چگونگی مطالبه ارث در دادگاه
از گذشته تاکنون در میان تمام اقوام و نژادهای مختلف بشر، مساله ارث و تقسیم آن وجود داشت و زمانی که شخصی از دنیا میرفت، اموال و داراییهای برجای مانده از او، بین وراثش تقسیم می‌شد
از گذشته تاکنون در میان تمام اقوام و نژادهای مختلف بشر، مساله ارث و تقسیم آن وجود داشت و زمانی که شخصی از دنیا میرفت، اموال و داراییهای برجای مانده از او، بین وراثش تقسیم می‌شد.
ارث در معنای لغوی آن به معنای میراث یعنی اموال برجای مانده از متوفی است که در این نوشتار به بررسی ارث و نحوه مطالبه آن میپردازیم.
مراحل هزینه کردن اموال متوفی
١) مخارج ضروری: این مخارج باید از اصل اموال متوفی پرداخت شوند. شامل هزینه کفن و دفن و مراسم و … که باید در حد متعارف و معقول از اموال متوفی خرج شود؛ پرداخت بدهیهای طلبکاران متوفی و پرداخت مهریه همسر متوفی.
همچنین پرداخت بدهیهای عبادی متوفی یعنی مخارج حج واجب، خمس، زکات، نماز و روزهای که از متوفی قضا شده است، باید از اصل اموال او پرداخت شود. اما اگر متوفی بدهیهای عبادی خود را اعلام نکرده باشد، تکلیفی بر عهده وراث او نخواهد بود.
٢) ثلث اموال: اگر فرد متوفی وصیت کرده باشد که مقداری از اموالش را به فرد یا افراد مخصوصی بدهند یا در راه خیری صرف شود، چنانچه بیشتر از ثلث (یکسوم) اموالش نباشد، وراث باید به وصیت او عمل کنند. اما اگر متوفی جهت انجام کارهای حرام وصیت کرده باشد، آن وصیت اعتباری ندارد.
٣) تقسیم ارث: بعد از اینکه بدهیهای متوفی پرداخته و ثلث اموال او نیز برای مواردی که وصیت کرده بود، پرداخت شد، باقیمانده اموال او بین وراث تقسیم میشود و تقسیم ارث مطابق با قانون شرع انجام میشود، نه طبق سفارش متوفی. بهطور مثال اگر فردی وصیت کند که بعد از فوت او، دختران و پسران او به یک اندازه سهم ببرند، آن وصیت قابل اجرا نیست.
فرض: سهم مشخصی است که در قرآن برای بعضی از وراث عنوان شده است و به افرادی که آن را میگیرند، «فرضبر» میگویند.
ترکه: آن چیزی است که از متوفی بر جای میماند و او مالک آن بوده است. مانند خانه، زمین، پول و … .
حبوِه: در لغت به معنای عطا بوده و در اصطلاح فقه عبارت است از برخی از اموال پدر که بعد از فوت او به پسر بزرگش میرسد.
سهم: اگر مالی بین دو یا چند نفر مشترک باشد، نصیب هر یک از شرکا را سهم یا حصه میگویند.
حجب: محروم شدن وارثی از وراث (بهصورت کلی یا جزیی) به وسیله شخص دیگری از خویشاوندان متوفی را حجب میگویند. محرومکننده را حاجب و محرومشده از ارث را محجوب مینامند.
حجب بر دو نوع است؛ حجب حرمان، مانع رسیدن ارث میشود. مثلا اگر میت پدر داشته باشد، پدربزرگ او ارث نمیبرد. حجب نقصان نیز مقدار ارث را کم می‌کند. بهطور مثال زنی که فرزند دارد و شوهرش فوت می‌کند، وجود
رزند باعث میشود که سهم مادرش از یکچهارم به یکهشتم تقلیل یابد.
نسب: نسب اصطلاحی است، به این معنا که فرد یا از تولد ناشی میشود (مانند فرزند برای والدین) یا از انتساب دو نفر به شخص ثالث (مانند نسب دو برادر که به پدر و مادر منتهی میشود).
سبب: ارتباط شخصی با شخص دیگر بهوسیله عقد و قرارداد، مانند عقد ازدواج.
چه کسانی توسط سبب ارث میبرند؟
همسر متوفی که در عقد دائم او بوده و عقد صحیح باشد؛ بردهای که مولایش او را آزاد کرده باشد؛ کسی که سابقا با میت پیمان جریره بسته باشد. یعنی اینکه هر دو قبول کنند که همواره پشتیبان یکدیگر باشند و در آینده هم از یکدیگر ارث ببرند. ناگفته نماند که این پیمان در صورتی صحیح است که میت، وارث نسبی نداشته باشد.
اگر میت از جهت نسب و سبب بیوارث باشد، ماترک او به حاکم شرع یا امام معصوم میرسد.
موانع ارث کدامند؟
به گزارش عدالتسرا، مواردی که باعث میشوند بعضی از وراث از ارث محروم شوند، عبارت از موارد ذیل است:
قتل: اگر شخصی، مورث (کسی که از او ارث میبرد) را (به عمد و به باطل) بکشد، از ارث محروم میشود. مانند اینکه پسری، پدر خود را به قتل برساند.
کفر: وارث کافر از مورث مسلمان ارث نمیبرد. اما اگر قبل از تقسیم ارث، مسلمان شود، ارث میبرد ولی بعد از آن نخواهد برد.
لعان: اگر مردی به همسر خود نسبت زنا دهد و هر دو یکدیگر را لعن کنند (لعنت کردن به دروغگو طبق شرایطی خاص)، زوجین از یکدیگر ارث نمیبرند.
ولدالزنا: شخص ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنها ارث نمیبرد.
نکات ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر
الف) شوهر فوت کرده است:
زنی که عقد دائم شده، از شوهر خود ارث میبرد و زن صیغهای سهمی نخواهد داشت.
اگر شوهر، فرزند یا نوه داشته باشد، همسرش یکهشتم ارث را میبرد و مابقی بین ورثه تقسیم میشود.
اگر متوفی فرزند یا نوهای نداشته باشد، همسرش یکچهارم را ارث میبرد و مابقی بین وراث تقسیم میشود.
اگر شوهر خویشاوندان نسبی نداشته باشد، زن او همان یکچهارم را ارث میبرد و مابقی آن به امام معصوم یا حاکم شرع میرسد.
زن از تمام اموال منقول شوهر ارث میبرد و از قیمت زمین و ساختمان یا محصولات کشاورزی آن زمین ارث میبرد.
زنی که طلاق گرفته باشد و در ایام عده (سه ماهه اول) شوهرش فوت کند، از او ارث میبرد.
اگر مرد بیماری، زنی را عقد کند و قبل از عروسی در اثر همان بیماری بمیرد، همسرش از او ارث نمیبرد.
ب) زن فوت کرده است:
شوهر به شرطی ارث میبرد که عقد ازدواج آنها دائم بوده باشد نه موقت.
اگر زنی که فوت کرده است فرزند داشته باشد، شوهر او یکچهارم ارث میبرد و مابقی بین وراث او تقسیم میشود. اما اگر زن فرزندی نداشته یا فرزندی داشته که قبلا فوت کرده، شوهرش یکدوم ترکه را میبرد.
اگر زن خویشاوندان نسبی نداشته باشد، شوهرش همه ارث او را میبرد.
نکات حقوقی مرتبط با مطالبه ارث
اموال مشمول مالیات بر ارث پس از کسر دیون متوفی از جمله مهریه تعیین میشود.
در صورت تعدد وراث تا زمانی که ترکه متوفی تفکیک و سهم‌الارث خواهان مشخص نشده، امکان الزام شهرداری به صدور پروانه ساختمانی مقدور وجود ندارد.
ابتدا باید بین ورثه، تقسیم ترکه صورت گیرد تا دعوای مطالبه اجرت‌المثل اقامهشده از سوی یکی از وراث علیه وارث دیگر قابل استماع باشد.
رسیدگی به تقاضای افراز املاک مشاع موضوع ارث، در صلاحیت دادگاه حقوقی است.
از آنجایی که ورثه پس از فوت میت مستحق ترکه هستند، اقرارنامه یکی از ورثه مبنی بر دریافت حق موروثی خود در زمان حیات مورث و اسقاط حق آتی در تعلق سهم‌الارث خود، اسقاط مالم یجب (ساقط کردن حقی که به وجود نیامده) تلقی شده و باطل است.
در دعوای اثبات نسب، در صورت فوت فردی که خواهان خود را منتسب به وی می‌داند، دعوی باید به طرفیت وراث اقامه می‌شد و بر فرض نبودن وارث با توجه به قوانین موضوعه من‌جمله مواد ۸۶۶ قانون مدنی و ۳۲۷ و ۳۲۸ قانون امور حسبی، حاکم (دادستان) باید طرف دعوی قرار گیرد.
فقط قتل عمد مانع ارث بردن قاتل از مقتول میشود و قتل غیرعمد مانع از توارث نیست.
نظر به اینکه مستمری بازماندگان شهدا، مصداق ماترک میت نیست تا مشمول قانون ارث باشد، لذا مستمری صرفا به کسانی تعلق می‌گیرد که در حال حیات شهید، تحت تکفل وی بوده باشند.
با تغییر موجر یا مستاجر از طریق ارث یا انتقال، در اجاره‌های مشمول قانون روابط موجر و مستاجر سال ۱۳۵۶، با توجه به اینکه طرف‌های جدید قائممقام طرف‌های پیشین هستند، نیازی به تنظیم اجاره‌نامه جدید نبوده و دعوی الزام به تنظیم اجاره‌نامه جدید مسموع نیست.
فروش سهم الارث سایر ورثه بدون اجازه سایر وراث، مصداق بزه انتقال مال غیر است؛ این انتقال باطل بوده و رد مال ندارد.
هرچند موصی (وصیت‌کننده) در زمان حیات، مجاز به وصیت (اخراج ثلث از اموال و املاک) است اما در صورتی که سند رسمی موضوع وصیت، با هدف اخراج ثلث تقریر نیافته بلکه در مقام تقریر سهم‌الارث یکی از فرزندان برآمده باشد، دادگاه وصیت رسمی را باطل اعلام می‌کند. زیرا صرف رسمی بودن سند ملازمه‌ای با امتناع در رسیدگی به فساد ماهیت اعمال حقوقی مندرج در آن ندارد.
در تصادفات رانندگی منجر به فوت، اگر راننده مقصر نیز جزء ورثه متوفی باشد، شرکت بیمه‌گر مکلف به پرداخت سهم‌الارث وی خواهد بود.
پس از فوت زوجه، امکان استرداد کل جهیزیه توسط ورثه وجود ندارد؛ چرا که جهیزیه، ماترک زوجه محسوب و به نسبت سهم‌الارث، تقسیم شده و سهم زوج از آن کسر میشود.
منبع : روزنامه حمایت
