ویژگیهای حقوقی تروریسم سایبری
گروه حقوقی- با گسترش اینترنت، فضای مجازی بعد تازهای از زندگی انسان را نمایان کرده است که بسیاری از خصوصیات دنیای واقعی را دارد از جمله ویژگیهای این دنیای جدید، امکان ارتکاب تخلفات و جرایم تازه یا گسترش جرایم سنتی است
گروه حقوقی- با گسترش اینترنت، فضای مجازی بعد تازهای از زندگی انسان را نمایان کرده است که بسیاری از خصوصیات دنیای واقعی را دارد. از جمله ویژگیهای این دنیای جدید، امکان ارتکاب تخلفات و جرایم تازه یا گسترش جرایم سنتی است.
اینترنت در کنار همه کارکردهای مثبت آن فضای مناسبی را هم برای مجرمان به وجود آورده است. از جمله امکان ارتکاب جرایم سایبری فراهم شده است. یکی از خطرناک ترین جرایمی که به وسیله رایانه امکان ارتکاب آن فراهم شده است، تروریسم سایبری یا سایبر تروریسم است که در ادامه در گفتوگو با کارشناسان به بررسی دقیقتر آن میپردازیم.
مفهوم تروریسم
یک کارشناس حقوقی درباره مفهوم تروریسم میگوید: وقتی سخن از واژه «ترور» و «تروریسم» به میان میآید، ناخود آگاه آنچه به ذهن متبادر میشود، سوءقصد به جان مقامات سیاسی یک کشور است. هر چند این مورد از مصادیق بارز تروریسم است اما فعالیتهای تروریستی منحصر به این مورد نیست و به طور کلی شامل تمامی اعمال خشونتآمیزی میشود که معمولا منافع حیاتی یک کشور را هدف قرار میدهد و آنچه در اینگونه اعمال مجرمانه موضوعیت پیدا میکند، ایجاد ترس و وحشت است.
سعدالله فغاننژاد در مورد مفهوم ترس و وحشت ناشی از تروریسم توضیح میدهدکه ترس و وحشت که بر خلاف سایر اعمال مجرمانه که به طور طبیعی برآیند و نتیجه وقوع آن افعال مجرمانه است، هدف اصلی مرتکبان فعالیتهای تروریستی است. همچنین برعکس سایر جرایم که ممکن است به طور ساده واقع شوند، اصولا این نوع از جرایم به نحو سازمانیافته و در سطح گسترده رخ میدهد.
تقسیمبندی اعمال تروریستی
این وکیل دادگستری در بیان انواع اعمال تروریستی میگوید: اعمال تروریستی به انواع گوناگونی تقسیم میشود که از آن جمله میتوان به تروریسم سیاسی و غیر سیاسی، تروریسم داخلی و خارجی یا تروریسم رسانهای و یک موضوعی اشاره کرد که توضیح این موارد در این مجال کوتاه نمیگنجد. فغاننژاد خاطرنشان میکند: اصولا ارایه یک تعریف جامع و قابل قبول در روابط بینالملل برای واژه «تروریسم» دشوار است. زیرا اعمال تروریستی در بسیاری از مواقع حالت دو وجهی دارد. یعنی ممکن است عمل یک فرد از نظر یک شخص تروریستی تلقی شود و از نظر دیگری، شخص مزبور یک مبارز راه آزادی محسوب شود. با این حال برای تعریف تروریسم میتوان به تعریفی که سازمان ملل متحد در سال 1992 منتشر کرده است، اشاره کرد که بیان میدارد: «روش اعمال نگرانی از طریق خشونت که به وسیله بازیگران دولتی، گروهها یا افراد (نیمه) مخفی که به دلایل سیاسی، جنایتکارانه یا شخصی اعمال میشود». در قوانین آمریکا «اقدام تروریستی» به معنی «تشکیل، معاونت یا مشارکت در یک عمل خشونت آمیز غیر موجه یا بیپروایانه با بیتفاوتی کامل نسبت به خطر کشتن یا ایراد صدمه شدید جسمانی به کسانی که در مخاصمات مسلحانه شرکت ندارند» به کار رفته است. این کارشناس حقوقی خاطرنشان میکند: آنچه در این زمینه حایز اهمیت است این است که نباید تصور کرد که اعمال تروریستی صرفا علیه دولتها واقع میشود بلکه ممکن است در پاره ای از موارد حکومتها مبادرت به ارتکاب نوعی از اعمال فوقالذکر بکنند چنانکه برخی افراد مانند فردریک هاکر بین دو واژه «ترور» و «تروریسم» قایل به تفکیک شده و معتقد است و واژه تروریسم را زمانی به کار می برند که ایجاد و اشاعه ترس از طرف شورشیان، انقلابیون و معترضان بوده که از پایین اعمال میشود.
ابزارهای سایبر تروریسم
این وکیل دادگستری در بررسی ابزارهایی که در سایبر تروریسم مورد استفاده قرار میگیرد میگوید: تروریستهای فضای مجازی یا اینترنتی، به جای استفاده از سلاحهای رایج، بمبها یا سایر ابزارهای معمول از نرمافزارهای مخرب رایانهای برای پیشبرد اهداف خود استفاده میکنند. ویروسها کرمها، تروجانها، اسپمها، ایمیل بمبینگ، گوگل بمبینگ، هک و نفوذ رایانهای و خرابکاری یا دستکاریهای اینترنتی و شبکهای بخشی از ابزارهای تروریستهای مجازی به شمار میرود.
راهکارهای مقابله با تروریسم سایبری
این وکیل دادگستری پس از بررسی مفهوم و ابزارهای سایبر تروریسم به بیان چگونگی دفاع در برابر آن میپردازد و میگوید: مهم ترین مرحله در جلوگیری از سایبرت تروریسم، آموزش است. این آموزش شامل آموزش عمومی و آموزش مقامات اعم از مقامات سیاسی، امنیتی و پلیس است. نه تنها مردم عادی؛ بلکه بسیاری از مقامات سیاسی و امنیتی نیز هیچ گونه اطلاعی درباره امکان وقوع حملات سایبرتروریستی ندارند. در خصوص آموزش عمومی، مهمترین نکته این است که کاربران اینترنت را نسبت به ایمنتر کردن رایانههای شخصی متقاعد کرد و در این راه میتوان از آموزشهای رسمی و اطلاعرسانی از طریق رسانههای عمومی بهره گرفت. آموزش و اطلاع رسانی به مقامات ارشد سیاسی و امنیتی نیز جایگاه ویژهای دارد و باید این مقامات نسبت به حساسیت مساله مطلع شوند تا تمهیدات لازم را برای مقابله با سایبرتروریسم عملی کنند.
فغاننژاد اضافه میکند: استفاده از ساز و کار حقوقی و قضایی مناسب راهکار دیگری برای مقابله با سایبر تروریسم است. باید ابتدا به تدوین و شکل دادن قوانین جرایم رایانهای و اینترنتی پرداخته شود که این گام در کشور ما برداشته شده است. اما در محیط بینالمللی نیز تهیه معاهدهای که برای کشورها لازمالرعایه باشد از اهمیت زیادی برخودار است. وی اضافه میکند: ایجاد سازمانهای مسئول مقابله با سایبرتروریسم مهمترین راهکار دفاعی در برابر سایبرتروریسم خواهد بود.
سایبر تروریسم
مدرس دانشکده حقوق دانشگاه علامه طباطبایی در بیان مفهوم سایبر تروریسم میگوید: سایبر تروریسم که باید از آن به عنوان گونه جدید اعمال تروریستی یاد کرد و اولینبار در دهه 80 میلادی از سوی باری کالین (Barry collin) به کار برده شد از سوی دنینگ تعریف شده است.
دکتر بهزاد رضویفرد خاطرنشان میکند: طبق تعریف این اندیشمند: «سایبر تروریسم، حاصل تلاقی تروریسم و فضای مجازی است. سایبر تروریسم، بیشتر به معنای حمله یا تهدید به حمله علیه رایانهها، شبکههای رایانهای و اطلاعات ذخیره شده در آنهاست، هنگامی که به منظور ترساندن یا مجبور کردن دولت یا اتباع آن برای پیشبرد اهداف سیاسی یا اجتماعی خاص اعمال میشود».
تمایز تروریسم سنتی و سایبر ترویسم
این حقوقدان در مورد خصوصیات تروریسم سایبری و تفاوت آن با فعالیتهای تروریستی کلاسیک که دقیقا از دلایل روی آوردن هر چه بیشتر تروریستها به این روش تروریستی است اذعان میکند: از یکطرف با توجه به سرعت بالای انتقال دادهها در فضای سایبر ارتکاب اعمال تروریستی از طریق رایانه و انتقال ویروس و اخلال در سیستمهای رایانهای دولتی که وظایف مهمی بر عهده دارند به مراتب سریعتر از اعمال تروریستی سنتی واقع میشود. زیرا مرتکبی که در گذشته بهعنوان مثال به منظور بمبگذاری موفقیتآمیز در یک ساختمان دولتی مجبور به طی کردن مراحل طولانی از جمله حضور فیزیکی در منطقه مربوطه، مخفی کردن بمب و احیانا رد شدن از سیستم حفاظت و کنترل اموال برای ورود به ساختمان مزبور، حمل بمب و نصب آن در مکانی که دور از چشم عموم باشد و در نهایت تحمل استرسهای ناشی از انجام اعمال فوق بوده امروزه با تخصص در زمینه فناوری اطلاعات میتواند به سرعت با نفوذ به سیستم حفاظت اطلاعات همان ساختمان دولتی و اخلال در سیستم رایانهای آن، هدف خود را عملی کند.
رضویفرد ویژگی دیگر تروریسم سایبری را سهولت ارتکاب آن نسبت به تروریسم کلاسیک میداند و میگوید: تحقق موفقیتآمیز یک حمله تروریستی در گذشته مستلزم طراحی نقشهای دقیق و تهیه وسایل گوناگون و استقرار نیروهای کمکی و... بوده است و حتی انجام تمامی مراحل طاقت فرسای مزبور موفقیتی 100 درصدی را برای مرتکب آن به ارمغان نمیآورد و در مقابل شکست در انجام کامل نقشه مربوطه زیاد بوده و نتیجه آن نیز احتمالا دستگیری عوامل آن حمله است. حال آنکه همین افراد با فراگیری آموزشهای تخصصی بدون مواجه شدن با مراحل گوناگون فوقالذکر صرفا با رایانه سروکار داشته و سیستم امنیتی آن سازمان را پیش روی خود میبینند و احیانا هدف شکستن دیوار آتشین و رمزهای در نظر گرفته شده برای مشاهده اطلاعات محرمانه سازمان ذیربط است که موفقیت در آن بسته به میزان دانش تخصصی عوامل آن دارد و حاصل شکست در این پروژه و شناسایی مکانی که تروریستها از آنجا مبادرت به برقراری ارتباط کردهاند، لزوما دستگیری افراد مذکور نیست. زیرا آنها در ساختمان مورد هدف حضور فیزیکی ندارند و احتمال فرار آنها از چنگال دستگاه عدالت کیفری به مراتب بیشتر است.
از بین بردن اثرات جرم
این مدرس دانشگاه در بیان ویژگیهای تروریسم سایبری میگوید: با توجه به ماهیت فضای مجازی امکان پاک کردن اثرات ناشی از جرم تروریسم مجازی به مراتب بالاتر از امحای اثرات فعالیتهای تروریستی کلاسیک است. زیرا افرادی که با تخصص بالای خود توانستهاند به سیستم امنیتی یک سازمان دولتی نفوذ کنند در مقابل هم توانایی محو اثرات عمل خود را با روشهای خاصی دارند. مضافا اینکه تروریستهای نوین که برعکس تروریستهای سنتی در مکانی نامعلوم و دور از دسترس نیروهای پلیسی با آرامش و به دور از اضطراب و با سرعت چشمگیری مرتکب اعمال مورد نظر خود میشوند، توانایی بالاتری در امحای اثرات جرم خواهند داشت.
رضویفرد از دیگر ویژگیهای این نوع از اعمال تروریستی نوظهور را خسارات بالقوه و بالفعل شدیدتری میداند که اینگونه اعمال نسبت به اعمال تروریستی کلاسیک بر جای میگذارند. این حقوقدان توضیح میدهد: اساسا حذف اطلاعات حیاتی یک سازمان مهم دولتی که عهدهدار وظایف حیاتی یک کشور بوده و متعاقبا اخلال در امور ضروری یک کشور و مثلا اخلال در سیستم چراغهای راهنمایی و رانندگی و بروز تصادفات بیشمار و ازدحام وسایط نقلیه در کشور تأثیر به مراتب بیشتری از اعمال تروریستی سنتی نظیر تخریب قسمتی از ساختمان ذیربط و کشته شدن چند نفر بر جای می گذارد.
وی آخرین خصوصیت سایبر تروریسم را تنوع بیشتر روشهای ارتکاب آن و نیز مصادیقی که میتوانند مورد هجمه تروریستها قرار گیرند در مقایسه با تروریسم سنتی میداند و میگوید: با توجه به فضای مجازی گسترده، طبیعت سایبر تروریسم بگونهای است که برعکس تروریسم کلاسیک در حصار فضای سه بعدی فیزیکی محصور نبوده و فضای گسترده مجازی اینترنت را پیش رو دارد که متعاقبا امکان استفاده از روشهای متعددی را به کاربر میدهد. در توضیج آنچه کارشناسان در گفتوگو با «حمایت» مورد تاکید قرار دادند باید گفت که در چند سال اخیر شاهد افزایش اعمال خلاف نظم عمومی از طریق رایانه و فضای مجازی اینترنت هستیم بگونهای که در سال 1385 صدها سایت اینترنتی در اثر وقوع یک حمله اینترنتی از کار افتادند.
در این گزارش یکی از مصادیق این فعالیتهای مضر به امنیت عمومی جامعه در فضای سایبر یعنی تروریسم سایبری بررسی شد. در تعریف تروریسم گفته شده است: روش اعمال نگرانی از طریق خشونت که به وسیله بازیگران دولتی، گروهها یا افراد (نیمه) مخفی که به دلایل سیاسی، جنایتکارانه یا شخصی اعمال میشود. این نوع از جرایم سایبری از مزایایی برخوردار است که باعث شده حتی نسبت به روشهای تروریسم سنتی نیز تهدیدآمیزتر باشد.
رای وحدت رویه شماره 828 هیات عمومی دیوان عالی کشور با موضوع نحوه رسیدگی به پروندههای قاچاق کالا و ارز رای شماره 781 هیات عمومی دیوان عدالت اداری در خصوص ابطال مصوبه ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی