تسهیل رسیدگی های قضایی با کشف علمی جرایم
ادله اثبات جرم در علم حقوق محدود است و شامل مواردی میشود که در قانون از آن نام برده شده است، اما در این زمینه برخی علوم به کمک حقوق آمدهاند تا در حوزه حقوق کیفری کشف جرم و تعقیب متهم را سادهتر کنند این علوم بیشتر در مرحله تحقیقات مقدماتی و در دورهای از رسیدگی کیفری مورد استفاده قرار میگیرند که ضابطان قضایی با مراجع قضایی همکاری میکنند
ادله اثبات جرم در علم حقوق محدود است و شامل مواردی میشود که در قانون از آن نام برده شده است، اما در این زمینه برخی علوم به کمک حقوق آمدهاند تا در حوزه حقوق کیفری کشف جرم و تعقیب متهم را سادهتر کنند. این علوم بیشتر در مرحله تحقیقات مقدماتی و در دورهای از رسیدگی کیفری مورد استفاده قرار میگیرند که ضابطان قضایی با مراجع قضایی همکاری میکنند.
پلیس علمی یا آنگونه که کارشناسان از آن یاد میکنند «کشف علمی جرایم» یکی از علومی است که در همکاری تنگاتنگ، حل پروندههای کیفری را برای مقامات دادسرا و دادگاه آسانتر میکند. در ادامه در گفتوگو با تیمسار دکتر علی اصغر مهابادی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی به بررسی نقش و اهمیت این علوم مکمل دانش حقوق میپردازیم.
مفهوم کشف علمی جرایم
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در انتقاد از ترکیب رایج پلیس علمی میگوید: اولا کلمه پلیس علمی، تعبیر درستی نیست. در واقع هر کاری بدون علم داری مبنای صحیحی نخواهد بود. منتها در برخی مسایل، ما علممان جزیی و در برخی موارد بسیار پیچیده و دارای نکات زیاد است. هر کاری که شما تصور کنید، نیازمند علم است و بهتر است این تعبیر را به کار نبریم و کشف علمی جرایم تعبیر بهتری خواهد بود.دکتر علی اصغر مهابادی در ادامه به بیان مفهوم کشف علمی جرایم میپردازد و خاطرنشان میکند: در گذشتههای دور، یعنی قرون اولیه، دلایل به اقرار شهادت محدود میشد و کمتر به کشف علمی جرایم توجه میشد.
تغییر روشهای اثبات جرایم
این کارشناس حقوقی در بیان دلیل گرایش به سمت و سوی کشف علمی جرایم میگوید: در قرون اولیه به سبب اینکه روابط اجتماعی پیچیده نشده بود و زندگی ساده بود و زندگی در کشاورزی و کارگری تعریف میشد و تنوع مشاغل و روابط اجتماعی پیش نیامده بود، اشخاص در اقرار به آن عملی که کرده بودند خیلی ابا نداشتند و به راحتی اقرار میکردند. برای این که میخواستند اولا خودشان را از ندای وجدان راحت سازند و دیگر این که اعتقادات مذهبی داشتند و دروغ را دشمنی با خدا میپنداشتند و به هر صورت آن فضایل اخلاقی، مانع از دروغگویی میشده است و همچنین شهود نیز به سبب اعتقاداتی که داشتند و باز هم دروغگویی را مذموم میشمردند و حاضر نبودند برای رسیدن به منافعی، شهادت دروغ بدهند. بنابراین ارزش اقرار و شهادت خیلی بالا بود.
مهابادی خاطرنشان میکند: اما بر اثر گذشت زمان و کاهش اعتقادات به خصوص اعتقادات مذهبی و در معرض تطمیع یا تهدید قرار گرفتن شهود، شهادت نیز ارزش واقعی خودش را از دست داد و به سبب همین اوامر، در اغلب کشورهای دنیا مجبور شدهاند که شهادت را به قیودی متصل کنند.
وی در خصوص جایگاه اقرار و شهادت در نظامهای کیفری میگوید تا آغاز رنسانس یعنی تجربه علمی ادبیات اروپا، اقرار و شهادت شاهدلیل محسوب میشدند. در رنسانس این موضوع تجدید حیات علمی کشف جرم را نیز تحت تاثیر قرار داد. آنها به این نتیجه رسیدند که اگر در جرمی شاهدی وجود نداشته باشد، یا اقرار صورت نگرفته باشد، به خصوص در جرایم که با سبق تصمیم و برنامه ریزی انجام میشود تکلیف دستگاه قضایی چیست؟ به ویژه این که ممکن است اقرار و شهادت ناشی از ندای درون یعنی فرمان وجدان نباشد. بنابراین از رنسانس به بعد، این وصف علمی وارد کشف جرایم شد و دانشمندان علوم جنایی گفتند اگر بتوانیم اتهام را از طریق آزمایشهای تجربی و علوم آزمایشگاهی به اثبات برسانیم، در صورتی که شهادت یا اقرار وجود نداشته باشد، میتوان متهم را مجازات کرد و این کشف جرم نیز از این علمی شدن دیگر مسایل، برکنار نماند.
اهمیت و ضرورت پلیس علمی در کشف جرایم
این مدرس دانشگاه در خصوص اهمیت و ضرورت کشف علمی جرایم در رسیدگی به پروندههای کیفری میگوید: در قرون اخیر به ویژه از ابتدای قرن بیستم، توجه پلیس بیش از آنچه به دلایل سنتی باشد، به کشف علمی جرم معطوف شد و دستگاههای جدیدی برای کشف برخی از رموز سنجیده جرایم به ویژه قتل اختراع شد. این حقوقدان دستگاههایی نظیر میکروسکوژهای الکترونیکی نظام DNA، نقوش آثار انگشت، خون، پوست، مو و امثال آن را دستگاههای جدیدی معرفی میکند که در کشف علمی جرایم برای اثبات جرم به کار میرود. بنابراین جمعآوری چنین مدارکی باعث شد که متهمان از کتمان حقایق چشمپوشی کنند و وقتی با دلایل علمی مواجه شدند، از بیان حقایق طفره نروند.
نقش پلیس علمی در پیشگیری از جرایم
این مدرس دانشگاه در ادامه به بررسی نقش پلیس علمی در پیشگیری از جرایم میپردازد و میگوید: در جرایم پیچیده و داری سبق تصمیم، معمولا مرتکبان جرم با برنامهریزی، مناسبترین زمان، مناسبترین مکان و مناسبترین سلاح را به کار میگیرند. بنابراین اتکا به اقرار و شهادت این جرایم، بسیار کم میشود.
مهابادی ادامه میدهد: در تحقیقات مقدماتی که قانونگذار نسبت به آن بسیار حساسیت به خرج داده است و سرعت و جمعآوری دلایل و مدارک را در ماده 70، 91، و 169 قانون آیین دادرسی کیفری به صراحت مورد تاکید قرار داده است، کشف علمی میتواند در اثبات جرم بسیار موثر باشد و هر چقدر در جمعآوری آثار جرم باقی مانده تعلل شود، به همان نسبت دستگیری متهم و اثبات جرم سخت خواهد بود.مثلا اگر قطره خونی در صحنه جرم قتل به سبب گذشتن زمان یا سهلانگاری محو شود، دلیل مهمی که دلالت بر حضور متهم در صحنه قتل بوده و در هنگام زد و خورد از بدن او بر روی زمین ریخته محو شود و دیگر نمیتوان به آن تمسک جست.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه میدهد: در پیشگیری از جرم، پلیس علمی تاثیر چندانی نداد، زیرا کشف علمی جرم همیشه بعد از وقوع جرم مطرح میشود، اما به نحوی میتوان آن را در پیشگیری از وضعی موثر دانست. یعنی وقتی مجرمان بدانند که چنانچه کوچک ترین اثری از آنان به جا بماند به سرعت شناسایی خواهند شد، میل به ارتکاب جرم در آنان کاهش پیدا خواهد کرد.
این مدرس دانشگاه در پاسخ به این سوال که در زمینه جمعآوری و استفاده از دلایل علمی در جریان دادرسیها چه تنشها و موانعی وجود دارد، میگوید: متاسفانه به دلیل کنجکاوی مردم و حضور اشخاص در صحنههای قتل، وظیفه ماموران کشف جرم بسیار مشکل میشود. زیرا تردد بی جا و دستکاری اشیا و جابهجا کردن آنها و همچنین ابراز احساسات توام با تماس با جسد که معمولا از سوی دوستداران و اطرافیان متوفی صورت میگیرد و بعضی سهلانگاریها از سوی ماموران و مقامات دولتی در امحای آثار جرم که می تواند مبنای کشف آن قرار گیرد، بسیار موثر است.
مهابادی همچنین میگوید: شرایط اقلیمی، همسایگان کنجکاو و سارقان عادی متهم و همدستان او را نیز میتوان در برهم زدن صحنه قتل و امحای آثارجرم موثر دانست. این عوامل مانع جمعآوری دلایل و مدارک جرم میشوند و از مشکلاتی محسوب میشوند که کشف علمی جرایم با آن روبهرو میباشد.
کاربرد انگشتنگاری در پلیس علمی
این کارشناس کشف علمی جرایم در ادامه به اهمیت علم انگشتنگاری در کشف علمی جرایم اشاره دارد و خاطرنشان میکند: اهمیت اثربرداری انگشت آن قدر در اثبات حضور مظنون در صحنه جرم بالاست که اولین چیزی که در صحنه جرم بایستی نسبت به جمعآوری آن اقدام شود، آثار انگشت است، زیرا در سایر موارد مانند خون، مو، بزاق و امثال آن، امکان تطبیق وجود دارد.
مهابادی در بیان دلیل این اهمیت میگوید: زیرا اثر انگشت هر شخصی اختصاصا به او تعلق دارد و تا به حال خلاف آن ثابت نشده است؛ یعنی تا به حال دو نفر پیدا نشده است که آثار انگشت آنان با یکدیگر تطبیق کند، به همین دلیل است که از مجرمان آثار انگشت اخذ میشود، اما از سایر خصوصیات آنان چیزی ضبط نمیشود، چون صرف تطبیق اثر انگشت برای شناسایی فرد از لحاظ هویت او کافی است.
این مدرس دانشگاه در پایان تاکید میکند: بدیهی است که دانشجویان حقوق به دلیل این که در آینده به صورت قاضی یا وکیل به کار اشتغال میورزند، آگاهیهای آنان از نحوه جمعآوری ادله و مدارک جرم حائز اهمیت است و به همین دلیل در حال حاضر در مقطع کارشناسی بلکه در دوره کارشناسی ارشد و هم چنین کارآموزی قضات، درس کشف علمی جرایم در نظر گرفته شده است و تدریس میشود.
نکته حایز اهمیت این است که هر چقدر دستگاه پلیس و به طور کلی ماموران کشف جرم به آخرین دستاوردهای پلیسی در این زمینه آگاهی پیدا کنند، کار قاضی یعنی تصمیمگیری او درباره متهم آسان تر خواهد بود و قاضی با وجدانی آسوده مبادرت به صدور رای خواهد کرد و هرچقدر در جمعآوری این ادله سستی یا سهلانگاری یا کندی صورت پذیرد به همان اندازه قاضی را در صدور رای مردد خواهد ساخت. بنابراین کشف علمی جرایم در تسریع رسیدگی و جلوگیری ازاطاله رسیدگی موثر خواهد بود. بنابراین آموزش مداوم اشخاصی که به عنوان ماموران بررسی صحنه جرم، به کاراشتغال دارند از ضروریات است.
تطبیق آثار انگشت
برای استفاده از آثار انگشت به دست آمده باید آنها را با آثار انگشت موجود تطبیق داد. برای مقایسه و تطبیق آثار انگشت یا آثار خطوط پوستی به دست آمده از صحنه و جرم، پس از عکسبرداری یا قالبگیری یا ظهور آثار انگشت به دست آمده از صحنه جرم، این قبیل آثار با آثار انگشت اشخاص مظنون به ارتکاب جرم مورد مقایسه و تطبیق قرار میگیرد.
در سامانههای دستی، کار تطبیق آثار انگشت به کمک ذرهبین یا دستگاههای بزرگنمایی انجام میشود و در سامانههای رایانهای به کمک رایانه و از طریق تشخیص و مقایسه مینوشای موجود در دو اثر انگشت انجام میشود. حتی اگر مظنونی نباشد، رایانه با آثار انگشت مجرمانی که پیشتر (قبلا) به حافظه آن داده شده مقایسه و چنانچه صاحب اثر سابقهدار باشد وی را شناسایی میکند. علاوه بر آن، آثار انگشت به دست آمده از صحنههای مختلف جرم که صاحب آنها شناسایی نشده، ضبط شده با هم مقایسه میشود و چنانچه مثلا از انگشت سبابه مجرم در دو محل جرم مختلف، اثری بر جای مانده باشد، رایانه این موضوع را کشف کرده و معلوم میشود توسط شخص واحدی این جرایم انجام شده است.
سخن آخر
همانطور که این کارشناس کشف علمی جرایم مورد تاکید قرار داد، این حوزه از علوم مکمل رسیدگیهای کیفری محسوب میشود و با استفاده از آن میتوان جرایم پیچیده کنونی را کشف کرد. کشف علمی جرایم را باید از علوم مرتبط با جرم و بزهکاری دانست که دستگاه قضایی را در کشف جرم و احقاق حق و تامین آن یاری میکند. روانشناسی کیفری و جرمشناسی از شاخههای کشف علمی جرایم محسوب میشوند.
ورود بدون مجوز ماموران به منازل مردم برای جمعآوری ماهوارهها جرم است شرایط انعقاد قرار داد وقف