ثمن معامله یکی از ارکان اساسی هر قرارداد خرید و فروش است که باید به طور دقیق و روشن تعیین شود. در صورتی که ثمن به درستی مشخص نباشد، قرارداد ممکن است باطل تلقی شود. برای اینکه طرفین بتوانند در چنین مواردی حقوق خود را پیگیری کنند، به مشورت با یک وکیل حقوقی نیاز دارند.
اخذ ثمن معامله و تعیین دقیق مبلغ آن در قرارداد از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که از این طریق میتوان از بروز اختلافات قانونی جلوگیری کرد. اگر در قراردادی ثمن به وضوح ذکر نشود، یا طرفین در این زمینه توافق نداشته باشند، ممکن است قرارداد با مشکلات جدی روبرو شود. در این شرایط، مشورت با یک وکیل حقوقی میتواند راهگشای حل اختلافات و پیگیری قانونی باشد.
ثمن معامله چیست؟
ثمن معامله مبلغی است که خریدار در ازای دریافت مال یا کالای مورد معامله به فروشنده پرداخت میکند. در عقود معوض مانند عقد بیع، خریدار با پرداخت ثمن، مالک مبیع (مال فروخته شده) میشود. به عبارت دیگر، ثمن معامله همان قیمت یا نرخ کالای خریداری شده است که میزان آن در هر قرارداد بسته به نوع مبیع تعیین میشود. اخذ ثمن معامله به معنای دریافت این مبلغ توسط فروشنده است که در نتیجه انجام معامله به او تعلق میگیرد.
انواع ثمن معامله
در قانون مدنی، ثمن معامله به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
• ثمن نقدی:
این نوع ثمن بلافاصله پس از عقد معامله پرداخت میشود. در این حالت، خریدار در همان زمان انعقاد قرارداد، ثمن را به فروشنده میپردازد.
• ثمن نسیه:
در این حالت، پرداخت ثمن در موعد معین پس از عقد صورت میگیرد. یعنی خریدار مبلغ معامله را در تاریخ معین به فروشنده میپردازد.
همچنین در برخی از معاملات، ثمن به صورت معوضین تعیین میشود. در این نوع قراردادها، هریک از طرفین معامله در ازای تسلیم مال یا انجام کاری، مالی دیگر به طرف مقابل میدهد.
مثال هایی از ثمن معامله
در زیر مثالهایی از ثمن معامله آمده است:
• در خرید و فروش، ثمن معامله مبلغ پولی است که خریدار به فروشنده در ازای دریافت مبیع میپردازد.
• در اجاره، ثمن معامله مبلغی است که مستأجر در ازای استفاده از عین مستأجره به موجر میدهد.
• در معامله صلح، ثمن معامله مالی است که مصالح در ازای تسلیم مال یا انجام کاری به متصالح میپردازد.
ثمن معامله در مبایعه نامه یعنی چه؟
ثمن معامله در مبایعه نامه به مبلغی گفته میشود که خریدار و فروشنده بر سر آن توافق میکنند تا در ازای انتقال مالکیت مال (اعم از منقول یا غیرمنقول) پرداخت شود. مبایعه نامه نوعی قرارداد قانونی بوده که نشاندهنده قصد و توافق طرفین برای انجام معامله خرید و فروش است. در این قرارداد، بندی وجود دارد که مبلغ توافق شده یا همان ثمن معامله در آن ذکر میشود و بیانگر قیمت مالی است که خریدار باید به فروشنده بپردازد.
نحوه پرداخت ثمن معامله
یکی از مهمترین بخشهای عقود معوض، نحوه پرداخت ثمن معامله ملک است. طبق قانون، پرداخت ثمن به سه شکل انجام میشود:
1. نقدی
2. مدتدار
3. قسطی
طرفین میتوانند در قرارداد مهلت مشخصی برای پرداخت وجه تعیین کنند که خریدار موظف است تا پایان این مهلت، مبلغ را بپردازد. همچنین ممکن است توافق شود که پرداخت ثمن معامله به صورت قسطی و در بازههای زمانی تعیینشده انجام شود. اخذ ثمن معامله توسط فروشنده نیز براساس همین شرایط صورت میگیرد.
دعوی استرداد ثمن معامله چیست؟
دعوی استرداد ثمن با دعوی مطالبه ثمن متفاوت است. در دعوی مطالبه ثمن، خریدار از پرداخت ثمن خودداری کرده و فروشنده برای دریافت آن به دادگاه مراجعه میکند تا خریدار را مجبور به پرداخت مبلغ کند. اما در دعوی استرداد ثمن، این خریدار است که از دادگاه میخواهد مبلغی که قبلا پرداخت کرده، به او بازگردانده شود.
خریدار میتواند در شرایط زیر درخواست استرداد ثمن کند:
1. اگر معامله به دلیل فسخ یا به دلایل قانونی باطل شود.
2. اگر طرفین به توافق رسیده و معامله را اقاله کنند.
3. اگر مورد معامله (مبیع) متعلق به شخص دیگری جز فروشنده باشد.
ابطال معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن
هر قرارداد تعهداتی را برای طرفین ایجاد میکند که باید به آنها پایبند باشند. در صورت کوتاهی در انجام این تعهدات، امکان پیگیری قانونی وجود دارد. اگر خریدار ثمن توافق شده را به فروشنده پرداخت نکند، فروشنده میتواند با طرح دادخواستی در دادگاه حقوقی، خریدار را ملزم به پرداخت ثمن کند یا در شرایط خاص، درخواست ابطال معامله را مطرح نماید.
مدارک لازم برای طرح دادخواست مطالبه ثمن معامله
برای اینکه فروشنده بتواند از طریق مراجع حقوقی جهت مطالبه ثمن معامله اقدام کند، لازم است مدارک زیر را همراه داشته باشد:
1. کارت ملی یا شناسنامه همراه با کد ملی
2. دادخواست مطالبه ثمن قرارداد
3. قرارداد یا مبایعه نامهای که پایه و اساس مطالبه ثمن است.
4. مستندات و دلایل اثباتی، مانند شهادت شهود
مسئولیت اثبات پرداخت ثمن معامله با چه کسی است؟
پرداخت ثمن معامله وظیفه خریدار است و در صورت بروز اختلاف میان طرفین درباره پرداخت یا عدم پرداخت آن، خریدار موظف است اثبات کند که مبلغ قرارداد را پرداخت کرده است. برای این منظور، خریدار باید مدارکی مانند رسید از فروشنده، سند واریز وجه به حساب بانکی فروشنده یا شهادت شهود در خصوص پرداخت نقدی ارائه بدهد. در غیر این صورت، دادگاه خریدار را به پرداخت مبلغ قرارداد محکوم خواهد کرد.
تأثیر عدم ذکر مبلغ ثمن در قرارداد بر صحت معامله
عقد بیع با رعایت شرایط قانونی مانند قصد و رضایت طرفین، اهلیت، مشخص بودن موضوع معامله و مشروعیت هدف آن تشکیل میشود. اگر مبلغ ثمن در قرارداد مکتوب نشود اما طرفین به صورت شفاهی بر سر آن توافق کرده باشند، عقد بیع همچنان صحیح است. عدم درج ثمن تنها در صورتی باعث بطلان معامله میشود که مبلغ آن از ابتدا مشخص نشده باشد، زیرا عقد بیع ذاتا یک قرارداد معوض است و نبود یکی از عوضین آن را باطل میکند.
براساس ماده ۲۲۳ قانون مدنی، اصل بر صحت معامله است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. همچنین طبق مواد ۱۹۱ و ۱۹۳ قانون مدنی، توافق شفاهی بر ثمن معتبر است و نیازی به مکتوب بودن آن نیست. بنابراین در صورت عدم ذکر مبلغ در قرارداد، طرفین میتوانند با استناد به توافق شفاهی الزام به اجرای تعهدات را از دادگاه بخواهند.
مجهول بودن ثمن معامله
اگر ثمن معامله به طور کامل مشخص نباشد، قرارداد از نظر قانونی صحیح نیست. طبق مواد 216، 342 و 351 قانون مدنی، چنین قراردادهایی قابل اعتبار نبوده و باید باطل اعلام شوند. اما اگر در عرف، قیمت خاصی برای موضوع قرارداد وجود داشته باشد، سکوت طرفین درباره تعیین ثمن میتواند به معنای پذیرش قیمت عرفی تلقی شده و در این صورت، قرارداد معتبر و صحیح به حساب میآید.
خیار تأخیر ثمن معامله
طبق ماده ۳۹۴ قانون مدنی، خریدار موظف است ثمن معامله را در زمان، مکان و شرایط تعیین شده در قرارداد پرداخت کند. اما اگر خریدار از انجام این تعهد در موعد مقرر خودداری کند، براساس ماده ۳۹۵ قانون مدنی، فروشنده میتواند از خیار تأخیر ثمن استفاده کرده و معامله را فسخ کند یا از دادگاه بخواهد که خریدار را به پرداخت ثمن ملزم کند.
شرایط مطالبه ثمن معامله به نرخ روز
گاهی ممکن است به دلایل مختلف، معاملهای میان طرفین باطل شود. باطل بودن معامله به این معناست که از ابتدا قراردادی میان طرفین شکل نگرفته و مبیع و ثمن همچنان در مالکیت اصلی فروشنده و خریدار باقی میمانند. در چنین مواردی، خریدار میتواند درخواست مطالبه ثمن معامله به نرخ روز را ارائه بدهد، بهخصوص اگر زمان زیادی از معامله گذشته و مبلغ پرداختی ارزش اقتصادی خود را از دست داده باشد.
مطابق ماده ۳۹۰ قانون مدنی، اگر پس از دریافت ثمن مشخص شود که مال مورد معامله متعلق به دیگری بوده و معامله فضولی است، فروشنده موظف است علاوهبر بازگرداندن ثمن، خسارات و غراماتی را که به خریدار وارد شده جبران کند، مشروط بر اینکه خریدار از فساد معامله بیاطلاع بوده باشد.
برای مطالبه ثمن به نرخ روز، خریدار باید با ارائه دادخواست به دادگاه حقوقی اقدام کند. دادگاه نیز برای تعیین میزان دقیق ارزش ثمن به نرخ روز، نظریه کارشناس رسمی دادگستری را مبنا قرار میدهد. همچنین، براساس رأی وحدت رویه شماره ۷۳۳ دیوان عالی کشور، فروشنده در صورتی که کاهش ارزش ثمن اثبات شود، ملزم به جبران خسارات ناشی از کاهش ارزش اقتصادی ثمن خواهد بود.
مطالبه ثمن معامله از وکیل بلاعزل در چه صورتی امکان دارد؟
طبق قانون مدنی، وکالت عقدی است که به موجب آن فردی (وکیل) از طرف شخص دیگری (موکل) برای انجام امری نیابت مییابد. این نیابت ممکن است محدود به امور خاص یا شامل تمام امور موکل باشد. اگر وکیل به وکالت از موکل اقدام به فروش ملکی کند، باید حق اخذ ثمن معامله در وکالتنامه صراحتا ذکر شده باشد تا بتواند مبلغ معامله را دریافت کند.
وکیل موظف است مبلغ دریافتی را دقیقا به موکل تسلیم کند. در صورت عدم انجام این وظیفه، موکل میتواند دادخواستی تحت عنوان مطالبه حساب دوران وکالت در دادگاه حقوقی مطرح نماید. همچنین اگر وکیل به دلیل عدم رعایت مصلحت موکل باعث ضرر شود، ملزم به جبران خسارت خواهد بود.
در مواردی که وکیل اقدام به فروش ملک کرده و از پرداخت ثمن معامله به موکل خودداری کرده باشد، دادگاه مبلغ تعیین شده در سند رسمی را مبنای مطالبه قرار میدهد و موکل مستحق دریافت همان مبلغ خواهد بود، نه ارزش روز ملک. برای مشاوره و پیگیری حقوقی، بهتر است از یک وکیل پایه یک دادگستری کمک بگیرید تا حقوق شما به درستی احقاق شود.
لزوم دقت در اخذ ثمن معامله و تأثیر آن بر صحت قرارداد
درنهایت، اخذ ثمن معامله یکی از ارکان مهم در هر قرارداد خرید و فروش است که بدون آن، قرارداد ممکن است با مشکلات جدی روبرو شود. تعیین دقیق و روشن مبلغ ثمن و نحوه پرداخت آن نه تنها از بروز سوتفاهمها جلوگیری کرده، بلکه اعتبار و قانونی بودن معامله را نیز تضمین میکند. بنابراین، طرفین قرارداد باید دقت کافی در مشخص کردن ثمن و شرایط مربوط به آن داشته باشند تا از بروز مشکلات حقوقی جلوگیری کرده و قراردادشان از هرگونه ایراد قانونی مصون بماند.
جدول ارش و دیه 1404 راهنمای کامل وکیل دیه و وکیل کیفری برای پروندههای حقوقی ابطال کامل وکالتنامه محضری با مشاوره بهترین وکیل پایه یک دادگستری