده ونهایتا" بااستناد به مفاد لایحه وکیل تجدیدنظرخواه دادنامه تجدیدنظرخواسته را نقض رسیدگی را به شعبه دیگر محول کرده است 0
شعبه هشتم دادگاه عمومی قم با حضور طرفین و وکلای آنهادرچهار صفحه محاکمه را انجام داده از شهود استماع شهادت نموده (برگ 193) (جلسات 5/1/75 و3/3/75) با حضور طرفین و وکلای آنها تشکیل شده ، آقای س 0م شهادت داده : ((دیدم محمد000 رفت به طرف خانه میرسعادت که آنجا هم خانه داشت 0 اینکه با هم غرض داشته اند یاخیراطلاعی ندارم ، بعد از مدتی دیدم که میرسعادت 000 محمد000(مقتول ) را از کوچه می آورد و با چوب یا آهن در دست داشت به او می زد و آخر یک ضربه به سر او زد و در کوچه کسی جز این دو نفر آنجا نبودند)) گواه دیگر بنام آقای ح 000اظهار داشته : ((من حدود10 متر بااینها که مشغول نزاع بودند فاصله داشتم از آنجا رد می شدم دیدم میرسعادت با چوب به محمد000 زد و خورد زمین جمعیت هم آنجا جمع بود000 او یک مرتبه از پشت زد به محمد000 محمد چیزی در دست نداشت )) شاهد دیگر بنام آقای م 000 14 ساله شهادت داده : ((من فقط دیدم که در کوچه محمد000 دو ضربه چاقو به سید زد ندیدم که سیدبه اوبزند000)) از شاهد علت تناقض گوئی اش سئوال شده جواب داده : ((من فقط اینها را که این مرتبه گفتم دیدم ، دفعه قبل هم گفتم که شنیدم ولی دادگاه 000 برشهادت من نوشتند در صورتی که شهادت من همین است که الان گفتم )) توسط وکیل اولیاءدم از شاهد سئوال شده پزشک قانونی یک ضربه را تایید وشاهد دو ضربه را اعلام نموده گواه در پاسخ اظهار داشته :((اولا" دید من دور بوده ثانیا" من نمی دانم که دو ضربه خورده یا نه اطلاعی ندارم )) در جلسه 17/8/75 با حضور طرفین آقای غ 000 شهادت داده : ((مشاهده نمودم که محمد بیرون از خانه سید مشغول صحبت با سید ومادرش شدند بعدا" جدا شدند سید ومادرش به داخل خانه رفتند محمد000 هم به طرف خانه خودش راهی شد بعد ازیک ربع دیگر خبر رسید که محمد000 وسط کوچه افتاده است ))0
دادگاه به همین تاریخ با استناد به ماده 61 قانون مجازات اسلامی و اصل 37 قانون اساسی حکم بربرائت متهم صادر کرده 0
که با تجدیدنظرخواهی وکیل اولیاءدم پرونده به این شعبه ارجاع و مورد رسیدگی مجدد(اصراری ) قرار گرفته : ضمنا" جهت مزید اطلاع شهادت شهود در محضر دادگاه صادر کننده حکم اولی (منقوض ) مورخ 4/2/74 که قبلا" به آن اشاره شده است اضافه می نماید خانم الف به عنوان شاهد اظهار داشته : ((دیدم محمد000 آمد محله ما بدنش کمی مریض حالت بود از کنارم تند رفت به طرف زن میرسعادت نمی دانم به او چه گفت زن میرسعادت جیغ کشید رفت داخل خانه ، محمد هم دنبال او رفت به طرف خانه ، بعد دویدم بینم چه خبر است دیدم زن میرسعادت داخل خانه بود داخل کوچه نبود و میرسعادت در خانه اش بودومحمد00 داخل کوچه تلوتلو می خورد و میرسعادت دستش به سینه اش بودمی گفت محمد مرا زد نگذارید برود مردم آمدند000)) (مقایسه باشهادت مورخ 19/7/73 مندرج در برگ 11) آقای غ 000 شهادت داده : بعد از اینکه محمد به مغازه ام آمد سیگاری گرفته با من دست داد رفت خانه میر سعادت 000 از جلو مغازه نگاه می کردم بعد از چند دقیقه ای دیدم که میرسعادت و خانمش و مادرش با هم از منزل آمدند محمد000 هم بود در مغازه خودشان که نفت فروشی بود صحبت کردند بعد جدا شدند و رفتند به خانه شان بعد از نیم ساعت شنیدم دعوی شده ازمغازه بیرون آمدم دیدم که مردم جمع شده اند محمد000 افتاده میرسعادت 000 اورا به بیمارستان برد0 آقای س 0م 000 شاهد دیگر اظهار داشته : دیدم محمد000 رفت به طرف خانه میرسعادت 000 دیدم رفت توی کوچه سید، دمی (لحظه ای ) نکشید که دیدم سیدمحمد را از کوچه بیرون آوردوهی او را می زد شیئی شبیه چوب دست سید بود دست محمد دستمال ابریشمی بود بعد یک چوب سید به سر محمد زد محمد سرگیجه گرفت و افتاد(ص 109) شاهد دیگر بنام آقای ح 000 همچنین شهادت داده :(بعدازظهر بود که از این کوچه عبور می کردم دیدم سروصدا بلند شد و رفتم جلو دیدم یک نفر چوب در دست دارد و به دیگری زد بعد محل شلوغ شد و من جلو نرفتم و حدود بیست متر فاصله داشتم و دیگری دستمال سیاه رنگ دستش بود))0 آقای م 000 13 ساله شهادت داده ((من بالای پشت بام رفته بودم دادشم را بیاورم دیدم سروصدا شده آمدم جلوتر سر پشت بام دیدم مقتول چاقوئی در دستمال ابریشمی دارد چاقو را درآوردووارد منزل سید شد فحش هم می داد بعد از پشت بام آمدم پایین دیدم که مقتول در خیابان افتاده در حدود بیست قدمی خانه میرسعادت ، بعد میرسعادت محمد000 را برد به بیمارستان وتوجه نکردم که سید مجروح است یا خیر و شنیدم که سید به محمد000 چوب زده است ومحمد به سید چاقو زده است ))0 و همانطور که قبلا" اشاره شد حکم بر برائت متهم صادر گردیده است 0
هیات شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید پس از قرائت گزارش آقای عبدالحسین فرهی عضو ممیز واوراق پرونده و نظریه کتبی آقای عسگری دادیار دیوان عالی کشور اجمالا" مبنی بر: تقاضای صدور رای شایسته و قانونی را دارم 0 در مورد دادنامه تجدیدنظرخواسته مشاوره نموده چنین رای می دهند:
نظر به اینکه شعب دادگاه عمومی شهرستان قم راجع به اتهام آقای میرسعادت 000 به ارتکاب قتل عمدی مرحوم محمد000 عمل متهم را دفاع مشروع دانسته و رای این شعبه ازدیوان عالی کشوررانپذیرفته و حکم بر برائت صادر کرده واصرار در نظریه خود داشته اندو این شعبه دفاع مشروع را محقق نمی داند لذا مستندا" به بندج ازماده 24 قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب پرونده را جهت طرح درهیات عمومی شعب کیفری به دفترمعاونت محترم دیوانعالی کشورارسال می دارد
]شعبه بیستم دیوانعالی کشور[
رئیس : جناب آقای مفید
اختلاف شعبه محترم دیوان عالی کشور ودادگاهها دراین است که دادگاهها عمل متهم را دفاع مشروط دانسته اند ولی شعبه محترم می فرمایند این دفاع مشروع نیست و قتل عمد است 0 با استفاده از گزارشی که خوانده شد یک مساله ای که می شود گفت مسلم است ورود مقتول به خانه است 0 با توجه به صحبت های خودمتهم و آنچه مادرش و زنش و بعضی از شهودگفته اند که مادیدیم که به طرف خانه او رفت و آنچه آن خانم می گوید اودر زد، در بازشد من گفتم این داردمی آید000 نمی شود گفت همه اینها ساختگی است 0 پس ورود مقتول به خانه مسلم است درگیری هم آنجا انجام شده است وممکن است چاقو هم این شخص زده است منتها این آدم وقتی زده است بطوری که از وضع پرونده بر می آید ترسیده ودر صدد فرار برآمده 0 مادر متهم هم آمده است یقه او را گرفته ولی چون او مرد و قوی تر بوده است آن زن نتوانسته او را نگهدارد0 و بالاخره فرار کرده ودرکوچه درگیر شده اند0
در اقرا اولش می گوید وقتی که خواست وارد منزل شودحالت مستی داشت با چاقو مرا از ناحیه سینه مجروح کرد من هم برای جلوگیری از ضرب وجرح بیشتر چوب برداشتم متوجه نشدم چگونه و به کجای بدن او اصابت کرد در اینجا صریحا" اقرار می کند که من با چوب به او زدم منتها برای اینکه از وارد شدن او به خانه جلوگیری کنم 0تنها جائی که این متهم صحبت از دفاع کرده است همین یک مورد است واین یک مورد را هم بعد خودش منکر می شود چون می گوید آن روزی که من گفته ام من با چوب به او زدم حالت عادی نداشتم تا به حال چاقو نخورده بودم و قتل ومرگ کسی را ندیده بودم لذا نفهمیدم چه گفتم من نزدم ، پس با وصف انکار خودش از گفته های قبل نمی توان به نفع او استفاده کرد، ضمنا" شهودی که شهادت داده اند همه اینها حملات را گفته اند داخل کوچه بوده است یعنی زمانی که دعوایشان به کوچه کشیده شده بود زدوخورها در کوچه بوده و حتی ممکن است که چاقو زدن هم در کوچه بوده باشد و فرضا" گفته شودکه چاقو را داخل خانه زده ولی تمام شهود می گویند زد وخورد داخل کوچه بوه است 0 چند نفر از شهود هم صریحا" گفته اند که ما دیدیم او چیزی شبیه به چوب دستش بود، یک نفر هم می گوید آهن دستش بود که ممکن است خطای چشم باشد، بهرحال حملات در کوچه بوده ضربات هم از خود این شخص بوده واینکه گفته شود او خودش را به دیوار زده و سابقه خودزنی داشته نیز قابل قبول نیست وخلاصه اینکه دفاع مشروع نبوده و اگر قتل را قتل عمد هم ندانیم شاید از موارد لوث باشد ودرهرحال ، ازاین جهت با نظر شعبه دیوان موافقم که مورد از موارد دفاع مشروط نیست ولو اینکه قتل عمد هم نباشد0
رئیس جناب آقای عامری
آنچه که از مندرجات این گزارش استفاده می شود گرچه شهادت شهود واظهارات طرفین قضیه یکنواخت نیست اما این طور استنباط می شود که شروع کننده نزاع ظاهرا" مقتول بوده که اول هم آمده متعرض عیال متهم شده و حالا حرفی هم زده ، فحشی هم داده یاخیر،رفته دوباره برگشته ظاهرا" داخل خانه شده ودرگیر شده و درگیری ازخانه به بیرون کشیده شده ، واقعیت درست مشخص نیست ولی مسلم است که مقتول مجروح شده و گواهی پزشکی دارد و متهم نیزبه سینه اش بریدگی وجود دارد و مجروح شده و شخص ثالثی نبوده که بگوئیم از ناحیه شخص ثالث متهم مجروح شده پس مجروح شده و چاقو هم داشته این هم در صدد دفاع برآمده ، دفاع یعنی دفع کردن این شخص مهاجم واین شخص که ابتدا آمده ونزاع را او ظاهرا" شروع کرده او را می خواسته دفع بکند و چوب را برداشته و خلاصه زده به سر او چون غیر از این شخص کس دیگری نبوده اینجا ظاهرا" باید مقتول در اثر اصابت ضربه همین قاتل از دنیا رفته باشد ولی به نظر من این فرد تجاوز از دفع کرده است و جهات الاسهل فالاسهل را مراعات نکرده واینجاظاهرا" باید دیه بدهد اگر محکوم به دیه شده بود بنظر من خیلی خوب بود گرچه شعبه محترم اظهارنظر نفرمودند که نوع قتل چیست و نظر من آن است که این دفاع بوده ولی دفاع است که از حد تجاوز کرده وباید این جا دیه پرداخت بکنند0
رئیس : جناب آقای آموزگار
برداشتهای مختلفی از این پرونده در ذهن خودشان گرفته اند، علت این برداشتهای مختلف ، اختلاف در شهادت شهود واظهارات اولیه و بعدی متهم و در تحقیقات مختلف بوه است ، ظاهرا" متهم همان حرف اول را زده از باب انیکه هنوز به او تعلیم نکرده اند آن حرف اول درست بوده گفته من زدم او را متوجه نشدم چه طور زدم با چوب زدم بعدا" خوب حرفهایش را عوض کرده غافل از اینکه این تعویض سخن در مراحل بعدی بر علیه خودش تمام می شود اگر از همان اول حرف خودش را صریحا" می زد و می گفت این طور شده پرونده لوث نمی شد یعنی الان با توجه به شهادت مختلف افراد و تضارب آنها پرونده یک مقداری ابهام پیدا کرده است 0 اما بنده خارج از این حواشی از اینکه ادعا شد فرض کنید که این آقا تحت کتک بوده یا اینکه ادعا شده آمد در منزل ما با چاقو زد یا اینکه ادعا شده از اشرار بوده و امثال اینها که غالبا" در پرونده های قتل این مسائل ادعا می شود مافعلا" به این حواشی کار نداریم ما می رویم روی اصل متیقن پرونده آنچه متیقن در این پرونده هست که مسلم پیش همه است وجود درگیری بین قاتل و متقول است ، این مسلم است که مقتول با قاتل درگیر شده است و شکی در آن نیست واستظهار می شود اینجا که متقول اول متعرض شده یعنی آمده در خانه ، از مجموع شهادت واظهارات همسر متهم و غیره این مقدار استفاده می شود که حدافق مقتول اول آمده فحش داده بعد گفته که دیگر جریان خیلی روشن نیست واینکه نزاع در داخل منزل بود این احتمال موجود است اما متیقن نیست یقین ندارد به این مساله با توجه به تضارب شهودمخصوصا" آن همسایه ایشان که گفت من دیدم آوردش دربیرون واو رامی کشید و زد برسرش وافراددیگری 000 ما اگر آن قدر متیقن را بگیریم که بگوئیم بالاخره فرض کنیدکه این آقای مقتول به داخل منزل قاتل هم نرفته ودر بیرون کوچه درگیرشداند آنچه مسلم است ، در جیب این آقای متقول چاقوبوده ودر اول گزارش هم این طور آمده است 0 درگزارش و صورتمجلس مامورین انتظامی و مسئول بخش اورژانس بیمارستان (اوراق 2و3پرونده )به پیدا شدن چاقو اشاره ای نشده است ، می خواهم عرض کنم این عدم الوجدان هست که لایدل علی عدم الوجود بالاخره وقتی که پاسگاه می گوید آقا من چاقو را پیدا کردم و در پاسگاه موجود است ، بقیه به عهده مقامات قضائی است که این چاقو را مطالبه می کردند و استناد می کردند به گزارش نیروی انتظامی که حجت است به عنوان ضابط قوه قضائیه مگر خلاف آن ثابت بشود و بر طبق قانون حجیت دارد0
اینها می گویند چاقو در جیب مقتول پیدا شده و در پاسگاه موجود است این یک امر وموید این مساله گواهی پزشکی قانونی است که می گوید قاتل در قسمت راست قفسه سینه او به اندازه یک سانتی متر جراحت با جسم برنده دارد پس این دو قرینه واین دو مطلب با هم نشان می دهند با توجه به اینکه اول منقول رفته درب خانه قاتل نشان می دهد که این آقا مهاجم بوده و با چاقو هم حمله کرده است به آن آقا، آن آقاچوب گرفته دستش چاقو نبود چوب پیدا کرده دم در حالا یا داخل خانه بود یا بیرون منزل در مقام دفاع از ناموس خودش و جان خودش که چاقو دیده چوب را بلند کرده زده به او آنچه که مسلم است زده به این آقا خودش هم اقرار دارد انکارات بعدیش بیخود و بی اثر است اگر همانطور اصرار می کرد به حرف اولش که من دفاع کردم ، دفاع مشروع و صحیح بود چون کسی که چاقوی برنده دارد با یک اشاره ممکن است به قلب انسان بزندوانسان رااز پادربیاورد انسان اگر چوب بگیرد به سراو بزند این دفاع مشروع تلقی می شوددر عرف جامعه 0
بنابراین معتقدم که نظر به اینکه متقین از قضیه ، درگیری شده و چاقو هم نزد مقتول پیداشده و قاتل هم بواسطه مقتول ومجروح شده این مسلم است و مقتول هم بوسیله قاتل با چوب زده شده حسب اقرار اولیه خودش این مسائل مسلم است و بنابراین دفاع ، دفاع مشروع است و شعبه محترم 20 دیوان عالی کشور هم در رد حکم دادگاه یک استدلال موجهی نکرده فقط گفته دفاع مشروع نیست ودر مقام رد استدلال نکرده است که چرا دفاع مشروع نیست ، اگر آمدم خودش را در میزان قرار دهد اگر یک کسی امروز در خیابان ، در منزل با چاقوبه ما حمله کرد و ما هیچ چیز نداشته باشیم تصادفا" فرض کنید مثلا" در جیبمان ازآن کلیدهای سابق و قدیمی در خانه بود در آوردیم و زدیم بر سرش خوب می میرد بالاخره آهن است دفاع مشروع تلقی می شود، پس چگونه باید دفاع کنند پلیس که آن ساعت به دادانسان نمی رسد،بلکه آنها اگر هم باشندبه عنوان متفرج تماشاچی هستند من دیدم در بعضی حوادث پلیس ومامورین انتظامی می بینند دارد درگیری می شود اصلا" هیچ کاری ندارند، جلونمی روند بنابراین دفاع ، دفاع مشروع است و شعبه دیوان هم استدلال متینی در در شعب دادگاه نکرده است معتقدم رای شعبه دادگاه صحیح است 0
رئیس : جناب آقای عروجی
در بدو امر باید عرض کنم که شعبه محترم دیوان عالی کشور کشته شدن محمد توسط متهم را قبول دارد و ظاهرا" مجروح شدن متهم توسط مقتول را هم قبول داشته باشند یعنی چیزی را که به عنوان دلیل بر رد این قضیه باشد اظهار نکرده اند، در نتیجه یک نحوه درگیری بین متهم و مقتول را خود شعبه محترم دیوان عالی کشورهم قبول دارد0 یعنی اگر بنا باشد که ما قتل مقتول را توسط متهم قطعی بدانیم ولی از آن طرف هیچگونه انگیزه و هدف در اقدام متهم به زدن چوب یا وسیله ای دیگر بر سر مقتول نداشته باشیم براین مدعا هیچگونه دلیل از شهادت شهود ودیگران مادرپروندامرنمی بینیم در نتیجه بنظر بنده این قضیه از نظر شعبه محترم دیوان عالی کشور هم قطعی است که یک نحوه درگیری بین متهم و مقتول بوده و مجروح شدن متهم هم نشانه این درگیری واین نزاع بین این دوتاست این که شعبه محترم اظهارات بعدی متهم را رد کرده اند و اظهارات اولیه ایشان را گرفته اند و این حرف را با انکار بعدش وجه جمعی بین ایندو تا ندیده اند و گفته اند پس ، از باب دفاع هم نبوده بنظر بنده جای تامل و دقت است عنایت دارند که معمولا" متهمین در بدو امر و قبل از اینکه آموزش ببینند از رهگذر زندان رفتن یا از رهگذر وکیل و دیگران آموزش ببینند آنچه که واقعیت دارد در بدو امر مامی توانیم از زبان اینها بشنویم ، بنظر بنده حرفهای نخستین متهم هیچ جای شک و تردید و قابل انکار بودن ندارداجازه بفرمائید متن حرفهای نخستین متهم را بنابرآنچه که در این گزارش آمده است بنده بخوانم 0
می گوید که : بلافاصله از متهم بازجوئی شد واظهار داشت سه ماه قبل درگیری مختصری با محمد داشته از آن پس او قصد درگیری شدید با من داشته علت این حرف را هم ما از زبان دیگران هم می توانیم بشنویم در شهادت بعضی از شهود دارد که این آقای متهم هم همان جا خانه داشته یعنی متهم و مقتول هر دو در یک محله شاید در یک کوچه سکونت داشته و اینکه اگر سه ماه قبل درگیری داشته بعد از2 ماه هم مدام در تعقیب قضیه بوده اینها نشانگر این هست که باید این مقتول در مسیری باشد که بتواند متهم را مدام تعقیب بکند و این حکایت از هم محل بودن و هم کوچه بودن دارد که در شهادت بعضی از شهود هم مطرح است بله سه ماه قبل او قصد درگیری شدید با من داشت که خود را دور می کردم تا اینکه امروز ساعت 4بعدازظهر وقتی که مقابل منزلم ایستاده بودم همسرم ودو فرزندم نزدیک من بودند با گفتن ناسزا گذر نمود قصد تعقیب او را داشتم مادرم مانع شد بعد از چند لحظه مجددا" برگشت من در حال داخل شدن به منزلم بودم که مرا با چاقو تعقیب وقصد وارد شدن به داخل منزل داشت او حالت مستی داشت با چاقو مرا از ناحیه سینه مجروح کرد من هم برای جلو کیری از ضرب و جرح بیشتر چوب برداشتم و متوجه نشدم چگونه و به کجای بدن او اصابت کرد در حین درگیری به زمین افتاد که او رابه بیمارستان رساندم 0
عرض بنده این است که بین این دو نفر(مقتول ومتهم )درگیری قطعی و مسلم است واز اینکه مقتول به در خانه متهم آمده باشد بنابر مجموع قرائن این هم بنظر جای تردید نمی آید از اینکه مقتول قصد ایجاد درگیری ونزاع با متهم داشته باشد این هم دور از واقعیت بنظر نمی رسد همان متلک گفتن و درگیری سه ماه قبلش و بعضی از قرائن دیگر از جمله اظهارات یک عده از شهود هم که می گویددرخانه متهم رفته بوده اینها همه حکایت از این دارد که مقتول به درخانه متهم آمده وقصد درگیری هم داشته است و حرفهای متهم در وهله اول را بنده منطبق با واقعیت می بینم که این هم چوب را برداشته به سر مقتول زده است اگرچه هیچ گونه نشانه ای از بودن چوب در کوچه نیست و ما از زبان هیچکس نشنیدیم یعنی هیچکدام از شهود نگفته اندکه این چوب کجا بوده ، نه نیروی انتظامی تحقیق کرده ببیند این آلت قتاله ای که دست متهم بوده این چه شده آیا کسی بلند کرده ازصحنه بیرون برده آیا شکسته وخرد شده واز بین رفته آیا خود متهم یا اعضای خانواده اش این چوب را رد کرده اند که دست مامورین ومسوولین قضائی نیفتد هیچگونه مطالب و تحقیقی در رابطه با این قضیه ما نمی بینیم ولی حرف اول متهم دلیل است بر اینکه چوب دستش بوده وبر سراو زده اما از اینکه ما این درگیری و این چوب زدن را بدون مقدماتش لحاظ کنیم و این را از باب دفاع مشروع نگیریم پس اسمش را چه بگذاریم ؟ آیا متهم بر مقتول ابتدائا" حمله کرده " آیا متهم بر مقتول ابتدائا" دست انداخته ؟ آیا متهم اول چوب دست گرفته بر سر مقتول بزن هیچکس این حرف را ابتدائا" نزده است ، از مجموع قرائن بر می آید که متهم در مقام دفاع از خود بوده ودر خانه اش هم مورد ضرب وجرح با چاقوی مقتول قرار گرفته است لذا از نظر بنده دفاعش لاریب فیه است اما اگر دفاع از حد مشروع و قانونی اش بیرون است آن بحث دیگری است ولی در این قسمتش بنده نظریه محاکم را تایید می کنم و با نظریه شبعه محترم دیوان عالی کشور موافق نیستم 0
رئیس : جناب آقای رازی زاده
صحبت هائی که تاک نون شده من بعضی از آنها را تایید می کنم و سعی می کنم خ یلی مخصتر وب طور فشرده مطالبی را عرض کنم 0
اگر چاقو زدن در منزل قاتل (متهم ) واقع شده باشد یقینا" دفاع محسوب می گردد0 البته با صرف نظر از تعدی و عدم تعدی دردفاع 0 یعنی با ملاحظه اینکه مقتول با چاقو وارد منزل قاتل گشته پس دراین فرض دفاع صدق می نماید و تردیدی در آن نیست همچنان که اگر متهم مقتول را هنگامی که در حال دور شدن و فرار زده باشند از باب دفاع محسوب نمی گردد0
اما روشن نیست ، نه از شهادتها می توان کشف کرد و نه اظهارات متهم و مطلعین و گواهان به گونه ای است که بتوان احراز کرددر چه حالی چاقو زده است از سوئی هم مسلما" مقتول بدون اجازه واردخانه متهم شده ومقتول نیز با چوب به قتل رسیده است 0 اگرچنانچه دفاع مشکوک باشد یا اینکه برخی مقدمات آن محرز گشته در اینگونه موارد نمی توان حکم به قصاص کرد0 کدام قاضی در اینگونه موارد با شرائط این پرونده بصورت جزم و قطع می تواند حکم به قصاص صادرنماید؟ و بعبارت دیگر در اینجا دفاع موضوعش موجود است اما حدودش مشکوک ، بنابراین قصاص منتفی است 0
سزاوار بود شعبه دیوان عالی کشور لااقل در رابطه بادفاع توضیح می داد و بگونه ای قاضی را راهنمائی می کرد تا قاضی بعدی تصمیم درستی اتخاذ نماید0 به هر حال در تحریرالوسیله جلداول صفلحه 488 مساله 8 در کتاب دفاع مساله ای که فتاوی فقها دیگر نیز مطابق آن می باشد: لوتعدی عماهوالکافی فی الدفع بنظره و واقعا" فهوضامن علی الاحوط0 یعنی اگر در هنگام دفاع تعدی نماید واز مقدار لازم و مورد نیاز تجاوز کند او ضامن است 0
اگر در مورد پرونده متهم برای دور کردن مقتول طبق مراتب نهی ازمنکر یا مراتب دفاع از اول با تهدید و ترساندن و سپس با چاقو زدن به دست یا پا یا جائی که نوعا" کشنده نیست می توانست به این هدف نائل آید و در این صورت مساله ای پیش نمی آمد و قتلی چه بسا رخ نمی داد0 ولی هنگام دعوی ونزاع نمی شودنرخ تعیین کردکه تو فقط به اینجا بزن و به جای دیگر مثلا" نزن 0
در نتیجه من معتقدم مقتضای جمع بین همه حقوق واحتیاط در باب دماء این است که بگوئیم اگر رای دادگاهها که حکم به برائت داده اند مقصود برائت از قصاص باشد برائت از قصاص صحیح است چون قصاص منتفی است و این امر منافاتی با ترتب دیه ندارد به جهت تعدی در دفاع و اما اگر چنانچه مقصود از برائت ، برایت مطلب حتی نسبت به دیه باشد این امر صحیح نیست بلکه بجهت مذکور دیه یک مرد مسلمان باید پرداخت گردد0 والسلام
رئیس : جناب آقای افشاری
من یک نکته که نوعا" در ماده 61 مطرح می شود عرض می کنم و آن اینکه مساله دفاع مشروع یک مساله است ، مساله قابل تعقیب ومجازات بودن یک مساله است 0 همان طور که دوستان اشاره کردند ما قرائن متعدد در پرونده داریم که مسلما" در مقام دفاع از خودش حتی زنش که مورد متلک گفتن مقتول واقع شده واینها در مقام دفاع بوده منتها آیا آن شرایطی را هم که قابل تعقیب نباشدرعایت کرده یانه ؟ از بند یک ماده 61 برمی آید که این رعایت نشده همانطور که جناب آقای نیری فرمودندمی توانست مثلا" این چوب را نهایت به پایش بزند به جائی بزند که به هر حال کشته نشود به هر حال با آن مساله ای هم که جناب آقای رازی زاده اشاره فرمودند مسلما" دفاع بوده منتها جهات را رعایت نکرده ، پس ضامن دیه است ونتیجتا" رای دادگاه مورد تایید است مشروط بر اینکه متهم دیه را بپردازد0
رئیس : جناب آقای سیدعبدالله رضائی
بنده بر خلاف آنچه که بعضی از دوستان وهمکاران عزیرفرمودند هم دفاع را مسلم می دانم و هم تناسب دفاع را محرزمی دانم ومعتقدم که رای دادگاههای تالی بطور کلی صحیح و وفق موازین صدور یافته به این دلیل : آنچه مسلم است اینکه مقتول به قاتل هجمه برده وبه ناموس او هم اهانت کرده و اگر غیر از این باشد انگیزه ای برای قتل اونمی توانید پیدا کنید به چه حساب قاتل ، مقتول را کشت به چه دلیل وانگیزه ای در کار بوده ؟ بی جهت کسی ، کسی را نخواهد کشت این موضوع مسلم است که سوابق شرارتی که مقتول داشته ومزاحمت های پی درپی نسبت به قاتل این جریان پیش آمده 0 موضوع قتل مسلم ، موضوع دفاع هم مسلم 0 اما راجع به تناسب ومشروعیت بنده قدری توضیح می دهم :
هجمه و حمله قاتل مسلم است چندین نفر می گویندمقتول واردخانه قاتل شد و این موضوع را شهادت می دهند و بعد هم چاقو به قاتل می زند، آیا چاقوی قاتل را می توانید انکار بکنید بحثی نیست که مسلم قاتل چاقو خورده و نظریه پزشکی قانونی حاکی از این واقعیت و حقیقت است پس قاتل چاقو خورده کسی که چاقو می خورد و دربرابرش مهاجم مسلح را می بیند دست و پایش را گم می کند متوسل به چوبی می شود که دیگر نمی فهمد که چه کار کند تا کشته نشود والا مهاجمی که مسلح است او را می کشد مجبور است از نظر وجدانی از هر نظر از خودش دفاع کند چوب را برمی دارد و برای دفاع از خود توی سرش می زند و پزشک قانونی هم می گوید علت مرگ و قتل خونریزی مغزی است که در اثر ضربه چوب به قتل رسیده 0
شعبه دیوان عالی کشور به موضوعی اشاره می کند ومی گوید که تضاد در حرف قاتل وجود دارد اول می گوید با چوب زدم بعد اصلا" منکر می شود که یعنی من نزدم و این تضاد باعث می شودکه آن اقرار اولیه اش از بین برود که می گوید به من حمله کرد من عرض می کنم این آقابعد از آنی که شخص را کشته برای اینکه او را قاتل معرفی نکنند منکر شده والا هجمه را انکار نمی کند می گوید من نزدم من نفهمیدم خودش به درودیوار خورد و تلوتلوخورد، به این جهت می خواهد بگویدکه مرده اما آمدن به خانه اش را هیچ انکار ندارد بعد از اینکه این را هم نمی تواند بگویدمنکر است و آمدن به خانه مسلم است چاقو هم دارد، ضربه هم زده ، طرف هم با چوب زده واو را کشته ، مسلم این قتل ، قتل مشروع ومتناسب است که قاتل در اینگونه موارد نباید به پرداخت دیه یا قصاص محکوم کرد0
رئیس : جناب آقای فرهی
اگر یک متهمی منکر یک عملی است می گوید من اصلا" نزدم و آن وقت ما بگوئیم دفاع کرده ؟ دفاع زمانی محقق است که بگوید زدم و حق داشتم بزنم به این دلیل 0 بعلاوه اینکه بفرض قبول دفاع تناسب بین دفاع و حمله احتمالی وجود ندارد،بعلاوه اینکه حرفهای مدعی دفاع مشروع متفاوت است یک جا می گوید متهم خوابیده بودبعدازیک ربع آمد، یک جا می گوید دم در بود، یک جا می گوید به عیالش متلک گفت حرفهای متفاوتی می زنند اما اساس عرض بنده و حکم ما این است که وقتی یک متهمی منکر زدن است ماچطور بگوئیم که دفاع مشروع کرده اصلا" این عمل متهم ازمصادیق دفاع مشروع نیست زمانی می تواند دفاع مشروع تلقی شود که شرایط مندرج در ماده 61قانون مجازات اسلامی جمع باشدولاغیر0
رئیس : مذاکرات کافی است ، جناب آقای ادیب رضوی نظریه جناب آقای دادستان محترم کل کشور را قرائت فرمایند0
نظر به گزارش اولیه نیروی انتظامی شهرستان قم که جریان درگیری ونزاع بین میرسعادت و مقتول و در نتیجه فوت نامبرده به دادگاه عمومی اعلام داشته است و با توجه به شکایت اولیاءدم وهمسر مقتول و اقاریر متهم در بازجوئی اولیه که حاکی از این است که از 3 ماه قبل با مقتول درگیری داشته در روز حادثه مقتول با چاقو او را مجروح کرده او هم با چوب مقتول را زده که پس ازرسیدن به بیمارستان فوت نموده است واینکه پزشک پس از معاینه جسد اظهارنظرکرده پارگی عمیق بطول 5سانت از جلو به عقب آهیانه سمت چپ مقتول مشاهده شده علت مرگ را شکستگی جمجمه و خونریزی مغزی تشخیص داده باتوجه به اظهارات شهود قضیه واظهارات متهم که مدعی شده چون مقتول باچاقو او را مجروح کرده در مقام دفاع او را چوب زده است شبهه دفاع مشروع مطرح می باشد لکن چون دفاع غیرمتناسب بنظر می رسد بنابراین متهم ضامن دیه خواهد بود و از این جهت قابل تعقیب و مجازات می باشد0
رئیس : آقایان در اوراق رای آراء خودرا مرقوم فرمایند0
رئیس : اعضاء محترم حاضردر جلسه 26 نفر، اکثریت 19نفررای شعبه دوم دادگاه عمومی قم را تایید کرده اند، اقلیت 7 نفر رای شعبه بیستم دیوان عال کشور را پذیرفته اند0
مرجع : کتاب مذاکرات وآراء هیات عمومی دیوان عالی کشور
سال 1376 ، دفترمطالعات وتحقیقات دیوان عالی کشور، چاپ اول
تهران 1378 ، چاپ روزنامه رسمی کشور
صفحه 173 تا 190
نوع : آراء و نظریات
شماره انتشار : 6
تاریخ تصویب : 1376/03/13
تاریخ ابلاغ :
دستگاه اجرایی :
موضوع :
منبع : وب سایت قوانین دات آی آر (معاونت آموزش دادگستری استان تهران)
ماده 11 قانون مجازات اسلامی در مورد قانون مقررات صادرات و واردات کشورکه سالانه و برای مدت معین وضع می شودقابل اعمال نیست عدم قابلیت طرح -
