وقتی صحبت از ارتکاب جرم و رسیدگی قانونی به آن به میان میآید، نام دادگاههای کیفری بیش از هر مرجع دیگری شنیده میشود. از پروندههای مهمی مثل قتل، کلاهبرداری و جرایم سیاسی گرفته تا جرایم رایجتری مثل توهین یا ضرب و جرح، همگی بسته به نوع جرم و شرایط، در دادگاه کیفری ۱ یا ۲ بررسی میشوند. اما آیا میدانید تفاوت دادگاه کیفری 1 و 2 چیست و هر کدام صلاحیت رسیدگی به چه پروندههایی را دارند؟ در ادامه به زبان ساده شما را با این دو دادگاه و نقش آنها در نظام قضایی کشور آشنا میکنیم.
منظور از دادگاه جزایی چیست؟
پیش از بررسی انواع دادگاه جزایی و تفاوت میان دادگاههای کیفری یک و دو، لازم است ابتدا بدانیم دادگاه جزایی به چه معناست. طبق ماده ۱۰ قانون مدنی، اعمال و قراردادها نباید مخالف با نظم عمومی و قوانین کشور باشد. دادگاهها به طور کلی به سه دسته حقوقی، کیفری (جزایی) و خانواده تقسیم میشوند. دادگاههای حقوقی مسئول رسیدگی به دادخواستهای مربوط به تعهدات قراردادی و غیرقراردادی هستند موضوعاتی که جنبه مجرمانه ندارند. طبق ماده ۲۲۰ قانون مدنی، آثار حقوقی این تعهدات مشخص شده است. دادگاه خانواده نیز به دعاوی مرتبط با امور خانوادگی مانند طلاق، مهریه و نفقه رسیدگی میکند.
در این میان، دادگاههای کیفری یا جزایی مراجعی هستند که به دعاوی کیفری و جرایم تعیینشده در قانون رسیدگی مینمایند. به طور معمول، شکایتی که در دفاتر خدمات قضایی ثبت میشود، ابتدا به دادسرا ارجاع داده شده و پس از انجام تحقیقات مقدماتی و صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست، به دادگاه کیفری ارسال میگردد. با این حال، در برخی جرایم خاص، رسیدگی از همان ابتدا مستقیماً در دادگاه کیفری آغاز شده و مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا وجود ندارد. همچنین مواردی مانند انتقال مال غیر یا خیانت در امانت میتواند با توجه به ماده ۲۳۰ قانون مدنی و ماده ۲۳۱ قانون مدنی، تبعات حقوقی و کیفری داشته باشد.
آیا دادگاه کیفری و جزایی بایکدیگر تفاوت دارند؟
در بخش قبل بیان شد که دادگاه جزایی همان دادگاهی است که به دعاوی کیفری و جرایم پیشبینیشده در قانون رسیدگی میکند. با این حال یکی از پرسشهای رایج این است که آیا دادگاه کیفری و دادگاه جزایی تفاوتی با هم دارند یا خیر. در پاسخ باید گفت در اصطلاح حقوقی و بر اساس آیین دادرسی، دادگاه کیفری و دادگاه جزایی تفاوتی با یکدیگر ندارند. هر دو به یک مرجع اشاره دارند که وظیفه رسیدگی به دعاوی کیفری و جرایم مشخصشده در قانون را بر عهده داشته و خود شامل انواع مختلفی هستند که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد.
دادگاه کیفری یک به چه معنایی است؟
دادگاه کیفری یک، جانشین دادگاه کیفری استان قدیم است و با اجرای قانون جدید آیین دادرسی، جایگزین آن شد. این دادگاه با نظر رئیس قوه قضاییه تشکیل میشود. ساختار آن متشکل از یک رئیس و دو عضو مستشار است و رسمیت جلسات با حضور دو عضو برقرار میشود. در صورت غیبت رئیس، مستشاری که سابقه قضایی بیشتری دارد ریاست را بر عهده میگیرد. صلاحیت دادگاه کیفری یک محدود و مشخص است و شامل رسیدگی به جرایم سنگین و حساس میشود:
- جرایم با مجازات سلب حیات (مانند قتل)
- جرایم با مجازات حبس ابد
- جرایم منجر به قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با نصف دیه کامل یا بیشتر
- جرایم با مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر
- جرایم سیاسی و مطبوعاتی
علاوه بر این، طبق قانون مبارزه با تأمین مالی تروریسم، رسیدگی به جرایم مربوط به جمعآوری یا تهیه آگاهانه وجوه و اموال برای حمایت از افراد یا سازمانهای تروریستی نیز در صلاحیت این دادگاه قرار دارد.
همچنین، چنانچه جرایمی که در صلاحیت دادگاه کیفری یک هستند توسط افراد زیر ۱۸ سال ارتکاب یابند، پرونده در شعبه ویژه دادگاه کیفری یک برای رسیدگی به جرایم نوجوانان بررسی میشود و متهم از امتیازات دادگاه اطفال و نوجوانان بهرهمند خواهد شد. در پروندههای حساس مثل قتل که در صلاحیت دادگاه کیفری یک قرار دارند، انتخاب بهترین وکیل قتل اهمیت ویژهای دارد.
دادگاه کیفری دو به چه معنایی است؟
دادگاه کیفری دو یکی از انواع دادگاههای کیفری است که به صورت عام صلاحیت رسیدگی به جرایم را دارد، مگر در مواردی که قانون صلاحیت رسیدگی به جرم خاصی را به مرجع دیگری داده باشد. به عنوان نمونه، قتل در صلاحیت دادگاه کیفری یک قرار دارد و رسیدگی به آن در دادگاه کیفری دو امکانپذیر نیست.
بنابراین، دادگاه کیفری دو مرجع رسیدگی به تمام دعاوی کیفری محسوب میشود، به جز جرایمی که در صلاحیت دادگاههایی مانند دادگاه کیفری یک، دادگاه انقلاب، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه نظامی قرار گرفته است. جرایمی نظیر کلاهبرداری، خیانت در امانت، انتقال مال غیر، تهدید، توهین یا تخریب از جمله مواردی هستند که در دادگاه کیفری دو بررسی میشوند. برای رسیدگی درست به پروندههای پیچیده در دادگاه کیفری دو، حضور یک وکیل کیفری متخصص میتواند در موفقیت پرونده اثرگذار باشد.
این دادگاه در حوزه قضایی هر شهرستان تشکیل میگردد و ساختار آن شامل یک رئیس یا دادرس علیالبدل است. برخلاف دادگاه کیفری یک که متشکل از چند قاضی است، دادگاه کیفری دو تنها یک قاضی دارد. طبق قانون، دادستان یا نماینده او میتواند در جلسات این دادگاه حاضر شود، اما عدم حضور وی مانع تشکیل جلسه نخواهد بود مگر اینکه رئیس دادگاه حضور او را ضروری بداند.
توجه داشته باشید که داشتن وکیل پایه یک دادگستری در هر مرحله رسیدگی میتواند نقش مؤثری در دفاع از متهم ایفا کند. در یک جمعبندی میتوان اینگونه گفت که جرایمی مانند جرم توهین و افترا در دادگاه کیفری دو رسیدگی میشوند، چراکه در صلاحیت دادگاه کیفری یک نیستند.
مهمترین تفاوتهای دادگاه کیفری 1 و 2 چیست؟
تفاوت دادگاه کیفری یک و دو، در سه بخش اصلی زیر قابل بررسی خواهد بود:
- نخستین تفاوت، مربوط به صلاحیت است. دادگاه کیفری دو به صورت کلی اختیار رسیدگی به تمامی جرایم را دارد، مگر آنکه قانون، برخی پروندهها مانند قتل یا زنا را در صلاحیت دادگاه دیگری بداند. در مقابل، دادگاه کیفری یک که همان دادگاه کیفری استان سابق است، صرفاً به جرایم مهم و سنگین از جمله قتل و زنا محصنه رسیدگی میکند.
- دومین تفاوت، به ساختار مربوط میشود. دادگاه کیفری دو تنها از یک قاضی یا دادرس تشکیل شده که هم رسیدگی ماهوی و هم صدور رأی را بر عهده دارد. اما دادگاه کیفری یک متشکل از یک قاضی رئیس و دو دادرس مستشار است و رسمیت جلسه آن، نیازمند حضور حداقل دو عضو است. همچنین ریاست دادگاه بر عهده مستشاری گذاشته میشود که سابقه قضایی بیشتری دارد.
- تفاوت دیگر، در محل تشکیل این دادگاهها دیده میشود. دادگاه کیفری دو در هر شهرستان، بر اساس وسعت و نیاز، از سوی قوه قضاییه ایجاد میشود. درحالیکه دادگاه کیفری یک صرفاً در مراکز استانها تشکیل میشود و تنها در صورت تشخیص رئیس قوه قضاییه، امکان ایجاد آن در شهرستانها نیز وجود دارد.
توجه داشته باشید که در صورت نارضایتی از رأی صادره در دادگاه کیفری یک یا دو، متهم میتواند پرونده را به دادگاه تجدیدنظر کیفری ارجاع دهد.
صدور رای و نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری 1 به چه صورتی است؟
صدور رأی و نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری یک بر اساس ماده 395 قانون آیین دادرسی کیفری مشخص شده است. طبق این ماده، در دادگاه کیفری یک و در تمام مواردی که رسیدگی با حضور چند قاضی پیشبینی شده، رأی اکثریت اعضا ملاک عمل خواهد بود. نظر اقلیت نیز باید به صورت مستدل در پرونده ثبت گردد.
در صورتی که اکثریت لازم به دست نیاید، یک عضو مستشار دیگر از سوی مقام ارجاع به ترکیب دادگاه اضافه میشود تا با نظر خود زمینه دستیابی به رأی اکثریت فراهم شود. بنابراین، تصمیمگیری نهایی در دادگاه کیفری یک بر پایه رأی اکثریت اعضا صورت میگیرد و مخالفت احتمالی هر عضو نیز در پرونده ذکر خواهد شد. قبل از حضور در دادگاه کیفری یک، مشاوره حقوقی کیفری میتواند کمک کند تا متهم و خانوادهاش از روند قانونی مطلع شوند.
بررسی محل تشکیل دادگاه کیفری یک
محل تشکیل دادگاه کیفری یک بر اساس تبصره یک ماده ۲۹۶ قانون آیین دادرسی کیفری مشخص شده است. طبق این قانون، دادگاه کیفری یک عمدتاً در مرکز استان تشکیل میشود و تنها در صورتی که رئیس قوه قضاییه تشخیص دهد، امکان برگزاری آن در حوزه قضایی شهرستانها نیز وجود دارد.
در مناطقی که شعبه دادگاه کیفری یک موجود نباشد، رسیدگی به جرایم در صلاحیت این دادگاه، به نزدیکترین شعبه دادگاه کیفری یک در همان استان منتقل میشود. بنابراین، مرکز استان محل اصلی برگزاری این دادگاه است و تشکیل آن در شهرستانها تابع تشخیص رئیس قوه قضاییه است. برای پروندههای با مجازات سلب حیات یا حبس ابد، توصیه میشود وکیل برای جرایم سنگین در کنار متهم حضور داشته باشد.
چه شخصی مستشار دادگاه کیفری یک خواهد بود؟
مستشار دادگاه کیفری یک، فردی است که دارای مدرک قضاوت بوده و در کنار رئیس دادگاه در رسیدگی به پروندهها حضور دارد. این شخص عضو هیئت حاکمه دادگاه است و حق رأی دارد. بدین ترتیب، نظر او در رسیدگی به پرونده و تعیین سرنوشت آن، به ویژه در حصول رأی اکثریت و صدور رأی نهایی، تأثیرگذار خواهد بود.
جمعبندی
دادگاه کیفری 1 و 2 چیست، یکی از سوالات رایجی است که بدین ترتیب میتوان به آن پاسخ داد: این موارد دو نوع از دادگاههای جزایی هستند که به جرایم مشخص شده در قانون رسیدگی میکنند. دادگاه کیفری یک که جایگزین دادگاه کیفری استان سابق شده، صلاحیت رسیدگی به جرایم سنگین و حساس مانند قتل، حبس ابد، جرایم منجر به قطع عضو و جرایم سیاسی و مطبوعاتی را دارد و با حضور یک رئیس و دو مستشار تشکیل میشود. رأی در این دادگاه بر اساس اکثریت اعضا صادر شده و مخالفت اعضای اقلیت نیز ثبت میگردد. در مقابل، دادگاه کیفری دو به صورت عام صلاحیت رسیدگی به سایر جرایم را دارد و تنها یک قاضی مسئول صدور رأی است. مهمترین تفاوت میان این دو دادگاه در صلاحیت، ساختار و محل تشکیل آنها خلاصه میشود.
طلاق رجعی یا بائن؟ تفاوت این دو نوع طلاق را در 5 دقیقه بفهمید + بررسی 7 تفاوت مهم ماده 447 قانون آیین دادسری کیفری | همه چیز درباره تجدیدنظر در آراء دادگاه اطفال و نوجوانان