حکم ازدواج زنی که قیم فرزندان صغیر است-قیومیت مادر بعد از ازدواج مجدد چگونه است؟
حق سرپرستی و مراقبت از فرزندان، یکی از بنیادیترین حقوق و تکالیف والدین است که هم شامل جنبههای روحی و تربیتی و هم جنبههای مالی میشود. اما زمانی که مادر پس از طلاق یا فوت همسر، ازدواج مجدد میکند، این سوال پیش میآید که آیا قیومیت یا سرپرستی فرزند همچنان در اختیار او باقی میماند؟ قانون مدنی ایران با دقت این موضوع را بررسی کرده و شرایطی مشخص برای ادامه یا سلب قیومیت مادر تعیین نموده است. در این مقاله، با زبانی ساده و روشن به بررسی شرایط قیومیت مادر بعد از ازدواج مجدد، تفاوت آن با حضانت و نکات حقوقی مهم در این زمینه میپردازیم تا والدین و سرپرستان بتوانند با آگاهی کامل، بهترین تصمیمات را برای آینده فرزندان خود اتخاذ کنند.
قیم شدن و حضانت به چه معنایی است؟
در ایران، یکی از حقوق و وظایف والدین، حق قیم شدن برای فرزند است که شامل نگهداری و مراقبت جسمی و روحی و همچنین تأمین نیازهای مالی فرزند میشود. فردی که قیم فرزند است، معمولاً حق حضانت او را نیز دارد و مسئولیت پرورش کودک بر عهده اوست.
حضانت فرزند به معنای حق و تکلیف والدین برای مراقبت و رفع نیازهای فرزند است. این حق در ابتدا با پدر است و در صورت فوت او، به مادر منتقل میشود. حتی اگر مادر بعد از فوت پدر ازدواج مجدد کند، حق حضانت همچنان با او باقی است مگر اینکه دادگاه صلاحیت مادر را برای نگهداری فرزند رد کند و در این صورت حضانت به جد پدری سپرده میشود.
قیم شدن فرزند به معنای سرپرستی و مدیریت اموال فردی است که صغیر، غیر رشید یا مجنون باشد. قیم مسئول اداره اموال و تصمیمگیری مالی این افراد است و اغلب همراه با حق حضانت است. تفاوت اصلی قیم و حضانت در این است که قیم به امور مالی و مدیریت اموال شخص تحت سرپرستی میپردازد، درحالیکه حضانت شامل مراقبت جسمی و روحی و تربیتی کودک میشود.
قیومیت مادر بعد از ازدواج مجدد
در پاسخ به سوال آیا مادر می تواند ولی باشد، میتوان گفت که در خصوص قیومیت مادر برای فرزند، قانون شرایط مشخصی را تعیین کرده است. پس از فوت شوهر، در صورتی که پدربزرگ فرزند زنده نباشد، مادر میتواند برای گرفتن قیومیت اولویت داشته باشد. همچنین در نبود وصی یا ولی قانونی، مادر باید توانایی خود را برای سرپرستی فرزند ثابت کند تا وظایف وصی از او سلب و حضانت فرزند به مادر منتقل شود.
اگر مادر ازدواج مجدد کند، قیومیت فرزند از او سلب میشود و مادر یک ماه فرصت دارد تا مراتب را به دادگاه اطلاع دهد تا قیم جدید برای فرزند تعیین شود. این محدودیت در مورد پدر صدق نمیکند و ازدواج مجدد او باعث سلب قیومیت نمیشود. لازم به ذکر است که مسئله قیومیت با حضانت متفاوت است و حتی در صورت سلب قیومیت، حضانت فرزند همچنان با مادر باقی میماند.
در نهایت، برای تعیین قیومیت، دادگاهها تحقیقات جامعی درباره توانایی مالی و شرایط مادر انجام میدهند و تنها در صورت احراز صلاحیت، مادر بهعنوان قیم فرزند انتخاب میشود.
قیومیت مادر برای فرزند چه مراحلی دارد؟
برای قیم شدن مادر بر فرزند، ابتدا باید توانایی اداره امور مالی فرزند یا فرزندانش را داشته باشد و مدارک فوت پدر فرزند را ارائه کند. مادر سپس باید یک دادخواست تنظیم کرده و در آن، فوت همسر و درخواست خود برای قیومیت فرزند را به همراه مدارک لازم به اداره سرپرستی تحویل دهد.
پس از دریافت دادخواست، مدارک و شرایط مادر بررسی میشود و در صورت احراز صلاحیت، مادر به عنوان قیم فرزند اعلام میشود. در این مرحله، مادر میتواند اداره امور مالی فرزند را تا زمان بالغ شدن او بر عهده گیرد و تصمیمگیریهای مالی را انجام دهد.
اگر مادر تمایلی به قیومیت نداشته باشد یا صلاحیت لازم را نداشته باشد، فرد صالحی از خویشاوندان کودک به عنوان قیم انتخاب میشود. در صورت نبود فرد مناسب در میان خویشاوندان، یک قیم امین تعیین میگردد که اغلب از کارمندان مورد اعتماد اداره سرپرستی است. هر قیم منتخب، مدرک رسمی «قیمنامه» دریافت میکند که برای اداره امور مالی فرزند معتبر است.
نظارت بر عملکرد قیم نیز بخشی از مراحل قیومیت است. دادستان بر عملکرد قیم نظارت دارد و در صورت دریافت گزارش از سوی خویشاوندان یا نزدیکان محجور، موظف به پیگیری و در صورت بروز خسارت، مطالبه جبران از قیم خواهد بود. تا زمانی که گزارشی به دادستان نرسد، معمولاً پیگیریها انجام نمیشود، اما نظارت مستمر بر روند قیومیت برقرار است.
ایا زن میتواند قیم شوهر شود؟
زن میتواند در صورتی قیم شوهر محجور شود که شوهر دارای اختلال ذهنی یا بیماریهایی باشد که توانایی اداره امور مالی و حقوقی خود را از او سلب کرده است. در این حالت زن، با ارائه مدارک پزشکی و قانونی به دادگاه، میتواند درخواست قیمومت بر شوهر را مطرح کند.
با این حال، قیم بودن زن برای شوهر محدودیتهایی دارد. او حق ندارد اموال شوهر را به نام خود منتقل کند و صرفاً مجاز است امور مالی و حقوقی شوهر را با رعایت مصلحت وی و جلوگیری از هرگونه ضرر مدیریت کند. همچنین در صورت اثبات افراط، تفریط یا عدم کفایت زن، دادگاه میتواند قیمومت او را لغو کند.
علاوه بر این، حضور سایر بستگان شوهر، مانند مادر یا برادران، میتواند در تعیین اولویت قیمومت مؤثر باشد. در پاسخ به سوال که ایا شوهر قیم زن است، باید گفت که مرد به طور کلی قیم زن نیست و زن تحت قیمومت مرد قرار ندارد. قیمومیت و قوام بودن در خانواده به معنای مدیریت اجرایی و سرپرستی امور منزل است و معیار فضیلت یا برتری اخلاقی نیست. مرد مسئول تأمین هزینهها و اداره زندگی است.
شرایط قیم شدن فرزند برای پدر
برای اینکه فرزند بتواند به عنوان قیم پدر خود تعیین شود، ابتدا باید محجوریت پدر در دادگاه ثابت شود. محجوریت به معنای ناتوانی پدر در اداره داراییها و امور مالی خود است و اثبات آن معمولاً با ارائه مدارک پزشکی و استعلام از پزشکی قانونی انجام میگیرد. پس از صدور حکم حجر، فرزند میتواند با ارائه تقاضای نصب قیم و معرفی خود به عنوان داوطلب واجد شرایط، از دادگاه درخواست قیمومیت کند.
در این روند، مراجعه به دادسرای امور سرپرستی ضروری است تا پس از بررسی شرایط و صلاحیت فرد، قیم تعیین شود. البته در مواردی که پدر مشمول شرایط خاص قانونی باشد یا دادگاه صلاح بداند، ممکن است قیم دیگری منصوب شود و قیم شدن فرزند به صورت مستقیم انجام نشود.
ایا دختر میتواند قیم پدر شود
دختران در شرایط خاص میتوانند به عنوان قیم والدین خود منصوب شوند. برای قیم شدن، دختر باید دارای سن و صلاحیت لازم باشد. معمولاً بالای ۱۸ سال واجد شرایط است، هرچند در موارد خاص با تأیید مراجع قانونی، دختران زیر ۱۸ سال نیز میتوانند قیم شوند. همچنین، وضعیت سلامت و توانایی والدین در اداره امور خود تعیینکننده است و در صورت ناتوانی یکی از والدین، دختر بزرگتر میتواند به عنوان قیم معرفی شود.
در برخی موارد، رضایت والدین نیز برای قیمومت دختر الزامی است. مراحل قانونی قیم شدن دختر شامل ارائه درخواست به مرجع قانونی مانند دادگاه، بررسی صلاحیت دختر متقاضی و وضعیت والدین و صدور حکم قیمومیت است.
آیا مادربزرگ میتواند قیم باشد؟
اگر مادر صغیر توانایی اداره امور سرپرستی کودک را نداشته باشد و مادربزرگ (چه پدری و چه مادری) درخواست سرپرستی کند، دادگاه میتواند مادربزرگ را به عنوان قیم یا امین برای کودک منصوب کند. این تعیین وابسته به تشخیص دادگاه است و بررسی میشود که مادربزرگ صلاحیت لازم برای قیمومت را دارد یا نیاز به نظارت دادستانی وجود دارد.
بر اساس ماده ۱۵ قانون حمایت خانواده، در صورت فوت پدر یا عدم صلاحیت وی برای ولایت بر کودک، دادگاه میتواند با پیشنهاد دادستان حق ولایت را به جد پدری یا مادر واگذار کند. در صورت عدم صلاحیت جدها، دادگاه میتواند امین یا قیم دیگری تعیین نماید.
همچنین طبق ماده ۶۱ قانون امور حسبی، مادام که مادر صغیر صلاحیت و شوهر نداشته باشد، برای قیمومت بر کودک مقدم است. بنابراین اگر مادر توانایی لازم را نداشته باشد، مادربزرگ میتواند قیم شود، مگر این که دادگاه تشخیص دهد نظارت دادستانی لازم است و در آن صورت به عنوان ضم امین عمل خواهد کرد. در این مسیر مادربزرگ میتواند از مشاوره وکیل طلاقی که تجربه لازم در قیومت را دارد، بهره ببرد و راهنمایی لازم را برای قیومت کسب نماید.
ایا عمو میتواند قیم شود؟
در صورتی که پدر کودک فوت کرده باشد و ولی قهری همعرض مانند جد پدری در قید حیات نباشد، دادگاه میتواند برای فرزند محجور قیم تعیین کند. عمو به عنوان یکی از خویشاوندان نزدیک میتواند گزینهای برای قیمومت باشد، اما این انتخاب وابسته به بررسی شرایط او و تشخیص صلاحیت توسط دادگاه است.
بر اساس ماده ۱۲۳۱ قانون مدنی، افرادی که خود تحت قیمومت هستند، دارای سوء پیشینه کیفری، ورشکسته به تقصیر یا مشهور به فساد اخلاقی باشند، نمیتوانند قیم شوند. همچنین، اگر عمو با محجور دعوای مالی داشته باشد، دادگاه ممکن است او را برای قیمومت مناسب ندانند.
در صورتی که عمو واجد شرایط قانونی باشد و سایر خویشاوندان مانند مادر تمایلی به قیمومت نداشته یا صلاحیت لازم را نداشته باشند، دادگاه میتواند او را به عنوان قیم انتخاب کند. پس از تعیین، عملکرد عمو توسط دادگاه و اداره سرپرستی نظارت میشود تا حقوق محجور محفوظ بماند. بنابراین، عمو میتواند قیم شود، اما این امر منوط به داشتن شرایط قانونی و تأیید دادگاه است.
آیا دایی میتواند قیم شود؟
در صورتی که پدر فوت کرده باشد و والدین یا سایر بستگان نزدیک نتوانند یا صلاحیت لازم برای قیمومت را نداشته باشند، دادگاه فردی را به عنوان قیم تعیین میکند. ابتدا دادگاه سعی میکند از میان اعضای خانواده شخصی را انتخاب کند که سایر اعضا با او موافق باشند و توافقی حاصل شود. اگر هیچ یک از اعضای خانواده صلاحیت نداشته یا توافقی حاصل نشود، دادگاه میتواند دایی را به عنوان قیم منصوب کند. بنابراین، دایی میتواند قیم شود، مشروط بر این که اعضای خانواده صلاحیت لازم را نداشته باشند و دادگاه با انتخاب او موافقت نماید.
ایا خاله میتواند قیم شود؟
خاله میتواند قیم شود، حتی در صورتی که عمو و مادربزرگ پدری فرزندان زنده باشند و حاضر به قیمومت نباشند. با این حال، در صورت بروز خیانت یا قصور در انجام وظایف قیم، سایر اعضای خانواده، مانند عمو یا مادربزرگ، میتوانند اعتراض کنند و درخواست عزل خاله از سمت قیم را ارائه دهند. در این مسیر، بهرهگیری از مشاوره بهترین وکیل طلاق که تجربه لازم در قیومت را دارد، میتواند راهنمای مناسبی برای وابستگان باشد تا تصمیمات قانونی و حقوقی خود را با اطمینان کامل اتخاذ کنند.
جمعبندی
قیومیت و حضانت دو وظیفه متفاوت والدین هستند که شامل سرپرستی مالی و مراقبت جسمی و تربیتی فرزند میشوند. در مورد قیومیت مادر بعد از ازدواج مجدد، باید گفت که مادر حضانت فرزند را همچنان حفظ میکند اما قیومیت ممکن است از او سلب شود و قیم جدید تعیین گردد. قیمیت فرزند یا والدین میتواند به افراد مختلف خانواده مانند پدر، مادر، دختر، مادربزرگ، عمو، دایی یا خاله واگذار شود، مشروط بر آنکه صلاحیت قانونی داشته باشند و دادگاه انتخاب آنها را تأیید کند. نظارت بر عملکرد قیم توسط دادگاه و دادستان، تضمینکننده حفظ حقوق محجور است.
نظریه مشورتی اداره حقوقی وزارت دادگستری
65 شماره 29 هفته دادگستری صفحه 86
زنی که قیمه صغار است شوهر اختیار کرده و ازدواج خودرابه دادسرا اعلام ننموده است ، با توجه بمواد1251و1252 قانون مدنی آیا قیمه قبل از تقاضای دادسرا و صدور حکم محکمه از سمت خود منعزل است یا مادام که حکم عزل از دادگاه شهرستان صادر و بوی ابلاغ نشده قیم محسوب و علمیاتش منشاء آثار قانونی است ؟
با توجه بموا1251و1252 قانون مدنی که در ذیل درج میگردد:
ماده 1251 هرگاه زن بی شوهری ولو مادر مولی علیه که بسمت قیمومت معین شده است اختیار شوهر کند باید مراتب را درظرف یکماه از تاریخ انعقاد نکاح به مدعی العموم بدایت حوزه اقامت خود یا نماینده او اطلاع دهد.
در اینصورت مدعی العموم یا نمایند او با رعایت وضعیت جدید آن زن تقاضای تعیین قیم جدید و یا ضم ناظر کند.
ماده 1252 در مورد ماده قبل اگر قیم ازدواج خود را در مدت مقرر بمدعی العموم یا نماینده او اطلاع ندهدمدعی العموم میتواند تقاضای عزل او را بکند.
در مورد سئوال فوق کمیسیون مشورتی حقوق مدنی اداره حقوقی در جلسه مورخ 7/1/1344 چنین اظهار نظرکرده است :
طبق مستافد از مادتین 1251و1252 قانون مدنی در خصوص مورد مادام که درخواست عزل قیم از طرف دادسرا نشده و حکم بعزل او ازدادگاه صادرنگردیده قیمه مزبور بسمت قیمومت خودباقیست .
مرجع :مجموعه نظرهای مشورتی اداره حقوقی وزارت دادگستری درزمینه
مسائل مدنی ضمیمه مجله حقوقی وزارت دادگستری
ازانتشارات دفترتحقیقات ومطالعات وزارت دادگستری
باهمکاری آقایان محمودسلجوقی یداله امینی
110
نوع : آراء و نظریات
شماره انتشار : 65
تاریخ تصویب : 1344-01-07
تاریخ ابلاغ :
دستگاه اجرایی :
موضوع :
منبع : وب سایت قوانین دات آی آر (معاونت آموزش دادگستری استان تهران)
