جنبه های حقوقی کنترل نامحسوس تخلفات رانندگی
یکی از برنامههای پرمخاطب صدا و سیما برنامه کنترل نامحسوس سیماست این برنامه با انعکاس رفتارهای پرخطر رانندگان در آموزش تخلفات رانندگی در بهتر شدن انضباط در رانندگی کمک میکند اما از طرف دیگر این برنامه تلویزیونی سوالهای دیگری نیز ایجاد میکند چرا پلیس با دیدن اولین تخلف، خودروی مورد نظر را متوقف نمیکند و منتظر تخلفات متوالی و پی در پی برای گرانتر شدن بار تخلفات راننده و در نهایت توقیف و انتقال خودرو به پارکینگ میماند؟ اگر در خلال تخلفات دیگر، حادثهای اتفاق افتد و شخص یا اشخاصی قربانی این حادثه شوند، پلیسی که مشغول تعقیب و فیلمبرداری بوده و میتوانست مانع بروز حادثه شود و نشد چه توضیحی خواهد داشت؟
یکی از برنامههای پرمخاطب صدا و سیما برنامه کنترل نامحسوس سیماست. این برنامه با انعکاس رفتارهای پرخطر رانندگان در آموزش تخلفات رانندگی در بهتر شدن انضباط در رانندگی کمک میکند. اما از طرف دیگر این برنامه تلویزیونی سوالهای دیگری نیز ایجاد میکند. چرا پلیس با دیدن اولین تخلف، خودروی مورد نظر را متوقف نمیکند و منتظر تخلفات متوالی و پی در پی برای گرانتر شدن بار تخلفات راننده و در نهایت توقیف و انتقال خودرو به پارکینگ میماند؟ اگر در خلال تخلفات دیگر، حادثهای اتفاق افتد و شخص یا اشخاصی قربانی این حادثه شوند، پلیسی که مشغول تعقیب و فیلمبرداری بوده و میتوانست مانع بروز حادثه شود و نشد چه توضیحی خواهد داشت؟
برای بررسی این موضوع به گفتوگو با کارشناسان پرداختهایم.
لزوم برخورد سریع با متخلف
یک حقوقدان و مدرس دانشگاه با اشاره به این که بحث گشتهای نامحسوس از طرف پلیس راهنمایی و رانندگی مشمول آییننامهها و قوانین داخلی خود اداره راهنمایی و رانندگی است و بیشتر از قوانین خاص تبعیت میکند تا از قوانین عام توضیح میدهد: فلسفه وجودی اقداماتی از قبیل عدم ممانعت از تخلفات مکرر از ناحیه رانندگان اتومبیل بیشتر به منظور اثر بازدارندگی است که بر روی افراد معمولی دارد. به عنوان مثال زمانی که این تصویر از تلویزیون یا رسانههای دیگر پخش میشود با توجه به اثرات یا تبعاتی که از طرف این راننده برای راهنمایی و رانندگی دارد و اثر بازدارندگی که بر دیگران ایجاد میکند، عامل اصلی عدم ممانعت از این ابزارها است؛ وگرنه عملا بهموجب اینکه تخلف انجام میشود، مامور راهنمایی رانندگی به عنوان یک نهاد دولتی موظف است در چارچوب وظایف خود ممانعت لازم را به منظور جلوگیری از ارتکاب جرایم دیگر انجام دهد. اما با توجه به اثر بازدارندگی که عدم انجام این عمل نسبت به اشخاص ثالث میتواند داشته باشد معمولا این کار انجام نمیشود و فلسفه وجودی این موضوع هم همین است.
دکتر علیرضا درویش ادامه میدهد: از طرف دیگر با توجه به تشدید قوانین راهنمایی و رانندگی مثل افزایش جرائم، انتقال ماشین به پارکینگ از یک سقف جریمه به بعد، پلیسهای نامحسوس در جادهها و... اینها مسائلی هستند که میتوانند در بعضی جاها به اشخاص ثالث کمک کنند. اما باز هم مکررا میگویم که مامور راهنمایی رانندگی به عنوان یک مقام دولتی در چارچوب وظایف خود به محض اینکه تخلف انجام شود به موجب آییننامههای داخلی موظف هستند که از رانندگی افراد متخلف جلوگیری کنند، البته با توجه به ضمانت اجراهایی که پیشبینی شده است. اما فلسفه وجودی عدم انجام چنین اعمالی بهواسطه بازدارندگی نسبت به اشخاص ثالث است. بنابراین باید اثرگذار باشد و اشخاص ثالث با دیدن چنین رفتارهایی از ناحیه راهنمایی رانندگی و راننده متخلف از انجام چنین اعمالی استنکاف میکنند.
درویش در خصوص پخش این تصاویر از رسانه ملی میگوید: بستگی دارد که از چه دیدگاهی به این موضوع نگاه کنید. اگر دیدگاه اجتماعی مبنا باشد به اعتقاد من هیچگونه ایرادی ندارد و زمانی که برنامهای بر روی آنتن میرود خود به خود از یک سری فیلترها عبور میکند و یقینا این برنامه هم مستثنا نیست و با توجه به اینکه از فیلترهایی گذشته است و با توجه به اینکه اثرات اجتماعی مبنای این برنامه است. اگر به غیر این به موضوع نگاه کنیم برنامههای «شوک» را نباید به هیچ عنوان در رسانه ملی داشته باشیم. چون ممکن است که اثرات اجتماعی مخربی داشته باشد. یک نظریه جرمشناسی خیلی معروفی است که معید این مطلب است که اقدامی که از ناحیه فرد انجام میشود باید دیدکه سود و ضرر آن کدام بر دیگری برتری دارد. که براین اساس میخواهیم متوجه این موضوع شویم که آیا برنامههایی که از طریق تلویزیون پخش میشود اثر مثبت دارد یا منفی و اگر اثر منفی داشته باشد آن را پخش نمیکنیم به عقیده من به لحاظ اینکه فلسفه پخش چنین برنامههایی از طریق تلویزیون ایجاد رعب و بازدارندگی از ناحیه افراد عادی است، ایراد که ندارد هیچ بلکه میتواند بسیار هم مفید باشد.
پیشگیری مقدم بر برخورد
یک وکیل دادگستری با اشاره به اینکه بیشک نقش پلیس در برقراری نظم و امنیت و پیشگیری از وقوع جرم در هر جامعه بر هیچکس پوشیده نیست میگوید: پلیس راهنمایی و رانندگی (راهور) بهعنوان یکی از معاونتهای نیروی انتظامی، در برقراری نظم و رعایت قوانین موضوعه راهنمایی و رانندگی نقش مهمی دارد.
کریم رنجبر خاطرنشان میکند: چگونگی نامگذاری این معاونت، نشاندهنده حیطه اختیارات و وظایف اوست و تقدم کلمه «راهنمایی» بر کلمه «رانندگی» نشاندهنده این است که از نقطه نظر متولیان امر، راهنمایی بر رانندگی اولویت داشته و اصالتاً راهنمایی و آموزش افراد بر بازدارندگی و کیفردهی ارجحیت دارد.رنجبر ادامه میدهد: از دیگر سو، در واقع فرایند صدور برگ جریمه یا ابطال گواهینامه یا درج نمره منفی و حتی توقیف خودرو، نوعی دادرسی کیفری است و افسر راهور با مطابقت عمل ارتکابی راننده اعم از فعل یا ترک فعل با قوانین و مقررات مربوطه و احراز مجرمیت وی اقدام به کیفردهی راننده مینماید و حتی مصادیقی مانند تعدد جرم، تکرار جرم و تشدید مجازات نیز که از مصادیق مباحث کیفری است در آن دیده میشود.
دادرسی مخفیانه
این کارشناس حقوقی اضافه میکند: بهتر است پلیس از طریق روشهایی مثل استتار خود به طرق مختلف مانند مخفی شدن پشت درختها، پشت تپهها و پیچها، زیر سایه پلها و زیرگذرها و قرار دادن خودرو در جهت حرکت سایر خودروها و بالا نگه داشتن درب صندوق عقب خودرو به نحوی که چراغ گردان روی سقف، از دید رانندگان مخفی نگه داشته شود و استتار بواسطه همرنگی لباس مأمور و دوربین و روکش داخلی درب صندوق عقب که هر سه به رنگ تیره دیده میشوند به کنترل سرعت و ثبت تخلف رانندگان نپردازد چراکه اینگونه فرایند، دادرسی را به صورت مخفیانه جاری کند. همگان کم و بیش و به شیوههای مختلف شاهد این روشها بودهایم و اگر مأمورین محترم پلیس راهور به آنها توجه کنند قانونمندی این معاونت، بیش از پیش نمودار خواهد شد.
رنجبر تاکید میکند: پلیس موظف است قبل از محدوده کنترل سرعت، تابلوها و علایم هشداردهنده را بهصورتی که راننده آنرا بطور واضح ببیند نصب کند و بدینوسیله به راننده هشدار دهد که مقررات را رعایت کند و حضور پلیس و ابزارهای کنترلکننده را به وی متذکر شود نه اینکه با اختفاء و استتار فرصت تخلف از قواعد و مقررات را به راننده بدهد و سپس بهطور ناگهانی از کمینگاه و استتار خارج شده و راننده را متوقف سازد. چه بسا همین اقدام پلیس و خروج ناگهانی و به تبع آن ترس و اضطراب یکباره راننده، موجب بروز حوادث مختلف شود و یا تعقیب کردن خودروی متخلف توسط خودروی کنترل نامحسوس با پلاک شخصی و رنگی که هیچ شباهتی به خودروی پلیس ندارد، بدون چراغ گردان و اساساً هیچ مشخصه پلیسی، چه توجیهی دارد؟
چالشهای عملکرد برنامه کنترل نامحسوس سیما
این وکیل دادگستری میگوید: با دیدن صحنههای تعقیب رانندگان متخلف در برنامه کنترل نامحسوس سیما، این پرسش به ذهن متبادر میشود که چرا پلیس با دیدن اولین تخلف، خودروی مورد نظر را متوقف نمیکند؟
و منتظر تخلفات متوالی و پی در پی برای گرانتر شدن بار تخلفات راننده و در نهایت توقیف و انتقال خودرو به پارکینگ میماند؟ رنجبر تاکید میکند: اگر در خلال تخلفات دیگر، حادثهای اتفاق افتد و شخص یا اشخاصی قربانی این حادثه شوند، پلیسی که مشغول تعقیب و فیلمبرداری بوده و میتوانست مانع بروز حادثه شود و نشد، چه توضیحی خواهد داشت؟
اگر راننده به گمان اینکه یک خودروی شخصی در تعقیب اوست به سرعت خودرو افزوده و جان و مال خود و خانوادهاش را در معرض خطر قرار دهد، پلیس این عمل خود را چگونه توجیه میکند؟
این کارشناس حقوقی اضافه میکند: از طرفی برخورد افسران و درجه داران راهور با رانندگان نیز حائز اهمیت است. وی معتقد است: فرهنگ کنترل و نظارت ایجاب میکند که مأمور راهور (که الزاماً باید افسر راهنمایی و رانندگی باشد نه درجهداری که قبوض جریمه امضاء شده را در اختیار دارد) صرفنظر از حفظ کرامت انسانی، برای ایجاد حس شرمندگی و شرمساری در فرد خاطی، از خودروی خود پیاده شده با رعایت ادب و ادای احترام نظامی و برخورد مناسب، صرفنظر از تخلف ارتکابی، نوع تخلف و نوع و میزان مجازات را به اطلاع راننده رسانده و در صورتیکه منتهی به صدور برگ جریمه شود، برگه را به وی تقدیم کند و مجدداً با ادای احترام نظامی به این فرایند پایان دهد.
نه اینکه با فراخوان راننده به مجاورت درب خودروی خود، با پایین آوردن شیشه، تنها به قدری که رد و بدل کردن مدارک ممکن باشد و بدون هیچگونه گفتمانی، برگ جریمه را تحویل راننده دهد. این عمل بافرهنگ تعریف شده برای پلیس منافات عمیق و اساسی دارد.
منبع : روزنامه حمایت